Τα αντανακλαστικά της φιλανθρωπίας στην κρίση του κορωνοϊού υπήρξαν άμεσα και εντυπωσιακά.
Περισσότερα από 140 εκατομμύρια ευρώ διατέθηκαν (ή θα διατεθούν) για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας στην Ελλάδα: επί του παρόντος, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, σε νοσοκομειακό εξοπλισμό και υλικά για το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Περισσότερες από 70 επιχειρήσεις, ιδιώτες και φυσικά όλα τα φιλανθρωπικά Ιδρύματα της χώρας ανακοίνωσαν δωρεές που συμβάλλουν ήδη στη μεγάλη μάχη με την πανδημία.
Τα πραγματικά οφέλη και η συμβολή της φιλανθρωπίας όμως δεν είναι (μόνο) τα χρήματα. Η κρίση της πανδημίας αλλάζει τον τρόπο που λειτουργεί η φιλανθρωπία, το πώς η κοινωνία την αντιλαμβάνεται, αλλά και τον συνολικό αντίκτυπό της. Ας ξεκινήσουμε από το τελευταίο.
Η κρίση ενισχύει το ρόλο της φιλανθρωπίας
Γιατί να υπάρχει η φιλανθρωπία και να μην τα κάνει όλα το κράτος; Η φιλανθρωπία έχει πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα, τα οποία σε μια κρίση αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Η φιλανθρωπία κινείται με μεγαλύτερη ταχύτητα και ευελιξία, τόσο στην εκταμίευση μεγάλων ποσών χρημάτων, όσο και στην προμήθεια υλικού, χωρίς γραφειοκρατία και καθυστερήσεις. Επίσης, η φιλανθρωπία διαθέτει εμπειρία αλλά και πρόσβαση σε καινοτόμες και πρακτικές λύσεις σε μια κρίση πρωτόγνωρη σε πολλά επίπεδα και που εξελίσσεται με ταχύτητα, αυτό είναι σημαντικό.
Τρίτον, η φιλανθρωπία και ο ιδιωτικός τομέας γενικότερα μπορεί και αξιοποιεί επαφές και διασυνδέσεις, οι οποίες σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον αγοράς εξοπλισμού παγκοσμίως, έχουν φανεί αποτελεσματικές.
Η φιλανθρωπία επιτελεί επίσης το κρίσιμο έργο της υποστήριξης των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, των οποίων ο ρόλος και το αντίκτυπο της δράσης αναμένεται να μεγιστοποιηθεί το επόμενο διάστημα, ιδιαίτερα όσον αφορά τη στήριξη των πιο ευπαθών ομάδων – τους ηλικιωμένους, τα παιδιά χωρίς οικογένεια, τους χρόνια πάσχοντες, τους άστεγους, τους πρόσφυγες.
Η φιλανθρωπία δεν μπορεί, ούτε σκοπεύει να αντικαταστήσει το κράτος. Οφείλει να συνεργάζεται με το κράτος και να το συμπληρώνει ουσιαστικά, καλύπτοντας τα κενά και τις εγγενείς αδυναμίες του μέσα από μια σχέση αμοιβαίας συνεργασίας. Για πρώτη φορά, και δικαίως, το Κράτος αναγνωρίζει επίσημα τη συμβολή και το αντίκτυπο της φιλανθρωπίας και αναλαμβάνει τον κρίσιμο ρόλο του κεντρικού συντονιστή των προσπαθειών αυτών.
Η κρίση ενεργοποιεί την κοινωνία των πολιτών
Πέρα από τις δωρεές, ολόκληρη η κοινωνία των πολιτών δείχνει να έχει ανταπεξέλθει δυναμικά στην κρίση αυτή. Περισσότεροι από δέκα χιλιάδες συμπολίτες μας δήλωσαν εθελοντές και συμμετέχουν ενεργά σε τυπικά και άτυπα δίκτυα συμπαράστασης και ενεργούς υποστήριξης. Χιλιάδες ευρώ εκταμιεύονται, με οργανωμένο ή ανοργάνωτο τρόπο, για τη στήριξη του ΕΣΥ και την προστασία των πιο ευάλωτων. Σύσσωμη η ελληνική κοινωνία συμμετέχει ενεργά σε μια κοινή, εθνική προσπάθεια αλληλεγγύης.
Είναι η ίδια κοινωνία που, τον Οκτώβριο του 2019, συγκαταλεγόταν ανάμεσα στις χειρότερες (125η από τις 126) χώρες στον κόσμο στο World Giving Index, τον παγκόσμιο δείκτη μέτρησης της κοινωνικής προσφοράς. Ο δείκτης αυτός μετρά την προσφορά σε τρεις άξονες: βοηθώ ένα άγνωστο, προσφέρω χρήματα, προσφέρω εθελοντική εργασία. Είναι επίσης η ίδια κοινωνία που δεν έχει καμία εμπιστοσύνη (μόλις 13%) στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, σύμφωνα με έρευνα του 2018.
Κάτι λοιπόν αλλάζει στην Κοινωνία των Πολιτών προς το καλύτερο.
Η κρίση αλλάζει τον τρόπο που λειτουργεί η φιλανθρωπία
Η κρίση αλλάζει επίσης τον τρόπο που παραδοσιακά προσφέρουν οι περισσότεροι φιλανθρωπικοί οργανισμοί στη χώρα μας: αντί της παραδοσιακής επιλογής δωρεών από πλατφόρμες μαζικής υποβολής αιτημάτων από οργανώσεις, οι δωρεές στην κρίση ακολουθούν αναγκαστικά μια πιο “top-down” λογική στρατηγικής ανίχνευσης αναγκών και δημιουργίας προγραμμάτων και συνεργασιών.
Είναι μια πιο ενεργή, πιο εστιασμένη προσέγγιση στη φιλανθρωπία η οποία, σύμφωνα και με την πλούσια εμπειρία των μεγάλων Ιδρυμάτων του εξωτερικού, αποδίδει τα μέγιστα κοινωνικά οφέλη και έχει τον πιο ουσιαστικό και μετρήσιμο αντίκτυπο.
Παρόλη την ταχύτητα των εξελίξεων, ας σταθούμε λίγο να αξιολογήσουμε αυτό που συμβαίνει αυτές τις μέρες, ας διδαχθούμε από αυτό για το μέλλον. Ας αναλογιστούν τα φιλανθρωπικά ιδρύματα την προοπτική περισσότερων στρατηγικών και εστιασμένων επιλογών στις δωρεές τους, με σκοπό το μέγιστο δυνατό κοινωνικό αντίκτυπο. Ας επικεντρωθούμε στην προσπάθεια διατήρησης, οργάνωσης και ενδυνάμωσης του δυνατού ρεύματος κοινωνικής αλληλεγγύης και προσφοράς που επιδεικνύει η κοινωνία, ώστε να αποτελέσει παρακαταθήκη για την επόμενη γενιά ενεργών πολιτών. Ας αναλάβει επιτέλους το κράτος το ρόλο που του αρμόζει στο συντονισμό, τον έλεγχο και τη συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών.
Οφείλουμε όλοι- ιδρύματα, εταιρείες, οργανώσεις, κράτος και κοινωνία, να αφουγκραστούμε τα σημαντικά μαθήματα αυτής της ιδιαίτερης περιόδου και να δούμε το ρόλο της φιλανθρωπίας και της κοινωνίας των πολιτών με την ολιστική, στρατηγική, ενεργή, απαιτητική ματιά που της αρμόζει.
*Η Μυρτώ Ξανθοπούλου είναι Σύμβουλος Στρατηγικής για τη Φιλανθρωπία και την Κοινωνία των Πολιτών