Οι περισσότεροι πολίτες μιας σύγχρονης κοινωνίας, προσανατολισμένης κυρίως στην παραγωγή και συσσώρευση υλικών αγαθών, αναρωτιέται για ποιο λόγο θα πρέπει ένας μαθητής να διδάσκεται τη λατινική γλώσσα. Μια γλώσσα, η οποία δεν μιλιέται πουθενά, παρά μόνο στο Βατικανό των 825 κατοίκων. Δεν θα ήταν προτιμότερο οι μαθητές ν΄ ασχοληθούν με την εκμάθηση μιας επιπλέον ξένης γλώσσας, που θα αποτελέσει ένα σίγουρο εφόδιο στον μετέπειτα αγώνα τους για την εξεύρεση μιας εργασίας; Ακόμη, αναλογίζεται κανείς, μα τί ακριβώς συνδέει έμενα έναν πολίτη, που σκέπτεται και δρα σύμφωνα με τα κεκτημένα και τις απαιτήσεις του 21ου αιώνα, του αιώνα μου, με μια γλώσσα λησμονημένη, του μακρινού παρελθόντος. Κατ’αρχήν οφείλει κανείς να παραδεχθεί ότι αυτές οι αντιδράσεις δεν στερούνται λογικής.
Εν μέρει, δικαιολογούνται από την γενικότερη έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης των πολιτών σχετικά με την αναγκαιότητα της καλλιέργειας των γραμμάτων και την επίδρασή τους στην καθημερινότητά μας. Συχνά, η ενασχόληση με τη Λογοτεχνία -και μάλιστα την κλασική- αντιμετωπίζεται ως μια απόσυρση από τον πραγματικό κόσμο, μια περιττή πολυτέλεια, προορισμένη για τους λίγους, που έχουν επιλύσει τα προβλήματα του βιοπορισμού. Στη δημιουργία και διάδοση αυτής της αντίληψης έχει συμβάλει κατά κύριο λόγο μια μεγάλη μερίδα επιστημόνων που κατά το παρελθόν θεράπευσαν τα κλασικά γράμματα. Αρνούμενοι να μεταδώσουν με τρόπο καταληπτό τον πλούτο των κλασικών γραμμάτων, αποθάρρυναν τους μαθητές τους να αγαπήσουν τη λατινική γλώσσα και να κατανοήσουν τη χειροπιαστή αξία της. Για πολλούς υπήρξε ένα δεμάτι ξηροί κανόνες. Κανόνες προς απομνημόνευση για τις ανάγκες των εξετάσεων, καταδικασμένοι να ξεχαστούν λίγο καιρό μετά. Οι άλλοτε μαθητές αποστρέφονται οτιδήποτε σχετίζεται με τη γλώσσα αυτή που κάποτε έπρεπε υποχρεωτικά να μάθουν. Και δεν είναι λίγες οι φορές που καταφέρονται με μένος εναντίον της, προβάλλοντας το πόσο δεν τους ωφέλησε η νεκρή αυτή γλώσσα.
Και όμως, τα Λατινικά είναι πολύ πιο κοντά απ’ όσο βάζει ο νους μας. Δεν είναι εδώ ο κατάλληλος χώρος, για να αραδιάσει κανείς λατινικά ρητά και αποφθέγματα που με αξεπέραστη λακωνικότητα περικλείουν την ουσία της ζωής. «Memento mori», «μην λησμονείς ότι θα πεθάνεις» προειδοποιούσαν τους θνητούς οι Λατίνοι μοναχοί του Μεσαίωνα. Μέχρι και σήμερα, διασχίζοντας ένα κοιμητήριο σε μια οποιαδήποτε χώρα της Ευρώπης, θα βρούμε να διαβάσουμε τα λόγια αυτά. Κάτω από αλλόγλωσσους ουρανούς, μια χαραμάδα συνεννόησης. Μια υπενθύμιση της κοινής μας μοίρας. Κάποιο άλλο βράδυ θα ακούσουμε τα Carmina Burana να ηχούν ρωμαλέα πέρα από εθνικά σύνορα και εθνικές γλώσσες ή σε μια απόμερη εκκλησία χαμηλόφωνες Sequentiae να ψάλλονται με πίστη. Ας μην ξεχνάμε, ακόμη, ότι η λατινική γλώσσα έδωσε και δίνει φωνή σε όλες τις επιστήμες, για να ονομάσουν τα όσα ανακάλυψαν και ανακαλύπτουν. Μια φωνή που μπορεί να γίνει κατανοητή σχεδόν παντού στον κόσμο.
Διαβάζοντας ένα συνηθισμένο πρωινό τα συστατικά ενός στοματικού διαλύματος, με έκπληξη θα διαπιστώσουμε πόσα πολλά από αυτά φέρουν λατινικές ονομασίες: η μέντα του αγρού (Mentha arvensis) και ο ευκάλυπτος ο σφαιρικός (Eucalyptus globulus) δεν χρειάζεται να μεταφραστούν στις άλλες ευρωπαϊκές εθνικές γλώσσες. Γίνονται απ΄ ευθείας κατανοητά. Όλα αυτά μας υπενθυμίζουν ότι η λατινική γλώσσα είναι, πάντα, εδώ, ακόμη κι εκεί που δεν το περιμένουμε. Είναι παρούσα εδώ, για να μας συνδέει. Για να μας κάνει από ξένους, συνοδοιπόρους στις ιδέες, στην κοινή ευρωπαϊκή ιστορία, στο φριχτό αλλά και λαμπρό παρελθόν, σε κοινούς κώδικες και αξίες. Μόνο που μένει κρυμμένη. Σίγουρη για τη θέση της ζει λάθρα και αναμένει να την ανακαλύψουμε. Το μόνο που απαιτεί είναι να τη μελετήσουμε με επιμέλεια και ανοιχτό νου. Τότε, θα μας φωτίσει σίγουρα το ολόφωτο φως της. Και αυτό το έχουν αντιληφθεί εδώ και αιώνες στην Ευρώπη, γι’ αυτό τα Λατινικά κατέχουν μια περίοπτη θέση στο ωρολόγιο πρόγραμμα Γυμνασίων και Λυκείων.
Σε μια εποχή κρίσης, αθυμίας και αποξένωσης, κυρίως από τους ίδιους τους εαυτούς μας η σπουδή των Λατινικών θα βοηθήσει τους μεγαλυτέρους να ξαναπιάσουν το χαμένο νήμα μιας ισορροπημένης ζωής με στιγμές ευτυχίας. Οι νέοι μαθητές, πάλι, θα μπορέσουν να αντιληφθούν, διαβάζοντας τα κείμενα της κλασικής γραμματείας ότι το παρόν είναι γέννημα του παρελθόντος και ότι οι άνθρωποι είναι πάντα έτοιμοι να πράξουν τα ίδια λάθη, εάν δεν επιβληθούν στα πάθη τους. Ίσως αυτή η γνώση κάνει τον κόσμο που ζούμε καλύτερο. Θα ήταν ευκταίο να διδάσκονται τα Λατινικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μάλιστα από την πρώτη τάξη του Γυμνασίου.
Φτάνοντας στο τέλος αυτών των σκέψεων, θα σταθώ σε ένα παράδειγμα που φανερώνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο το πόσο συνδεδεμένη είναι η λατινική γλώσσα μ΄ εμάς τους ίδιους. Οι Έλληνες πλουτίσαμε την γλώσσα μας, που τόσα άντεξε μέσα στους αιώνες, υιοθετώντας ό, τι ήταν ικανό να εκφράσει τα όσα θέλαμε να πούμε. Κάποτε πήραμε την απόφαση να ονομάσουμε με μια καινούργια, δανεική λέξη τον τόπο όπου στεγάζουμε τη ζωή μας. Αφήσαμε τότε τις δικές μας πανάρχαιες λέξεις «οίκος» και «εστία» παραπέρα και είπαμε το «σπίτιν» μας. Εκείνοι που έζησαν πιο παλιά είχαν πει το «οσπίτιον» μεταφέροντας στη δική τους λαλιά αυτό που οι Λατινόφωνοι ονόμαζαν «hospitium». Λατινικής προέλευσης είναι, λοιπόν, η λέξη που ανακαλεί στον καθένα μας ό, τι πιο ιερό έχει.
*Ο κ. Ανδρέας Λαμπέτης είναι φιλόλογος, μεταπτυχιακός φοιτητής κλασικής Φιλολογίας στο Universität Hamburg/Humboldt-Universität zu Berlin