Η πλατεία Βικτωρίας, γεμάτη σκηνές. Το Σύνταγμα, υπαίθριο υπνωτήριο. Καταλήψεις σε κενά κτίρια, αύξηση των αστέγων, αύξηση των τοξικοεξαρτημένων χρηστών, αύξηση της παραβατικότητας, της πορνείας… Είναι αυτό το δυστοπικό σκηνικό η επόμενη ημέρα για την Αθήνα; Δεν αποκλείεται, καθώς, πέντε χρόνια μετά την έκρηξη των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, η χώρα μας βρίσκεται αντιμέτωπη με τις επιπτώσεις της έλλειψης ενεργητικής πολιτικής ασύλου. Η προοπτική μαζικής λήξης προγραμμάτων φιλοξενίας σε δομές και διαμερίσματα για περίπου 11.000 πρόσφυγες που έχουν λάβει άσυλο τα προηγούμενα χρόνια, αλλά εξακολουθούν να ζουν σε πλαίσιο φιλοξενίας, προκαλεί εύλογη ανησυχία για τις εξελίξεις που θα ακολουθήσουν.
Στο ζήτημα της διαχείρισης προσφυγικών – μεταναστευτικών ροών, ο χρόνος δείχνει να έχει παγώσει στις έκτακτες συνθήκες που επιβλήθηκαν από τις μαζικές αφίξεις το 2015. Οι εμπλεκόμενοι με το ζήτημα αναγνωρίζουν ότι όλα αυτά τα χρόνια η πολιτική που ασκήθηκε έγινε με όρους εκτάκτου ανάγκης και περιορίστηκε σε δράσεις που επικεντρώθηκαν στην πρώτη υποδοχή και ενεργοποίηση των διαδικασιών ασύλου, χωρίς να σχεδιαστεί και να εφαρμοσθεί το επόμενο βήμα, ίσως και πιο κρίσιμο: αυτό της διαμόρφωσης ενός αποτελεσματικού μηχανισμού ένταξης όσων τελικά υπάγονται σε καθεστώς πρόσφυγα και –δεδομένων των περιοριστικών μέτρων στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες– θα παραμείνουν στη χώρα μας.
Η απουσία συγκροτημένης πολιτικής ένταξης όλα τα προηγούμενα χρόνια διαμορφώνει πλέον ένα αδιέξοδο, με την ανάγκη διαχείρισης των επιπτώσεών του να καθίσταται επιτακτική. Η κατάσταση στις δομές των νησιών πρώτης υποδοχής παραμένει ασφυκτική και η ανάγκη αποσυμφόρησης εξαιρετικά πιεστική. Οι αντοχές και η ανοχή των τοπικών κοινωνιών εξαντλούνται, ενώ τίποτα δεν μπορεί να αποκλείσει ένα νέο κύμα αυξημένων αφίξεων, όταν οι καιρικές συνθήκες βελτιωθούν. Την ίδια στιγμή, οι αντιδράσεις σε κάθε νέο σχεδιασμό για κατασκευή επιπλέον δομών, είτε στα νησιά είτε στην ενδοχώρα, είναι ιδιαίτερα σφοδρές. Η απόφαση να σταματήσει η φιλοξενία σε δομές και διαμερίσματα όσων έχουν λάβει καθεστώς ασύλου, αρκετοί από αυτούς εδώ και πολύ καιρό, δείχνει εύλογη – δεν μπορούν να ζουν σε καθεστώς φιλοξενίας για πάντα. Ωστόσο, η απουσία υλοποίησης πολιτικών ένταξης, που θα τους έδινε τα εφόδια να βγουν προετοιμασμένοι σε αναζήτηση εργασίας και στέγης, διαμορφώνει ένα ιδιαίτερα προβληματικό περιβάλλον. Και αυτό είναι που υπογραμμίζουν όσοι διατυπώνουν προβληματισμό για την πρόθεση να λήξει το καθεστώς φιλοξενίας μαζικά, για μεγάλο αριθμό ανθρώπων που έχουν λάβει καθεστώς ασύλου, το προσεχές διάστημα.
«Κάποιοι θα δοκιμάσουν να φύγουν για να φθάσουν σε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Οι περισσότεροι, όμως, θα βρεθούν απλώς στον δρόμο. Το έχουμε ζήσει ξανά, αποτελούν εύκολη λεία για οργανωμένα κυκλώματα εκμετάλλευσης», αναφέρεται σε σχετικές συζητήσεις. Θεωρείται δε δεδομένο ότι η μεγαλύτερη επιβάρυνση θα παρατηρηθεί στην Αθήνα, καθώς εκτιμάται ότι στην πρωτεύουσα θα κατευθυνθεί ένα μεγάλο ποσοστό όσων φιλοξενούνται σε επαρχιακές πόλεις σε αντίστοιχα προγράμματα. Ποια μπορεί να είναι η απάντηση στο δυσεπίλυτο πρόβλημα; Προτείνεται η υλοποίηση έστω ταχύρρυθμων προγραμμάτων ένταξης και απόκτησης δεξιοτήτων, που θα δώσουν κάποια εφόδια σε όσους βγαίνουν από τα προγράμματα φιλοξενίας.