Φοιτητές παρακολουθούσαν καθημερινά όχι μόνο τα μαθήματα των καθηγητών τους αλλά και διαλέξεις πανεπιστημιακών του εξωτερικού. Καθηγητές που οργάνωσαν το υλικό τους διαφορετικά από τη συμβατική διδασκαλία και το σύγγραμμα, άλλοι που έκαναν διαδικτυακά σεμινάρια τα οποία παρακολουθούσαν και επαγγελματίες του κλάδου. Πολλές είναι οι ιστορίες επιτυχίας της τηλεκπαίδευσης που «επέβαλε» η καραντίνα στα πανεπιστήμια. Η εντυπωσιακά μεγάλη συμμετοχή είναι το πρώτο θετικό στοιχείο της επιτυχίας. «Η καραντίνα επέτρεψε να αναδειχθεί εμφατικά η δυναμική που κρύβει το ελληνικό πανεπιστήμιο – οι φοιτητές, οι καθηγητές, το διοικητικό προσωπικό. Και να δούμε πόσο σημαντικές υποδομές διαθέτουν τα πανεπιστήμια. Κάθε τμήμα και σχολή έχει να διηγηθεί ιστορίες επιτυχίας της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Ηταν σημαντική εμπειρία. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι η διά ζώσης διάδραση έλειψε. Εκεί γίνεται η δουλειά, στην επαφή του διδάσκοντος με τον φοιτητή, στην ερώτηση και την εξήγηση», παρατηρεί στην «Κ» ο Θωμάς Σφηκόπουλος, καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΠΑ, και με βασικό ρόλο στον συντονισμό της τηλεκπαίδευσης στο ίδρυμα. Βεβαίως, δεν έλειψαν τα προβλήματα, οι τεχνικές δυσκολίες, καθώς σε ΑΕΙ χρειάστηκε χρόνος, αλλά και κινητοποίηση των φοιτητών, καθώς αρκετοί στάθηκαν καχύποπτα απέναντι στην τηλεκπαίδευση.
Ειδικότερα, με βάση τα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, το 96,35% των προπτυχιακών μαθημάτων παραδόθηκε μέσω σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, που σε ορισμένα ΑΕΙ αγγίζει το 99,7%. Σε ίδρυμα έχει καταγραφεί μάθημα με συμμετοχή του 99% των εγγεγραμμένων φοιτητών. Το υπόλοιπο 3,65% αφορά σε μαθήματα αμιγώς εργαστηριακού ή κλινικού χαρακτήρα, των οποίων ξεκίνησε η διά ζώσης διδασκαλία στις 25 Μαΐου. «Η τηλεκπαίδευση στο ΕΜΠ πήγε καλά. Πρωτόγνωρη για την πλειονότητα των διδασκόντων, άλλοι χρειάστηκε να καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια και υπό πίεση χρόνου, άλλοι είχαν συγκριτικά μεγάλη άνεση. Για τους φοιτητές, η εξοικείωση στη χρήση των ψηφιακών μέσων έδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα της γρήγορης προσαρμογής και της αποδοτικής διαχείρισης», τόνισε, μιλώντας στην «Κ», ο πρύτανης του ΕΜΠ Ανδρέας Μπουντουβής. «Δίδαξα κι εγώ ο ίδιος μάθημα υποχρεωτικό στη Σχολή Χημικών Μηχανικών, δύο δίωρα τη βδομάδα και μάλιστα νωρίς το πρωί. Από αριθμητικής πλευράς, η συμμετοχή πολύ ικανοποιητική σε σύγκριση με τα δεδομένα της παρακολούθησης στο αμφιθέατρο, αλλά η ψηφιακή “μάσκα” μου περιόρισε την ευχαρίστηση της ζωντανής αμφίδρομης αλληλεπίδρασης. Πρώτη φορά, στα 30 χρόνια που διδάσκω, δεν πρόλαβα να γνωρίσω τα πρόσωπα των φοιτητών μου. Και πρώτη φορά βιντεοσκόπησα τις διαλέξεις μου ζωντανά και στο replay διαπίστωσα ότι πρέπει να είμαι πιο προσεκτικός… Δεν τελείωσε η αποτίμηση της τηλεκπαίδευσης. Η εμπειρία πολλαπλά χρήσιμη. Εύχομαι το φθινόπωρο να είναι αλλιώς», προσθέτει ο ίδιος.
Παρακαταθήκη
«Στις 11 Μαρτίου τα ελληνικά πανεπιστήμια βρέθηκαν αντιμέτωπα με τη νέα πραγματικότητα. Η παρακαταθήκη της πανδημίας στο ΑΠΘ δεν είναι για εμάς μόνο ένα success story, είναι παρακαταθήκη για το μέλλον», παρατηρεί από την πλευρά του στην «Κ» ο πρύτανης του ΑΠΘ Νίκος Παπαϊωάννου, προσθέτοντας ότι τα ΑΕΙ έκαναν το αυτονόητο: αξιοποίησαν τις υποδομές που φτιάχτηκαν με χρήματα των φορολογούμενων και αντιμετώπισαν τις αδυναμίες και τις τεχνικές δυσκολίες που παρουσιάστηκαν. «Περάσαμε από το “εγώ” κάθε καθηγητή στο “εμείς” της πανεπιστημιακής κοινότητας. Το υπουργείο Παιδείας μάς εμπιστεύθηκε και μας υποστήριξε και εμείς αποδείξαμε ότι μπορούμε και έτσι αξιώνουμε “περισσότερο αυτοδιοίκητο”. Η εξ αποστάσεως διδασκαλία ποτέ δεν θα υποκαταστήσει τη διά ζώσης. Είναι όμως ένα εργαλείο εξωστρέφειας, που κατοχυρώνει τη θέση μας στον χάρτη της διεθνοποιημένης τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ο οποίος αλλάζει ριζικά».
Στα ιδρύματα μάλιστα, όπως αναφέρουν στην «Κ» οι ίδιοι, υπήρξαν φοιτητές θεωρητικών σπουδών που αναζήτησαν διαδικτυακά μαθήματα και διαλέξεις ξένων καθηγητών, εκτός από εκείνα που οργάνωναν οι καθηγητές τους. Κάτι ανάλογο έγινε και με καθηγητές. Ενδεικτικά, ο επίκουρος καθηγητής Καρδιολογίας του ΑΠΘ Γεώργιος Γιαννακούλας απευθύνθηκε όχι μόνο στους φοιτητές του αλλά και στους επαγγελματίες υγείας πραγματοποιώντας σεμινάρια, αφού το τρέχον θερινό εξάμηνο δεν διδάσκει μάθημα. «Επρόκειτο για εκπαιδευτικό σεμιναριακό μάθημα και η συμμετοχή των φοιτητών αλλά και των γιατρών ήταν εντυπωσιακή», δήλωσε στην «Κ», προσθέτοντας ότι εν μέσω καραντίνας κινητοποιήθηκαν οι φοιτητές να αναζητήσουν και άλλες διόδους μάθησης.
Τα θετικά
«Στην αρχή υπήρξαν, εύλογα, τεχνικές δυσκολίες. Ομως, στην πορεία υπήρξε μία ιδιαίτερη δυναμική κατά τη διάρκεια του τηλε-μαθήματος», τόνισε στην «Κ» ο Διομήδης Σπινέλλης, πρόεδρος του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. «Στην ψηφιακή τάξη η συμμετοχή μπορεί να είναι πιο οργανωμένη και πιο μεγάλη. Για παράδειγμα, εάν ήθελε κάποιος να με διακόψει μπορούσε να υποβάλει μία ερώτηση την οποία έβλεπα και απαντούσα. Επίσης, οι φοιτητές μπορούσαν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με τα γνωστά σύμβολα emoji (ιδεογράμματα – φατσούλες). Στο αμφιθέατρο δεν γνωρίζει ο καθηγητής τον λόγο της διακοπής. Από την άλλη, εκεί ο καθηγητής μπορεί να διακρίνει ποιος φοιτητής καταλαβαίνει το μάθημα, ποιος ενθουσιάζεται, ποιος βαριέται», προσθέτει. «Ακόμα, φοιτητές οι οποίοι είχαν ολοκληρώσει τον βασικό κύκλο σπουδών τους αλλά χρωστούν μερικά μαθήματα, μπόρεσαν ξανά να παρακολουθούν τα υπολειπόμενα αυτά μαθήματα από τον μόνιμο τόπο κατοικίας τους», παρατηρεί στην «Κ» ο Βασίλης Αποστολόπουλος, φοιτητής στο Τμήμα Ναυπηγών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Μάλιστα, παραθέτει τα οφέλη της τηλεκπαίδευσης για τους φοιτητές (π.χ. εξοικονόμηση ενοικίων κ.λπ.).
Οπως εκτιμά, «η τηλεκπαίδευση ήρθε για να μείνει. Μιλάω για την κατ’ επιλογήν, συμπληρωματική εφαρμογή της. Μιλάω για μια εξ ολοκλήρου νέα προσθήκη στη μέχρι τώρα πανεπιστημιακή μας εμπειρία, με τις διαλέξεις να παραδίδονται κανονικά ενώ ταυτόχρονα θα εκπέμπονται και σε ζωντανή μετάδοση, για όλους τους ενδιαφερόμενους φοιτητές».
Αλληλοβοήθεια και αλληλεγγύη
Κέρδος υπήρξε και για τους καθηγητές που δεν ήταν εξοικειωμένοι με την τηλεκπαίδευση. «Τα καταφέραμε εξαιρετικά με τα εξ αποστάσεως μαθήματα. Μας έλειψε βέβαια αυτό που λέμε “μέθεξη του αμφιθεάτρου”, στενοχωρηθήκαμε που πάψαμε να βλέπουμε τους φοιτητές μας, αλλά η δουλειά έγινε. Κερδίσαμε κάτι απρόβλεπτο, τη μεγάλη και ρητά εκφρασμένη ευγνωμοσύνη των παιδιών. Κερδίσαμε και μια αυξημένη αλληλοβοήθεια και αλληλεγγύη ανάμεσά μας. Πόσες φορές δεν προσφύγαμε στα φώτα των πιο καταρτισμένων από μας, και πόσες φορές εκείνοι και εκείνες δεν αφιέρωσαν χρόνο και κόπο για να μας εισαγάγουν στα μυστήρια της τεχνολογίας!» δήλωσε στην «Κ» η Αγγέλα Καστρινάκη, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Και προσθέτει: «Στις τηλεσυνεδριάσεις μας κάποτε ορισμένοι συνάδελφοι εμφανίζονταν με φόντο εξωτικά τοπία και φοινικόδεντρα. Τώρα που τελειώσαμε τα μαθήματα, όλοι μας, με πρησμένα μάτια από την έκθεση στην ακτινοβολία της οθόνης, θέλουμε να εξαφανιστούμε σε τόπο όπου δεν φτάνει το Διαδίκτυο. Αντ’ αυτού θα αφιερωθούμε στις τηλε-εξετάσεις!».
Η νέα πρόκληση για τις εξετάσεις του εξαμήνου
Την εικόνα των γεμάτων αμφιθεάτρων, όπου οι φοιτητές κρέμονταν από τα χείλη χαρισματικών καθηγητών, θα αργήσουμε να την ξαναδούμε. Ακόμη και τα μαθήματα της προσεχούς εξεταστικής, σε πολλές σχολές, θα δοθούν διαδικτυακά.
Τα εξ αποστάσεως μαθήματα αποτέλεσαν κατά τη διάρκεια αναστολής λειτουργίας των ΑΕΙ ασφαλή λύση ώστε να μη χάνεται διδακτικός χρόνος, κάτι που θα είχε επιπτώσεις στον χρόνο ολοκλήρωσης του εξαμήνου και στην αποφοίτηση των φοιτητών. Ωστόσο, η νέα πρόκληση για τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι η διενέργεια των εξετάσεων για το θερινό εξάμηνο, τηρώντας τα προληπτικά μέτρα κατά της διασποράς του κορωνοϊού.
Ειδικότερα, οι περισσότεροι φοιτητές παραμένουν στους τόπους καταγωγής τους και μόνο ένα μικρό ποσοστό έχει επιστρέψει στα πανεπιστήμια για τη διεξαγωγή των κλινικών και εργαστηριακών ασκήσεων, που δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν εξ αποστάσεως (με τις υπάρχουσες, τουλάχιστον, υποδομές και οργάνωση στα ΑΕΙ). «Ξεκίνησαν ήδη τα εργαστήρια με φυσική παρουσία των φοιτητών και του διδακτικού προσωπικού στο ΕΜΠ. Επισκέφθηκα το Εργαστήριο Φυσικοχημείας και το Εργαστήριο Τροφίμων. Συγκινητική η σοβαρότητα και των δύο πλευρών: Οι φοιτητές ήρθαν με τις μάσκες τους, τηρούν τους κανόνες αραιής διάταξης, το υγειονομικό υλικό στη θέση του, οι βάρδιες και η ενδιάμεση απολύμανση ρονταρισμένες, το διδακτικό προσωπικό στην πρώτη γραμμή», παρατηρεί στην «Κ» ο πρύτανης του ΕΜΠ Ανδρέας Μπουντουβής.
Βέβαια, υπάρχουν διαμαρτυρίες φοιτητών ότι έχει καθυστερήσει η διανομή των συγγραμμάτων, η οποία μετατέθηκε και λόγω της καραντίνας. Από το υπουργείο Παιδείας έχει υπολογιστεί ότι φέτος θα διανεμηθούν 1.184.988 συγγράμματα, ενώ προβλέφθηκε οι παραδόσεις τους να γίνουν κατ’ οίκον για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας. Από την άλλη, σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας, ο αριθμός ηλεκτρονικών συγγραμμάτων στο σύστημα «Εύδοξος» διπλασιάστηκε για να υποστηριχθεί η εξ αποστάσεως εκπαιδευτική διαδικασία. Σήμερα αριθμεί 150.000 ηλεκτρονικά βιβλία.
Ως προς τη διοργάνωση του ακαδημαϊκού έργου (κλινικές ασκήσεις κ.λπ.) και των εξετάσεων, δεν έχουν δηλωθεί προβλήματα, εκτός από την Οδοντιατρική ΑΠΘ. Εκεί φοιτητές διαμαρτυρήθηκαν ότι η σχολή θα καθυστερήσει να επαναλειτουργήσει, καθώς πρέπει να εναρμονιστεί με τις συστάσεις του ΕΟΔΥ για την καταλληλότητα των κλινικών εγκαταστάσεων. Ωστόσο, η ηγεσία του ιδρύματος διαβεβαιώνει ότι σε συνεργασία με τους διδάσκοντες της σχολής θα βρεθεί λύση.
Για τη διοργάνωση της εξεταστικής, κάθε ίδρυμα θα επιλέξει τον προσφορότερο τρόπο, καθώς υπάρχει το κατοχυρωμένο από το Σύνταγμα αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ, ενώ και οι συνθήκες είναι διαφορετικές από ίδρυμα σε ίδρυμα αλλά και από σχολή σε σχολή μέσα στο ίδιο πανεπιστήμιο.
Η υπουργική απόφαση
Ηδη, ο αρμόδιος υφυπουργός Παιδείας Βασίλης Διγαλάκης έχει εκδώσει σχετική υπουργική απόφαση ορίζοντας τους τρόπους εξέτασης και τονίζοντας ότι πρέπει να τηρηθεί το αδιάβλητο σε περίπτωση που επιλεγούν οι εξ αποστάσεως εξετάσεις. Επιπροσθέτως, όπως λέει το υπουργείο Παιδείας, «βάσει νόμου, ο μόνος αρμόδιος για να καθορίσει τον τρόπο αξιολόγησης των φοιτητών σε ένα μάθημα είναι ο διδάσκων του μαθήματος. Αυτός θα επιλέξει αν θα αξιολογήσει με παράδοση εργασιών, προφορική ή γραπτή εξέταση, ή συνδυασμό τους».
Η εξεταστική περίοδος θα αρχίσει με την ολοκλήρωση της διδασκαλίας των μαθημάτων και θα διαρκέσει έως το τέλος Ιουλίου, ανάλογα με το ΑΕΙ. Μέχρι τώρα οι Σύγκλητοι των ΑΕΙ έχουν συνεδριάσει ορίζοντας για τους καθηγητές το πλαίσιο οργάνωσης των εξετάσεων. Στην περίπτωση που εξετάσεις πραγματοποιηθούν διά ζώσης, θα πρέπει να ακολουθηθούν οι συγκεκριμένες οδηγίες της Επιτροπής του ΕΟΔΥ, που έχουν κοινοποιηθεί στα πανεπιστήμια. Μάλιστα, ως φαίνεται, αυτός είναι ο τρόπος που επιλέγεται για τα μαθήματα με πολυπληθή αριθμό φοιτητών που τα έχουν δηλώσει. Ενδεικτικά, για τις γραπτές εξετάσεις το ΕΚΠΑ προτείνει σε κάθε αίθουσα να εξετάζεται συγκεκριμένος αριθμός φοιτητών, ο οποίος εξαρτάται από το μέγεθος της αίθουσας και την τήρηση της απόστασης 1,5-2 μέτρων μεταξύ των εξεταζομένων.
Επίσης, μεταξύ του τέλους μιας εξέτασης και της έναρξης της επομένης θα μεσολαβεί τουλάχιστον μία ώρα, για την αποφυγή συνωστισμού και την απολύμανση του χώρου, ενώ ο χρόνος διάρκειας της εξέτασης πρέπει να μην ξεπερνάει τη μιάμιση ώρα. Τέλος, σε σχολές με πολλά τμήματα και μεγάλο αριθμό μαθημάτων και φοιτητών θα χρειαστεί ενδεχομένως να πραγματοποιηθούν εξετάσεις και το Σάββατο.