Σε δύσκολες περιόδους, πάντα το μυαλό μου πηγαίνει σε σοφούς ανθρώπους που είχα την τύχη να γνωρίσω, αλλά δεν είναι πια κοντά μας. Σκέφτομαι, λ.χ., τι θα μας έλεγαν για την πανδημία ο Γρηγόρης Σκαλκέας ή ο Αγγελος Δεληβορριάς, που είχαν ζήσει αγριότερες εποχές. Μας λείπουν, όπως μας λείπει και η αγαπημένη Νάτα Μελά, καθώς σήμερα συμπληρώνεται ένας χρόνος από τον θάνατό της. Αντί μνημοσύνου, δημοσιεύουμε εδώ μια σπάνια περιγραφή της επίσκεψης του Αγγλου ανταποκριτή της Daily Telegraph, Ρίτσαρντ Κάπελ (1885-1954), στο εργαστήριο της γλύπτριας, τον Οκτώβριο του 1944.
Το απόσπασμα προέρχεται από τα «Simiomata» του Κάπελ (Λονδίνο, 1946), βιβλίο γνωστό όσον αφορά την ιστοριογραφία του ελληνικού Εμφυλίου. Αλιεύτηκε, μεταφράστηκε και εμπλουτίστηκε με ελάχιστα διευκρινιστικά σχόλια από τον φίλο της «Κ», ιατρό λοιμωξιολόγο Νίκο Π. Παΐσιο, ο οποίος γνωρίζει την Ιστορία της Τέχνης με την ίδια επάρκεια που εξασκεί το λειτούργημά του. Η επίσκεψη του ανταποκριτή στο ατελιέ γίνεται μαζί με τον Κένεθ Μάθιους, επίσης ανταποκριτή του BBC στην ελληνική πρωτεύουσα (και συγγραφέα του βιβλίου «Memories of a Mountain War: Greece, 1944-1949»).
«Είμαι με τον Μάθιους, που ξαναβρίσκει τις παλιές αθηναϊκές επαφές του για να τον δω να γίνεται προτομή. Ή, μάλλον, για να χαζέψω –όπως θα έμελλε να αποδειχθεί τελικά– τη γλύπτρια Ναταλία Μελά, που δούλευε. Και που, ναι, ήταν ωραία. Εντυπωσιακή θα την έλεγε ίσως, με την πρώτη ματιά, ένας άσχετος ξένος. Και αμέσως έπειτα, ωραία. Γιατί τα μάτια των κοινών θνητών αργούν να συλλάβουν την εξωτική ομορφιά. Ομως, η πρώτη λέξη που έρχεται στον νου είναι “ωραία”. Μια καλλονή, όχι δυτική, ούτε και ανατολίτικη. Ελληνική. Και πιάνεις τον εαυτό σου να φαντάζεται πως κάπως έτσι πρέπει να έμοιαζε και η Αταλάντη ή η Αντιγόνη, και όχι σαν τις γλυκανάλατες καλλονές των ακαδημαϊκών πινάκων. Ξεστομίζει κάθε φράση τελεσίδικα. Χωρίς φόβο και πάθος. Μια γυναίκα νέα και σπουδαία.
»Ολα τα ρεύματα σμίγουν σ’ αυτό το κολωνακιώτικο σπίτι. Η οικογένεια με το βαρύ όνομα είναι αντιδραστική. Τόσο, που ο πάτερ φαμίλιας, ο στρατηγός, θα έβλεπε πολύ ευχαρίστως την Ελλάδα να ενσωματώνεται στη Βρετανική Αυτοκρατορία. Ας προσθέσω μια ένσταση: “Πώς ακριβώς; Με πλήρη υποταγή των Βρετανών; Δεν μας φτάνει που μέχρι τώρα μας κυβερνούν οι Σκωτσέζοι; Και δηλαδή, μέσα σε μία-δύο δεκαετίες, μιλάμε για ένα υπουργικό συμβούλιο κατά το ήμισυ ελληνικό;”»
Ο Κάπελ επισκέπτεται την Αθήνα σε περίοδο άλλης πανδημίας, εκείνης των αδελφοκτόνων διχαστικών παθών, που θα ξεσπάσουν στα Δεκεμβριανά και θα εκραγούν τη διετία 1947-1949 με τον εμφύλιο πόλεμο. Την επόμενη δεκαετία, η καταρρέουσα Βρετανική Αυτοκρατορία, που τόσο θαύμαζε ο Μιχαήλ Μελάς, πατέρας της Ναταλίας και ίππαρχος της βασιλικής αυλής, θα δώσει τη θέση της στις ΗΠΑ. Οταν ο Αγγλος ανταποκριτής γράφει αυτές τις γραμμές, η Ναταλία Μελά έχει μόλις αποχωρήσει από το ΕΑΜ, όπου είχε καθοδηγητή τον Κώστα Αξελό, μετά τη δολοφονία του Κίτσου Μαλτέζου (1921-1944).
«Οσο για τη Δράση, το Κολωνάκι την αντιλαμβάνεται μ’ έναν τρόπο που υπερβαίνει οτιδήποτε έχει κυκλοφορήσει ποτέ στους κόλπους της Λέσχης των Συντηρητικών. Πέρα από την απόρριψη, υπάρχει και ο φόβος. Το καθ’ όλα δυτικό Κολωνάκι μαντεύει την αγριότητα του Βαλκάνιου εξολοθρευτή πίσω από την απειλή της Αριστεράς. Δεν φοβάται μόνο μήπως χάσει τα προνόμιά του. Φοβάται για τη ζωή του. Και με τη σειρά του, ξεστομίζει διάφορα εξολοθρευτικά, που τα ακούς με άκρα αμηχανία».
»Η γλύπτρια πιστεύει όμως στη Δράση και έχει επαφές με νεαρούς ακαδημαϊκούς και καλλιτέχνες που και εδώ, όπως παντού, αντιπροσωπεύουν μια Αριστερά γενναιόδωρη και ανθρώπινη. Οπως παντού, υπάρχουν και εδώ οπαδοί του Ρουσσώ, που πιστεύουν ακράδαντα στην καλοσύνη του Φυσικού Ανθρώπου. Δεν δίνουν δυάρα για τη χριστιανική σοφία, που αποκηρύσσει τη φαυλότητα του Φυσικού Ανθρώπου. Αίτημά τους είναι η ισότητα, η οικονομική ισότητα, το κλειδί της επίγειας ευτυχίας. Η ωραία γλύπτρια είναι είκοσι δύο χρόνων και η ειλικρίνειά της μεγαλειώδης».