Αρχισαν οι πρώτες συντονισμένες προσπάθειες ελληνοαμερικανικών οργανώσεων να βοηθήσουν την Ελλάδα, παρότι η αμερικανική κοινωνία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Η πανδημία που σαρώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τα μέσα Μαρτίου συνεχίζεται. Και στα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ στα θέματα δημόσιας υγείας έχει προστεθεί τώρα η αντιμετώπιση του χρόνιου προβλήματος φυλετικών διακρίσεων που ζητούν επίμονα χιλιάδες διαδηλωτές. Και όμως, οι Ελληνοαμερικανοί κινητοποιούνται για να ενισχύσουν όπως μπορούν την Ελλάδα, όπως έχουν κάνει πάντοτε σε στιγμές κρίσης.
Τα ομογενειακά μέσα ενημέρωσης έχουν ξεκινήσει καμπάνια για να προβάλουν την Ελλάδα ως τουριστικό προορισμό αυτό το καλοκαίρι. «Πάμε Ελλάδα – Απόλαυσε την ομορφιά – Μείνε ασφαλής» είναι ένα από τα σλόγκαν που επαναλαμβάνεται και στα αγγλικά, όχι μόνο για τους παλαιότερους ομογενείς, αλλά και για τους Αμερικανούς. Το Ελληνοαμερικανικό Ιδρυμα άρχισε συνεργασία με τη Γλυκερία, σε καμπάνια συνδυασμένη με ένα νέο της τραγούδι. Ο σκοπός είναι η ανεύρεση πόρων για προμήθεια ιατρικού υλικού στα νοσοκομεία των ελληνικών νησιών.
Μια άλλη πρωτοβουλία είναι της ΑΧΕΠΑ, της μεγαλύτερης ελληνοαμερικανικής οργάνωσης, που έχει παρατήματα σε πολλές άλλες χώρες. Ανακοινώθηκε δωρεά 30.000 δολαρίων στο Κέντρο Κλινικής Επιδημιολογίας και Εκβασης Νοσημάτων, που ιδρύθηκε το 2011 υπό την αιγίδα της Α’ και Β΄ Πανεπιστημιακής Παιδιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Επιστημονικός διευθυντής είναι ο Ελληνοαμερικανός γιατρός Θεοκλής Ζαούτης.
Εχουμε, επιπλέον, άλλο ένα παράδειγμα του πόσο ζωντανή είναι η σχέση της ομογένειας με την Ελλάδα. Διότι εκτός από την κρίση της πανδημίας, υπάρχει και η συνεχιζόμενη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Τις τελευταίες εβδομάδες, εν μέσω πανδημίας, το ελληνοαμερικανικό λόμπι προβαίνει σε διαβήματα προς το Κογκρέσο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ γύρω από την πολιτική της Τουρκίας στον Εβρο και στο Αιγαίο. Ο σκοπός τους είναι να υπενθυμίσουν στους Αμερικανούς αξιωματούχους και πολιτικούς πως οι ενέργειες της Τουρκίας έρχονται σε αντίθεση με τις θέσεις των ΗΠΑ για διατήρηση της ομαλότητας στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου.
Ισως δεν προξενούν μεγάλη έκπληξη αυτές οι πρωτοβουλίες, διότι είμαστε συνηθισμένοι σε τέτοια παραδείγματα βοήθειας προς την Ελλάδα από τη Διασπορά. Και στην περίπτωση της πανδημίας έχει βοηθήσει η περηφάνια που αισθάνονται οι ομογενείς για την επιτυχημένη αντιμετώπιση της πανδημίας στη γενέτειρα. Μετά ένα μεγάλο διάστημα κατά το οποίο οι λίγες φορές που εμφανιζόταν η Ελλάδα στα αμερικανικά δελτία ειδήσεων είχαν αρνητική χροιά λόγω της οικονομικής κρίσης, ξαφνικά η Ελλάδα αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Και αυτό έχει τεράστιο αντίκτυπο στους Ελληνοαμερικανούς και τους προδιαθέτει ακόμη πιο θετικά απέναντι στον τόπο καταγωγής τους.
Πρέπει, όμως, να γνωρίζουμε πως η ενεργή ενασχόληση της Διασποράς με τις ανάγκες της γενέτειρας καθορίζεται όχι μόνο από τους πολιτισμικούς και συναισθηματικούς δεσμούς, αλλά και από τις συνθήκες που επικρατούν στη χώρα όπου βρίσκονται οι Ελληνες του εξωτερικού.
Είχαν κινητοποιηθεί οι Ελληνοαμερικανοί στο πλευρό της Ελλάδας και σε άλλες εποχές κρίσης. Αλλά στην περίπτωση των δύο πιο σημαντικών, οι συνθήκες στις ΗΠΑ ευνοούσαν τη θέληση των ομογενών να βοηθήσουν. Εχουμε τη συνδρομή των Ελληνοαμερικανών στην Ελλάδα την επαύριον της 28ης Οκτωβρίου 1940, με την αποστολή προμηθειών, που συνεχίστηκε την περίοδο την Κατοχής. Η βοήθεια αυτή απέτρεψε τα δεινά του φοβερού λιμού τον χειμώνα του 1941-42 να γίνουν ακόμη χειρότερα. Μέχρι το τέλος της Κατοχής, οι Ελληνοαμερικανοί είχαν στείλει συνολικά 101 αποστολές βοήθειας, με 647.153 τόνους σιτάρι και άλλες τροφές, 2.878 τόνους ρουχισμό και 19.601 τόνους φαρμάκων.
Την εποχή εκείνη, όμως, οι συνθήκες διαβίωσης των Ελληνοαμερικανών ήταν πολύ καλύτερες σε σύγκριση με αυτές που επικρατούσαν στην Ελλάδα. Προφανώς, δεν υπήρχε ξένη κατοχή στις ΗΠΑ, αλλά επιπλέον, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έδωσε μια σημαντική ώθηση στην οικονομία. Τα ατομικά εισοδήματα των Αμερικανών αυξήθηκαν από 20 μέχρι και 45% και η ανεργία έπεσε περίπου στο 1%. Ηδη από το 1945 είχαν τεθεί τα θεμέλια της μεταπολεμικής οικονομικής δύναμης που απέκτησαν οι ΗΠΑ τις επόμενες δεκαετίες.
Οι ειδικές συνθήκες, πολιτικές αυτή τη φορά, που επικρατούσαν στις ΗΠΑ το 1974, επέτρεψαν στο ελληνοαμερικανικό λόμπι να πετύχει την επιβολή του αμερικανικού εμπάργκο, την αναστολή πώλησης όπλων στην Τουρκία την επαύριον της εισβολής στη Κύπρο. Ηταν η στιγμή που το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ υποχρέωνε τον πρόεδρο Νίξον σε παραίτηση, τον Αύγουστο του 1974, ενώ το Κογκρέσο έβρισκε την ευκαιρία να πάρει πρωτοβουλία διαμόρφωσης εξωτερικής πολιτικής. Η κινητοποίηση των Ελληνοαμερικανών ήταν σημαντικότατη, αλλά η επιτυχία του λόμπι ήταν άμεσα συνδεμένη με την ενδυνάμωση των νομοθετικών διαθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων και της Γερουσίας.
Σήμερα, όμως, δεν επικρατούν τέτοιες ευνοϊκές συνθήκες ούτε στην οικονομία ούτε στην πολιτική. Το αντίθετο, μάλιστα, οι ανάγκες που έχει δημιουργήσει η πανδημία αλλά και η οικονομική κρίση που τη συνοδεύει έχουν υποχρεώσει τις μεγάλες ελληνοαμερικανικές οργανώσεις να στραφούν προς τη βοήθεια των μελών τους και στη συμβολή των ευρύτερων κοινωνικών αναγκών. Επιπλέον, η σημερινή πανδημία του κορωνοϊού έχει πολύ χειρότερες επιπτώσεις στις ΗΠΑ. Και οι περιοχές που έχουν υποφέρει πιο πολύ είναι μεγάλα αστικά κέντρα όπου ζουν οι ομογενείς: Βοστώνη, Νέα Υόρκη, Σικάγο. Για ένα διάστημα, ο ομογενειακός Τύπος δημοσίευε αγγελίες θανάτων σχεδόν καθημερινά. Και οι προοπτικές της οικονομίας, ιδίως σε τομείς όπου ειδικεύονται οι Ελληνες, όπως η εστίαση, είναι ζοφερές.
Αυτή η κατάσταση έχει υποχρεώσει την Εκκλησία και την ΑΧΕΠΑ να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στο να βοηθήσουν τα μέλη τους. Το γεγονός ότι η Αρχιεπισκοπή ανακοίνωσε την παροχή χρηματικής ενίσχυσης 2.500 δολαρίων σε όσους έχουν ανάγκη μάς δίνει το μέτρο δυσκολίας της κατάστασης. Επιπλέον, όλοι οι Ελληνοαμερικανοί συμμετέχουν σε πολλές πρωτοβουλίες παροχής βοήθειας στις γειτονιές και τους χώρους δουλειάς τους.
Παρ’ όλα αυτά, γίνονται σημαντικές ενέργειες βοήθειας της Ελλάδας, που επιβεβαιώνουν τους ισχυρούς δεσμούς της ελληνικής Διασποράς με την πατρίδα. Πρόκειται για μια σχέση που αντέχει στον χρόνο και παραμένει ισχυρή.
* Ο Αλέξανδρος Κιτροέφ είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Χάβερφορντ Κόλετζ, στην Πενσιλβάνια. Το άρθρο αυτό βασίζεται σε εκτενέστερη ανάλυσή του, που δημοσιεύθηκε από το Greek Diaspora Project του SEESOX.