Ηδη, από την προηγούμενη Τετάρτη, στις πόλεις μας κάτι έδειχνε να αλλάζει. Μετά τις ανακοινώσεις του πρωθυπουργού για την (από αύριο) σταδιακή χαλάρωση των μέτρων, όλοι διαπιστώσαμε την αυξανόμενη μέρα με την ημέρα επάνοδο του αυτοκινήτου στους δρόμους. Και εκείνη η συνθήκη που δημιουργήθηκε στις γειτονιές μας για ενάμιση μήνα λόγω της καραντίνας, που ζήσαμε όλοι περπατώντας ή κάνοντας ποδήλατο, ή ανακαλύπτοντάς το εκ νέου, ήταν μια χαμένη ευκαιρία;
Δεκάδες πόλεις σε όλο τον κόσμο εκμεταλλεύθηκαν την καραντίνα και εφάρμοσαν με συνοπτικές διαδικασίες μέτρα για την επέκταση του χώρου των πεζών –όχι μόνο ως μέτρο βελτίωσης της ποιότητας ζωής, αλλά και ως υγειονομικό μέτρο– και την κυκλοφορία των ποδηλάτων. Η Μονάδα Βιώσιμης Κινητικότητας του τμήματος Αγρονόμων-Τοπογράφων του ΕΜΠ δημιούργησε το «Παρατηρητήριο COVID-19», καταγράφοντας αυτές τις εξελίξεις.
«Η τάση ξεκίνησε από τα μέσα Μαρτίου», λέει η συγκοινωνιολόγος Μαρία Σίτη, μέλος της μονάδας. «Πρώτα ήρθαν οι ειδήσεις για την τεράστια μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις πόλεις, λόγω της μείωσης της κυκλοφορίας. Μετά, κάποιες πόλεις άρχισαν σε χρόνο ρεκόρ, 10-15 ημερών, να λαμβάνουν μέτρα για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του social distancing (της τήρησης αποστάσεων). Είδαν ότι δεν μπορείς να περπατήσεις με ασφάλεια σε πεζοδρόμιο πλάτους 1,5 μ. και άρχισαν να καταργούν μια λωρίδα κυκλοφορίας ή στάθμευσης σε μεγάλους οδικούς άξονες για να την αποδώσουν στους πεζούς και στο ποδήλατο. Σε πολλές χώρες οι γιατροί ζήτησαν να μειωθεί το όριο ταχύτητας για να μειωθούν τα τροχαία, λόγω της πίεσης που δέχονται τα συστήματα υγείας. Αυτό ήταν το έναυσμα».
Παγκόσμιο φαινόμενο
Την ίδια στιγμή και στην Ελλάδα το ποδήλατο εμφανίστηκε μαζικά στους δρόμους. «Από τα ποδηλατάδικα μαθαίνουμε για μια εκτίναξη της ζήτησης. Oχι τόσο για αγορά νέων ποδηλάτων, όσο για επισκευή παλαιών.
Τελικά, υπήρχαν πολλά ποδήλατα κλεισμένα για καιρό σε υπόγεια και κλιμακοστάσια», λέει η κ. Σίτη. «Hταν ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Στη Γλασκώβη που έχει αυτόματους μετρητές και δεν είναι αυτό που θα λέγαμε… ποδηλατούπολη, καταγράφηκε αύξηση 205% στο ποδήλατο και μείωση 75% στο αυτοκίνητο. Και μετά ήρθαν τα μέτρα. Μεγάλες πόλεις όπως το Βερολίνο και η Βαρκελώνη έδωσαν λωρίδες κυκλοφορίας στο ποδήλατο, οι Βρυξέλλες άλλαξαν από τη μια μέρα στην άλλη τα όρια ταχύτητας, η Βουδαπέστη και η Βιέννη έδωσαν εκτάκτως οδούς μόνο στους πεζούς. Κι όλα αυτά με ελάχιστο κόστος: διαχωρίζοντας τον ποδηλατόδρομο με μπογιά στο οδόστρωμα και μερικά φορητά εμπόδια, όπως κώνους».
Στην Ελλάδα, ο γενικός γραμματέας Χωροταξίας και Αστικού Περιβάλλοντος Ευθύμης Μπακογιάννης έστειλε στο υπουργείο Υποδομών μία σειρά προτάσεων αναλόγων με αυτές που ελήφθησαν σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Οι προτάσεις του δεν εισακούστηκαν. Αντίθετα, ο υφυπουργός Μεταφορών Γιάννης Κεφαλογιάννης προέτρεψε τους πολίτες να χρησιμοποιούν το Ι.Χ. για τις μετακινήσεις τους, ώστε να αποφευχθεί ο συνωστισμός στις συγκοινωνίες.
«Τις ημέρες αυτές, λόγω των περιορισμών, διαπιστώσαμε όλοι πόσο ανάγκη είχαμε να κυκλοφορήσουμε στο αστικό περιβάλλον και θυμηθήκαμε αυτό που είχαμε ξεχάσει: το περπάτημα και το ποδήλατο. Ανακαλύψαμε μια ποιότητα που την είχαμε αμελήσει», λέει ο κ. Μπακογιάννης. «Αυτό δεν έγινε χωρίς προβλήματα. Ξαφνικά αυτοί που χρησιμοποιούσαν αυτοκίνητο είχαν να αντιμετωπίσουν πολλαπλάσιους πεζούς και ποδηλάτες, στην Πάτρα έγινε και ένα θανατηφόρο τροχαίο. Σταδιακά, όμως, οι οδηγοί άρχισαν να προσέχουν, γιατί και οι ίδιοι μετά τη δουλειά τους μπορεί να περπατούσαν με τα παιδιά τους στη γειτονιά. Ολη αυτή η περίοδος μας προσέφερε μια μεγάλη ευκαιρία, να καταλάβουμε πόσο εύκολο είναι να βάλουμε το ποδήλατο στη ζωή μας όχι μόνο για άσκηση και αναψυχή, αλλά και για όλες τις τοπικές μας μετακινήσεις. Με αυτή την έννοια, η κίνηση του υπουργείου Μεταφορών να ενθαρρύνει τη χρήση Ι.Χ. από τη Δευτέρα νομίζω ότι περνά λάθος μήνυμα».
Οι προτάσεις
Μείωση ορίου ταχύτητας στις γειτονιές στα 30 χλμ. Δημιουργία «έκτακτων» διαδρομών πεζών σε τμήματα του οδικού δικτύου όπου δεν υπάρχουν πεζοδρόμια, με εκτροπή της στάθμευσης στη μία μόνο πλευρά της οδού. Δημιουργία «έκτακτων» λωρίδων πλάτους τριών μέτρων για δίκυκλα και ποδήλατα σε κεντρικές οδικές αρτηρίες του αστικού δικτύου (λεωφόροι Αθηνών, Βουλιαγμένης, Κατεχάκη, Κηφισίας, Μεσογείων, Ιερά Οδός,) με ειδική διαγράμμιση στη δεξιά πλευρά του οδοστρώματος για όσο διαρκεί ο περιορισμός. Αυτές ήταν οι προτάσεις προς το υπουργείο Υποδομών, για τη λήψη έκτακτων μέτρων.
«Αν θέλουμε να εξακολουθήσουν οι πολίτες να περπατούν στις γειτονιές τους και να χρησιμοποιούν ποδήλατο για τις τοπικές μετακινήσεις τους, ακόμα και για την εργασία τους αν είναι κοντά, πρέπει να τους προστατεύσουμε και να τους υποστηρίξουμε», λέει ο κ. Μπακογιάννης. «Δυστυχώς, η νομοθεσία μας δεν βοηθά: είναι παράλογο ότι ένας δήμος δεν μπορεί να μειώσει τις λωρίδες κυκλοφορίας των Ι.Χ. ή να καταργήσει θέσεις στάθμευσης σε μια πλευρά ενός δρόμου χωρίς να περάσει από μια τεράστια γραφειοκρατική διαδικασία και να λάβει την έγκριση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης».