Η πανδημία της COVID-19 αποτελεί πρωτόγνωρο φαινόμενο. Η εξάπλωση του ιού και οι θανάσιμες συνέπειές της έχουν σημάνει συναγερμό σε όλες τις χώρες του κόσμου. Αλλού έχει κηρυχθεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αλλού έχουν επιβληθεί έντονα περιοριστικά μέτρα. Το αντικειμενικό βάρος του πλήγματος στο σύστημα των ελευθεριών και των δικαιωμάτων, ανεξάρτητα από το αν θεωρηθεί δικαιολογημένο για την προστασία της ανθρώπινης ζωής, είναι πάντως σημαντικό.
Σε αυτό το πλαίσιο, υποστηρίζεται ότι η αναβάθμιση των «τεχνοκρατών» έναντι των «εκλεγμένων» αποτελεί νίκη του ορθολογισμού επί του λαϊκισμού. Στην πραγματικότητα, μια τέτοια προσέγγιση προσφέρει μέγιστες υπηρεσίες στις πολιτικές ηγεσίες, καθώς τις απαλλάσσει από τις ευθύνες για την ανετοιμότητα των κρατών, όπως αυτή εκφράστηκε με την τραγική έλλειψη πόρων όπως οι μάσκες σε πλούσιες χώρες ή το διαχρονικά υποστελεχωμένο και ελλιπώς εξοπλισμένο ΕΣΥ στη χώρα μας. Εξάλλου, με τεχνοκρατικό μανδύα είχαν εμφανιστεί και οι συνταγές της τρόικας για την αντιμετώπιση της κρίσης στην Ελλάδα, αλλά κάθε άλλο παρά ουδέτερες ή αποτελεσματικές ήταν, όπως απέδειξε η a posteriori ομολογημένη αστοχία των περιβόητων «πολλαπλασιαστών» του ΔΝΤ.
Η επιστήμη του Συνταγματικού Δικαίου έχει σε κάθε περίπτωση το δικό της μερίδιο στη συζήτηση για την πανδημία και φαίνεται να το αναλαμβάνει. Το covid-dem, ένα super-blog για τις επιπτώσεις της πανδημίας στη δημοκρατία, συγκεντρώνει ούτε ένα ούτε δύο αλλά είκοσι οκτώ μπλογκ με αναρτήσεις συναδέλφων από όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, που αναδεικνύουν καθημερινά έναν τεράστιο πλούτο προβληματισμών για τις διαφορετικές αντιμετωπίσεις των κυβερνήσεων και τη συμβατότητά τους με τη συνταγματική νομιμότητα που κάθε κράτος οφείλει να εγγυάται (https://www.democratic-decay.org/blog-posts). Το μερίδιο που μας αντιστοιχεί προσπαθήσαμε να αναλάβουμε και εμείς με τις παρεμβάσεις μας. Οχι με οποιαδήποτε πρόθεση αμφισβήτησης της πρωτοκαθεδρίας των… γιατρών στην αντιμετώπιση της πανδημίας, αλλά με το βλέμμα στραμμένο στις συνέπειες των μέτρων στο νομικό και πολιτικό μας σύστημα. Χωρίς προφανώς να διεκδικούμε δάφνες απόλυτης αλήθειας για τις απόψεις μας, θεωρούμε ότι η συνταγματικότητα της υποβολής της ελευθερίας μετακίνησης σε καθεστώς προηγούμενης δήλωσης, που μετατρέπει σε κανόνα την απαγόρευση στη θέση της ελευθερίας, δεν μπορεί παρά να αποτελέσει αντικείμενο προβληματισμού. Και σίγουρα γεννά εύλογα ερωτήματα η υιοθέτηση των μέτρων αποκλειστικά με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, παρότι η Βουλή ουδέποτε διέκοψε τη λειτουργία της.
Αντίλογος στις παραπάνω απόψεις έχει εκφραστεί με αξιοπρόσεκτα επιχειρήματα από συναδέλφους, όπως ο Γιώργος Σωτηρέλης και ο Ξενοφών Κοντιάδης. Ετσι, έχει ξεκινήσει ο αναγκαίος διάλογος για τις αλλαγές που επέρχονται στην πολιτική θέσμιση των κοινωνιών και που θέτουν σε αμφισβήτηση τα φιλελεύθερα και δημοκρατικά χαρακτηριστικά του πολιτεύματός μας. Προϋπόθεση όμως της δημιουργικής διεξαγωγής του είναι η ευπρέπεια και η ανοχή στη διαφορετική γνώμη. Από αυτήν την άποψη, είναι θλιβερό να αναπτύσσεται αυτήν την περίοδο ένα κυνήγι μαγισσών που δεν τιμά καθόλου την επιστήμη του Συνταγματικού Δικαίου. Οι εκφραστές του επιλέγουν να συκοφαντούν όσους έχουν διαφορετική άποψη, παρουσιάζοντάς τους ως ανεύθυνους και πρόθυμους ακόμα και να διακινδυνεύσουν ανθρώπινες ζωές για να κάνουν αντιπολίτευση! Δεν διστάζουν να διαστρεβλώσουν γνώμες συγχέοντας την αδιαμφισβήτητη ανάγκη αποφυγής των άσκοπων μετακινήσεων με την άκριτη αποδοχή της συνολικής πολιτικής της κυβέρνησης για την πανδημία και μάλιστα τόσο ως προς τα μέτρα που έλαβε όσο και ως προς εκείνα που δεν έλαβε.
Δεν θα τους ακολουθήσουμε σε αυτόν τον δρόμο. Θα τους καλέσουμε απλώς να θυμηθούν τα λόγια του Αριστόβουλου Μάνεση: «Δεν υπάρχει επιστημονική έρευνα, επιστημονική θέση ή επιστημονική παραγωγή –όχι μόνο στις κοινωνικές, αλλά και στις φυσικές επιστήμες– χωρίς πολιτικές επιπτώσεις, δηλαδή χωρίς πολιτική σημασία… [Ο πανεπιστημιακός δάσκαλος] είναι βέβαιο ότι κάνει πολιτική, και μάλιστα “κομφορμιστική” υπέρ των εκάστοτε κρατούντων, όταν σωπαίνει. Διότι η σιωπή γίνεται τότε –και γι’ αυτόν αλλά και γι’ αυτούς– χρυσός και λίβανος και σμύρνα…».
* Οι κ.κ. Ακρίτας Καϊδατζής, Ιφιγένεια Καμτσίδου και Χαράλαμπος Κουρουνδής διδάσκουν και ερευνούν Συνταγματικό Δίκαιο στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ.