Από τους αρχαίους χρόνους είχε συνδεθεί η συνύπαρξη ή η αλληλουχία των δεινών της νόσου και της ελλείψεως των προς το ζην, που ταλαιπωρούσαν κατά καιρούς το ανθρώπινο γένος. Ισως γι’ αυτό τα εξέφραζαν με τις δύο ομόηχες λέξεις, λοιμός και λιμός. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο είναι ότι το ένα συνήθως επηρεάζει το άλλο. Προβλήματα ανακύπτουν όταν η κοινωνία καλείται να αντιμετωπίσει το ένα ή το άλλο. Κυρίως, η αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας χρειάζεται σήμερα απαραιτήτως οικονομική στήριξη, σημαντική για την κοινωνία.
Πρόσφατα δημοσιεύθηκε σε σοβαρό αμερικανικό, καρδιολογικό περιοδικό ένα άρθρο που ανέλυε ζήτημα που ανέκυψε στη θεραπεία ενός τύπου μυοκαρδιοπάθειας με ένα φάρμακο, το ακριβότερο που κυκλοφορεί σήμερα στις ΗΠΑ, το οποίο παρατείνει τη ζωή από 3,2 σε 4,8 έτη με δαπάνη 1.135.000 δολαρίων τον χρόνο. Συζητείται αν αυτή η σχέση δαπάνης και οφέλους είναι αποδεκτή από την κοινωνία.
Στον αιώνιο αγώνα κάθε ανθρώπου για την παράταση της πεπερασμένης διάρκειας ζωής του, η κοινή συναισθηματική άποψη δεν θα έθετε καν το ερώτημα. Οι πρόοδοι της Ιατρικής όμως έχουν φθάσει σε σημείο που οι απαιτούμενες δαπάνες για την υγεία θα έπρεπε να συγκριθούν όχι προς τις άλλες κοινωνικές δαπάνες, αλλά προς τις επιπτώσεις της μειώσεως των άλλων δαπανών επί του ιδίου στόχου, δηλαδή προς τις συνέπειες της μειώσεώς τους στην υγεία, όπως φαίνεται ειδικότερα στο προσδόκιμο επιβιώσεως όλων των μελών της κοινωνίας. Είναι σήμερα γνωστό ότι η οικονομική ευμάρεια αυξάνει ουσιαστικά το προσδόκιμο της επιβιώσεως με τη βελτίωση γενικά του τρόπου διαβίωσης.
Στον προβληματισμό αυτόν προσκρούει και η προληπτική Ιατρική όταν επιλέγει μεταξύ τρόπων αντιμετωπίσεως μιας επιδημίας. Ο ένας τρόπος συνίσταται πρακτικά στην απομόνωση των ατόμων της κοινωνίας και σε ουσιαστικό περιορισμό ή κατάργηση όλων των κοινωνικών, παραγωγικών λειτουργιών επί βραχύ ή μακρότερο χρονικό διάστημα. Ευεργετικό αποτέλεσμα της τακτικής αυτής είναι η μείωση της ταχύτητος εξαπλώσεως της επιδημίας, των νοσούντων και κυρίως του μεγάλου αριθμού των θυμάτων, αλλά και η διατήρηση της επάρκειας του υπάρχοντος νοσοκομειακού συστήματος ώστε να φροντίσει και τους αρρώστους από την επιδημία. Ετσι αποφεύγεται και η συσσώρευση των θυμάτων σε βραχύ χρονικό διάστημα, η οποια φοβίζει ή και προκαλεί πανικό. Ο εντυπωσιασμός είναι μεγάλος μιας κοινωνίας, η οποία δεν εντυπωσιάζεται από τις 48.000 νεκρούς παγκοσμίως της επιδημίας του AIDS κατ’ έτος ή από τις 35.000 νεκρούς που είχαν οι ΗΠΑ τo 2019 από κολίτιδες οφειλόμενες σε κλωστηρίδιο, διότι τα θύματα αυτά κατενέμοντο σε όλο τον χρόνο. Τρομάζει όμως από τη συσσώρευση των θυμάτων της επιδημίας, τα οποία είναι φορείς του αιτίου, αλλά συνήθως έπασχαν και από άλλα βαρύτερα και ενδεχομένως θανατηφόρα νοσήματα.
Μειονέκτημα της τακτικής είναι κυρίως η αποδιοργάνωση της οικονομίας, ιδίως αν πρόκειται περί πανδημίας, της οποίας τις συνέπειες ο γράφων δεν είναι ειδικός για να τις αποτιμήσει. Διαφαίνεται όμως ότι το αποτέλεσμα μιας υφέσεως αγνώστου και πιθανώς μακράς διαρκείας επηρεάζει την οικονομική ευεξία μεγάλων ομάδων του πληθυσμού με συνέπεια τη μείωση του προσδοκίμου της επιβιώσεώς των.
Η άλλη μέθοδος αντιμετωπίσεως των επιδημιών χρησιμοποιεί την τακτική της λεγομένης συλλογικής ανοσοποιήσεως του πληθυσμού. Είναι γνωστό ότι αν έχει ανοσοποιηθεί το 30-60% του πληθυσμού, η επιδημία κοπάζει. Οι επιπτώσεις στην οικονομία είναι τότε περιορισμένες. Μειονεκτήματα της μεθόδου είναι η συσσώρευση νοσούντων και θνησκόντων σε βραχύ χρονικό διάστημα και η επιβάρυνση του συστήματος υγείας, ώστε να αδυνατεί να αντιμετωπίσει ικανοποιητικά τους νοσούντες της επιδημίας επί πλέον της συνήθους αποστολής του. Η προκαλουμένη τότε κοινωνική φόρτιση είναι μεγάλη και δικαιολογημένη.
Η σύγκριση μεταξύ των δύο τακτικών από επιστημονικής πλευράς είναι δυσχερής διότι κατ’ αρχάς δεν είναι ευχερής η προεκτίμηση των συνεπειών της εφαρμογής των δύο μεθόδων, ιδίως ως προς τον αριθμό των αμέσων ή απωτέρων απωλειών στον πληθυσμό από την εφαρμογή της κάθε μιας. Η πίεση της κοινής γνώμης είναι τόση ώστε προτιμάται συνήθως η πρώτη μέθοδος. Το ενδεχόμενο να συνδυασθούν οι δύο διαδικασίες επιχειρείται ενίοτε, αλλά η αποτίμηση του αποτελέσματος κρίνεται μόνο από τις άμεσες απώλειες ζωών. Πάντως, η Ελλάδα των 10.000.000 κατοίκων, η οποία υπό ομαλές συνθήκες θρηνεί συνολικά κατά μέσον όρο άνω των 300 νεκρών την ημέρα, φαίνεται να πέρασε μέχρι τώρα με ελάχιστες αριθμητικά απώλειες ζωής την πανδημία του 2020. Οι οικονομικές αναλύσεις και οι προσδιορισμοί του προσδοκίμου επιβιώσεως του πληθυσμού των προσεχών ετών ελπίζουμε να δείξουν a posteriori ότι η τακτική που ακολουθήθηκε υπερείχε.
* Ο κ. Σπυρίδων Δ. Μουλόπουλος είναι επίτιμος καθηγητής Ιατρικής Σχολής, ΕΚΠΑ, πρώην πρύτανης ΕΚΠΑ, πρώην πρόεδρος του Ανωτάτου Υγειονομικού Συμβουλίου.