Στην τελική ευθεία πριν από την επίσημη κατάθεση εκ μέρους της Κομισιόν της πρότασης για το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο υπάρχει έντονη κινητικότητα από την πλευρά των κρατών-μελών πρώτης γραμμής. Από την πλευρά της Ελλάδας, της Κύπρου και της Βουλγαρίας κοινοποιήθηκε σε όλα τα κράτη-μέλη η επιστολή προς την Κομισιόν αιτήματος για πρόβλεψη ρήτρας «ευελιξίας/παρέκκλισης» για τις χώρες της πρώτης γραμμής στην περίπτωση αντιμετώπισης ακραίων καταστάσεων.
Στην επιστολή, την οποία εκ μέρους της Ελλάδας υπογράφει ο αναπληρωτής υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Γιώργος Κουμουτσάκος, αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Το μελλοντικό κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου πρέπει να περιλαμβάνει νέες νομικές προβλέψεις που θα διασφαλίζουν ότι θα υπάρξει η κατάλληλη αντίδραση από την Ε.Ε. σε ακραίες καταστάσεις που χρησιμοποιούνται ως πίεση στα κράτη-μέλη της πρώτης γραμμής». Αλλωστε, όπως επισημαίνει ο κ. Κουμουτσάκος, «όταν βρισκόμαστε σε καταστάσεις μη ελεγχόμενες, το σύστημα καταρρέει».
Το συγκεκριμένο αίτημα προκάλεσε τη μεγάλη αντίδραση του ΣΥΡΙΖΑ που κάνει λόγο για αίτημα νομιμοποίησης των push-backs στο Αιγαίο, ενώ νέα αντιπαράθεση αναμένεται στη Βουλή τις επόμενες ημέρες κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου για την κύρωση της συμφωνίας για την έδρα μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Ασυλο (EASO) για τη λειτουργία του επιχειρησιακού γραφείου της EASO στην Ελλάδα. Ο τομεάρχης Μεταναστευτικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Ψυχογιός δήλωσε ότι «δεν είναι δυνατόν να εφαρμόζεις a la carte το διεθνές δίκαιο».
Στο μεταξύ, τα κράτη-μέλη «πρώτης γραμμής», όσον αφορά το μεταναστευτικό – προσφυγικό, δηλαδή Κύπρος, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Μάλτα, με non paper το οποίο έχουν αποστείλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ζητούν ένα ευρωπαϊκό υποχρεωτικό σύστημα κατανομής στα κράτη-μέλη των αιτούντων άσυλο που εισέρχονται παράνομα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Στα κριτήρια διαμοιρασμού θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν οι δεσμοί του αιτούντος με συγκεκριμένο κράτος-μέλος (π.χ. οικογενειακοί δεσμοί, ακαδημαϊκοί τίτλοι ή προηγούμενη εργασιακή εμπειρία) έτσι ώστε να περιορίζονται οι επιπτώσεις από τις δευτερογενείς ροές (σ.σ. άτομα που καταθέτουν αίτημα ασύλου σε ένα κράτος-μέλος και μετακινούνται σε άλλο). Στη συνέχεια, υποστηρίζουν οι χώρες «πρώτης γραμμής», πρέπει να δημιουργηθεί ένα αυτόματο σύστημα κατανομής των αιτούντων, από τους οποίους θα εξαιρούνται με ευθύνη του κράτους-μέλους πρώτης εισόδου όσοι αποτελούν κίνδυνο για την ασφάλεια των πολιτών. Το σύστημα αυτό θα πρέπει να βασιστεί σε συγκεκριμένα δεδομένα όπως ο πληθυσμός κάθε κράτους-μέλους, η έκταση αλλά και το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εισόδημα και να λειτουργεί είτε υπάρχει κρίση είτε όχι.
Σύστημα επιστροφών
Παράλληλα, υπογραμμίζεται ότι απαιτείται η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού συστήματος επιστροφών στις χώρες καταγωγής ή στις χώρες εκτός Ευρώπης που χρησιμοποιήθηκαν ως πέρασμα. Είναι σαφές ότι ο επαναπατρισμός των ανθρώπων που δεν δικαιούνται άσυλο θα αποτελεί επίσης στοιχείο της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής ασύλου και μετανάστευσης, τονίζεται στο non paper που υπογράφουν οι πέντε χώρες. Ζητούν επίσης από την Ευρωπαϊκή Ενωση ως σύνολο να διαπραγματευτεί συμφωνίες με τις χώρες προέλευσης των μεταναστευτικών ροών.