Μετά από έξι εβδομάδες καραντίνας, είναι αναπόφευκτη η ιδρυματοποίηση, μια αίσθηση ότι αυτή η κατάσταση είναι αυτονόητη και παγκόσμια, ότι δεν νοείται εναλλακτική. Ο ιός είναι σίγουρα παγκόσμια απειλή, και είναι από τις λίγες στιγμές στην ιστορία που είμαστε (σχεδόν) όλοι, από την βραζιλιάνικη φαβέλα του Ρίο έως τους πύργους του Μανχάτταν, ενωμένοι και ίσοι απέναντι στον κίνδυνο.
Ισχύει όμως ότι κάθε ευδιοικούμενη πολιτεία δεν μπορεί παρά να ακολουθήσει την ίδια συνταγή ενάντια στην απειλή, έως τώρα αλλά και όταν επιστρέψει ένα νέο κύμα; Τι λένε τα δεδομένα για τις συνταγές που ακολούθησε κάθε χώρα;
Ξεκαθαρίζω ότι δεν συζητώ ούτε φυσικά συνιστώ απειθαρχία στους νόμους, δεν κοιτάζω καν τι ισχύει τύποις. Αξίζει όμως να δούμε πώς αντέδρασαν στην απειλή, συνολικά και στην πράξη, οι διάφορες κοινωνίες που έχουμε δημιουργήσει ανά τον κόσμο, ως είδος δίποδων θηλαστικών που απειλείται. Με οποιονδήποτε τρόπο κι αν το αποφάσισαν, με όλο τον συνδυασμό νόμων, κουλτούρας, ηθών και εθίμων που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Είμαστε τυχεροί γιατί αυτή την φορά, έχουμε πρωτόγνωρες τεχνολογίες και τρόπους να μετρήσουμε τι συμβαίνει.
Για την πανώλη του Ιουστινιανού δεν ξέρουμε ούτε καν τι ποσοστό των κατοίκων πέθαναν σε ένα από τα φωτεινότερο κέντρα του πολιτισμού, την Κωνσταντινούπολη. Σήμερα δεν έχουμε μόνο εκτιμήσεις για τον αριθμό των θυμάτων, αλλά και δεδομένα για το πώς αντέδρασαν οι καθημερινοί άνθρωποι! Έμεινε ο πλανήτης σπίτι;
Η Google συνέλεξε δεδομένα από έναν αδιανόητο αριθμό κινητών τηλεφώνων παγκοσμίως, και τα προσφέρει (ανωνυμοποιημένα βέβαια) για χρήση από ερευνητές. Οι καθημερινές κινήσεις μας ταξινομούνται σε έξι τοποθεσίες:
1) (κατά τεκμήριο) κατοικία
2) πάρκα και δημόσιους χώρους
3) καταστήματα λιανικής
4) μπαρ/εστιατόρια/μουσεία/βιβλιοθήκες
5) στάσεις και σταθμούς ΜΜΜ, και
6) τόπο (κατά τεκμήριο) εργασίας.
Το ερώτημα που απαντάνε τα δεδομένα είναι προφανώς πόσο άλλαξαν οι συνήθειες μας εν μέσω πανδημίας.
Η απάντηση όπως φαντάζεστε είναι ότι σχεδόν παντού η ζωή μας επηρεάστηκε βαθιά (με την εξαίρεση της Ιαπωνίας). Αλλά δεν επηρεάστηκε παντού ομοίως. Δεν εννοώ απλά ότι σε κάποιες χώρες κλειστήκαμε περισσότερο και σε άλλες λιγότερο – εννοώ ότι κάπου δραστηριότητες εκτοξεύτηκαν, όσο σε άλλες έπεφταν σχεδόν στο μηδέν.
Τα αποτελέσματα
Πόσο άλλαξαν οι επισκέψεις σε πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους; Παίρνοντας ως μέτρο σύγκρισης την διάμεση κίνηση κατά την περίοδο 3.01-6.02.2020, και κοιτώντας έως την τελευταία μέρα για την οποία βγήκαν δεδομένα (16 Απριλίου), με ελαφριά εξομάλυνση (smoothing) των δεδομένων, βγαίνει το γράφημα 1 για δέκα ενδεικτικές χώρες.
Οι διαφορές είναι μεγάλες, καθώς υπάρχουν τρία διαφορετικά είδη αντίδρασης στην πανδημία. Στο ένα άκρο είναι οι χτυπημένες άσχημα Ιταλία/Ισπανία, συνοδευόμενες όμως κι από την Αργεντινή με πολύ λιγότερα κρούσματα. Μείωση κίνησης στα πάρκα 70- 92%, για σχεδόν ένα μήνα.
Στην δεύτερη ομάδα βρίσκονται Ελλάδα, Ρουμανία, αλλά και άλλες που δεν φαίνονται στο γράφημα (πχ Βουλγαρία), με ηπιότερη πτώση 30—50% τον τελευταίο μήνα, και ίσως μια ελαφριά τάση επανάκαμψης (που αξίζει χωριστή ανάλυση όταν υπάρξουν δεδομένα).
Κάπως κοντά έρχεται τελευταίως και η Βρετανία. Η τρίτη και πιο ενδιαφέρουσα ομάδα είναι όμως βόρειες χώρες, Σουηδία, Δανία, ακόμα και Γερμανία. Εκεί η επιδημία φαίνεται να άνοιξε ορέξεις για επιστροφή στην φύση, με την κίνηση στα πάρκα να αυξάνεται από 17% έως και ένα εντυπωσιακό 150%! Αδιάφορία δείχνει μόνο η Ιαπωνία, κρατήστε το αυτό.
Ας δούμε τώρα την παραμονή στο σπίτι. Η εικόνα αντιστρέφεται. Ιταλία και Ισπανία βλέπουν πολύ απότομη άνοδο κάπου 30% στο πόσο χρόνο ξοδεύουν οι άνθρωποι κατ’οίκον. Σκεφτείτε ότι ο πιο εξωστρεφής άνθρωπος ξοδεύει τουλάχιστον 10 ώρες σπίτι, απλά για ύπνο κτλ Άρα αύξηση 30% σημαίνει τουλάχιστον 3-6 ώρες παραπάνω.
Ελλάδα και Αργεντινή βλέπουν για αρκετές μέρες μια ηπιοτερη αντίδραση 20-25%, και συνοδεύονται τελευταίως και από τους Βρετανούς. Οι βόρειοι πάλι πιο μετριοπαθείς, άυξηση 8% με 15%, και οι Ιάπωνες, παρά το γεγονός ότι είναι τόσο κοντά στην Κίνα, μικρή αντίδραση από 0 έως 5%, μέχρι σχετικά πρόσφατα. Αν και σίγουρα έχετε πιάσει το νόημα, ας δούμε τελευταία την παραμονή σε τόπους εργασίας.
Η εικόνα, συνεχίζει χωρίς εκπλήξεις. Ιάπωνες σχεδόν απαθείς, βόρειοι με μια μέση αντίδραση στο 40-50%, Ιταλία-Ισπανία με μείωση 70-80%, κάτι που προσεγγίζουν και Ελλάδα-Βρετανία τελευταίως. Τι να σημαίνουν αυτές οι διαφορές για την οικονομία κάθε χώρας;
Προφανώς οι αντιδράσεις στην επιδημία είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Οι χώρες διαφέρουν στα μέτρα που λαμβάνουν, την εφαρμογή από τις αρχές, την κουλτούρα και νομιμοφροσύνη των πολιτών και βέβαια την κατάσταση του συστήματος υγείας και το φόβητρο των καθημερινών ντόπιων θυμάτων.
Το σίγουρο όμως είναι ότι δεν ισχύει η θεωρία ότι δεν υπάρχει εναλλακτική — στο πεδίο δοκιμάζονται πολλές συνταγές. Είναι τουλάχιστον αφελές να νομίζουμε ότι μια χώρα κατέχει το μυστικό και οι άλλες απλά φέρονται ανεύθυνα. Ερευνητικές ομάδες ανά τον πλανήτη εργάζονται με φρενίτιδα, τόσο για να δουν τι επηρεάζει την συμπεριφορά των πολιτών, όσο και τα αποτελέσματα της στην διάδοση της επιδημίας.
Στην μάχη αυτή είναι τονίζω σημαντική η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ακόμα κι αν η κατάπνιξη της επιδημίας είναι μοναδικός στόχος μιας χώρας, το ακριβές μείγμα πολιτικής είναι πολύ σημαντικό για τις αντοχές των ανθρώπων και την λειτουργία της οικονομίας. Το «μένουμε σπίτι» είναι απλοϊκό σύνθημα, όχι μοναδική ή πλήρης συνταγή. Κάνει άραγε τόσο κακό το «πάμε πάρκο» που εξασκούν οι βόρειοι; Σε τι βαθμό θέλουμε να αποθαρρύνουμε το «πάμε δουλειά» και για πόσο; Κοκ.
Τελευταίο: στην μακριά περίοδο της κατά-τους- τύπους καραντίνας, η συμπεριφορά των πολιτών είδαμε άλλαζε. Ακόμα κι αν υπάρχουν μέτρα στα χαρτιά, πόσο αντέχει η εφαρμογή τους στην πράξη και τι την καθορίζει;
Για να βγούμε απ’την περιπέτεια με το χαμηλότερο δυνατό κόστος, χωρίς εκπλήξεις, πρέπει να απαντήσουμε αυτά τα ερωτήματα. Όχι να τα αγνοούμε ή χειρότερα, να τα φοβόμαστε.
Τα γραφήματα για τις υπόλοιπες τρεις κατηγορίες
Το πιο ενδιαφέρον ίσως αποτέλεσμα είναι εδώ: στην Ελλάδα τα ψώνια έκαναν μεγάλη πτώση αλλά ανέκαμψαν επίσης απότομα. Ίσως δυσκολευόμαστε ακόμα να ψωνίσουμε τηλεφωνικά ή μέσω διαδικτύου.
*Ο κ. Σωτήρης Γεωργανάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο City, Πανεπιστήμιο Λονδίνου