Με τη χαλάρωση του lockdown εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι στην Ελλάδα και εκατομμύρια ανά τον κόσμο εγκατέλειψαν εδώ και μερικές ημέρες το «γραφείο» που είχαν στήσει στο καθιστικό ή το τραπέζι τής κουζίνας, το οποίο άδειασε από σημειωματάρια και κούπες με κρύο καφέ. Οι οικιακοί υπολογιστές και τα laptop έμειναν σκοτεινά, δεν είναι πια το μήλον της Εριδος ανάμεσα στους εργαζόμενους συζύγους. Παρ’ όλα αυτά, η επιστροφή στο γραφείο δεν μοιάζει σε τίποτα με όσα είχαν φανταστεί όσοι το εγκατέλειψαν τους προηγούμενους μήνες, σχεδιάζοντας να επιστρέψουν στην εργασιακή ρουτίνα με το τέλος της καραντίνας, περίπου σαν να συνέχιζαν μια παρτίδα σκάκι που είχαν αφήσει στη μέση, σαν το τοπίο να είχε μείνει αναλλοίωτο εν τη απουσία τους. Η επιστροφή στο γραφείο αποδεικνύεται παζλ για δυνατούς λύτες, γιατί η οποιαδήποτε απερισκεψία θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα domino effect και να σκορπίσει σαν πύργο από τραπουλόχαρτα το «οχυρό» που έχει στηθεί για να ανακοπεί η μετάδοση του ιού.
Το κύριο μέλημα των εταιρειών σε αυτή τη συγκυρία είναι οι εργαζόμενοι να νιώθουν ασφαλείς και τα γραφεία να μη μετατραπούν σε υγειονομική «βόμβα». Απόδοση, παραγωγικότητα και υγιεινή είναι το νέο τρίπτυχο της επιτυχίας. Ο νέος κανόνας που υπαγορεύει την ταυτόχρονη παρουσία στο γραφείο ποσοστού 30% του συνόλου του προσωπικού και διαμόρφωση του χώρου ώστε μεταξύ των εργαζομένων να υπάρχει απόσταση τουλάχιστον ενάμισι μέτρου τηρείται ευλαβικά. Οδηγώντας βέβαια συχνά σε στιγμές αμηχανίας και τραγελαφικά στιγμιότυπα. «Πλέον όταν συναντάς έναν συνάδελφο κάνεις ένα βήμα πίσω και όχι εμπρός για να του μιλήσεις» λέει η Ισιδώρα Λ., υπάλληλος γραφείου. «Την προηγούμενη εβδομάδα που είχα τη γιορτή μου, δεχόμουν ευχές με… ραντεβού. Οι συνάδελφοι τηλεφωνούσαν να ρωτήσουν αν είναι κάποιος άλλος στο γραφείο μου, για να μην περιμένουν. Φυσικά τα κεράσματα όλα ήταν σε ατομικές συσκευασίες».
Η τήρηση των αποστάσεων αποδεικνύεται δυσκολότερη σε εταιρείες που υιοθέτησαν τα προηγούμενα χρόνια την τάση για open space χώρους, όπου τα γραφεία είναι τοποθετημένα σε σειρές και αντικρίζουν το ένα το άλλο, με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι να βρίσκονται σε απόσταση μερικές φορές λιγότερη του ενός μέτρου. «Μας δόθηκαν οδηγίες να μην ερχόμαστε περισσότερα από τέσσερα από τα συνολικά δεκαέξι άτομα στο τμήμα μου. Συνεννοούμαστε να ερχόμαστε όσοι τα γραφεία τους είναι σε απόσταση» λέει η Αδαμαντία Μ., εργαζόμενη στο τμήμα μάρκετινγκ μεγάλης εταιρείας, που επέστρεψε στην εργασία της την προηγούμενη εβδομάδα. «Την πρώτη ημέρα», θυμάται, «φορούσα μάσκα και γάντια, σαν χειρουργός, και μπήκα στην αίθουσα διστακτικά, αμήχανα, σαν να περίμενα ότι θα αντίκριζα τα απομεινάρια κάποιας καταστροφής. Ημουν φυσικά πολύ χαρούμενη που θα ξανάβλεπα τις συναδέλφους μου, ήταν όμως πολύ αμήχανο που δεν μπορούσα να τις αγκαλιάσω, παρότι συναντιόμασταν ύστερα από τόσο καιρό».
Για «υβριδική κατάσταση» στην οποία «πρέπει να ανταποκριθούμε σε δύο αντικρουόμενες πραγματικότητες, όπου από τη μία πλευρά οφείλουμε να σεβαστούμε με ακρίβεια τους κανόνες υγειονομικής ασφάλειας στις μεταξύ μας επαφές σε κοινό χώρο και από την άλλη πρέπει να καταστείλουμε την αυθόρμητη εσωτερική μας ανάγκη για μεγαλύτερη διαχυτικότητα και εκ του σύνεγγυς επικοινωνία» κάνει λόγο ο Γιάννης Φ., υπάλληλος γραφείου, που ομολογεί ότι «είναι πραγματικά πολύ δύσκολο και αρκετά περίεργο ως συναίσθημα να πρέπει σε συναδέλφους με τους οποίους έχεις εργαστεί στον ίδιο χώρο για περισσότερο από 10 και 15 χρόνια να συμπεριφέρεσαι με τυπικό τρόπο, αποκλείοντας την παραμικρή χειραψία, τον κάθε είδους αυθόρμητο εναγκαλισμό». Σημειώνει, δε, ότι συχνά διαπιστώνει να «πλανάται αδήριτα ένας σημαντικός βαθμός καχυποψίας του ενός προς τον άλλο, η οποία χαρακτηρίζεται από κρυφά, εσωτερικά ερωτήματα, όπως “φροντίζουν όλοι να τηρούν τους κανόνες υγιεινής εντός και εκτός του χώρου εργασίας”, “χρησιμοποιεί μέσα μαζικής μεταφοράς”».
Οpen space μοντέλο
Η ανάγκη για διατήρηση απόστασης μεταξύ των εργαζομένων αναμένεται σταδιακά και μακροπρόθεσμα να οδηγήσει τις εταιρείες σε αναζήτηση πιο μόνιμων λύσεων από την «κυκλική» προσέλευση των υπαλλήλων ή την απομάκρυνση των γραφείων ώστε να μην είναι το ένα δίπλα στο άλλο.
Η κυρίαρχη τάση στον σχεδιασμό χώρων γραφείου προ κορωνοϊού, μας θυμίζει η αρχιτέκτων κ. Ρένα Σακελλαρίδου, ήταν «οι open plan χώροι που αντιμετωπίζονται ως ένα είδος γραφειακού τοπίου, open plan landscape. Σταδιακά καταργήθηκαν τα σταθερά διαχωριστικά και τα κλειστά γραφεία ακόμη και για τα διευθυντικά στελέχη. Η έννοια της ομάδας έγινε κυρίαρχη».
Στη μετά κορωνοϊό εποχή, όλα δείχνουν ότι το open space μοντέλο που κυριάρχησε από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα ώς σήμερα θα πρέπει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, παρότι δεν αναμένεται να εγκαταλειφθεί ούτε να επιστρέψουμε στα cubicles. Η κ. Σακελλαρίδου υποστηρίζει ότι η ανάγκη για τη δημιουργία απόστασης μπορεί να καλυφθεί «είτε με την τοποθέτηση χαμηλών διαχωριστικών επάνω στη γραφειακή επιφάνεια, είτε με την επανεισαγωγή μιας οργάνωσης ατομικών νησίδων με χρήση ελαφρών διαχωριστικών, είτε με τη στροφή των γραφείων με τέτοιο τρόπο ώστε να μην υπάρχει μετωπική επαφή μεταξύ των εργαζομένων ή με τη διαίρεση των ενιαίων χώρων σε μικρότερους». Προβλέπει, δε, ότι «θα αυξηθεί η ανάγκη σε χώρο και θα μειωθεί η πυκνότητα των εργαζομένων, θα ενταθούν οι προσπάθειες για αυτοματισμούς και αποφυγή επαφής με κοινόχρηστα αντικείμενα. Νομίζω ιδιαίτερη σημασία θα έχει πλέον ο φυσικός αερισμός των γραφειακών χώρων ή έννοιες όπως η επαφή με τη φύση, είτε άμεσα είτε μέσα από χωρικές επιλογές του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού».
Στο προσεχές μέλλον δεν αποκλείεται να δούμε γραφεία με διαδρόμους μιας κατεύθυνσης, με σήμανση στο πάτωμα για το πού πρέπει κανείς να στέκεται, με αντιμικροβιακά υλικά κατασκευής, με ασανσέρ ή μηχανή του καφέ που λαμβάνει οδηγίες μέσω κινητού. Σε κάθε περίπτωση, είναι σίγουρο ότι πολλές λύσεις θα προταθούν απαντώντας στις νέες ανάγκες και σίγουρα στη μετά κορωνοϊό εποχή η φράση «εργασία σε αποστειρωμένο περιβάλλον» παίρνει ένα εντελώς νέο νόημα.