O Γιάννης Μπεχράκης είναι από τους κορυφαίους φωτορεπόρτερ στον κόσμο, ένας από τους Ελληνες που αναμφισβήτητα είναι ανάμεσα στους καλύτερους του επάγγελματός τους – όποιο και να είναι.
Οι φωτογραφίες του για το πρακτορείο Reuters έχουν κοσμήσει επανειλημμένως τα πρωτοσέλιδα των μεγαλυτέρων εφημερίδων, του έχουν φέρει πολλά βραβεία. Είτε παρουσιάζει τη σκηνή μιας μάχης είτε ένα ηλιοβασίλεμα, οι φωτογραφίες του ξεχωρίζουν για τη δύναμη της εικόνας και το αφηγηματικό τους στυλ.
Τώρα όμως θέλει να κάνει κάτι ακόμα. Αυτή την εβδομάδα εγκαινιάζεται η πρώτη του προσωπική έκθεση, στην Αθήνα, με σκοπό να μαζευτούν χρήματα για τα παιδιά του Αφγανιστάν. Υστερα από 12 χρόνια στα μέτωπα, ο Μπεχράκης θέλει όχι μόνο να βλέπει τον κόσμο και να μας τον φέρνει στο σπίτι μας, αλλά να χρησιμοποιήσει αυτή τη δύναμη για να βάλει το λιθαράκι του, όπως λέει, να βοηθήσει παιδιά που ζουν μέσα στη δυστυχία.
Ο Γιάννης Μπεχράκης, ο τρελός Ελληνας όπως τον αποκαλούν μερικοί συνάδελφοι στους πολέμους (σε ένα συνδυασμό άμιλλας και θαυμασμού), δεν μιλάει πολύ. Αφήνει τις φωτογραφίες του πολέμου και της ταραχής να μιλούν γι’ αυτόν. Κρατάει μέσα του τη βαθιά σιωπή του ανθρώπου που ζει τη ζωή, τον θάνατο, το φόβο και την επιτυχία με ξεχωριστή ένταση.
Αλλά όταν αποφασίσει να γράψει ή να μιλήσει, περιγράφει με ζωντάνια και γλαφυρότητα τις χαρές, τη φρίκη, το κόστος, τους κινδύνους και το μεράκι μιας ζωής που πολλοί φαντάζονται, αλλά λίγοι θα μπορούσαν να ζήσουν.
– Πρόσφατα γύρισες από το Αφγανιστάν. Πιστεύεις ότι η εικόνα που βγήκε έξω περιέγραφε σωστά την πραγματικότητα αυτού του πολέμου;
– Πιστεύω, ναι. Ολοι οι δημοσιογράφοι που ήταν με τη Βόρεια Συμμαχία είχαν σχεδόν απεριόριστη πρόσβαση… Ειδικά όπου γίνονταν ακρότητες. Υπάρχει τόσο μεγάλο μίσος, που θεωρούσαν ότι αυτό που κάνανε είναι δικαιολογημένο. «Δεν μπορούσα να δω το φως για πέντε χρόνια», λένε, «γι’ αυτό τού αξίζει αυτού εδώ να κοπεί κομματάκια».
– Πιστεύεις ότι η παρουσία σου κάπου έχει προκαλέσει ή έχει αποτρέψει κάποια ακρότητα;
– Πιστεύω ότι απέτρεψε. Αυτή είναι μια λεπτή γραμμή την οποία έχω μελετήσει κι έχω μιλήσει με συναδέλφους. Ξέρω ότι πολλές φορές η παρουσία μας δημιουργεί τη δυνατότητα να κάνει κάποιος μια ακρότητα, επειδή εμείς είμαστε εκεί. Εγώ αποφασίζω εκείνη τη στιγμή. Αν είναι κάτι που θα προκαλέσει κακό, δεν θα το κάνω. Το θεωρώ σημαντικό ότι εγώ αποφασίζω. Στη Σιέρα Λεόνε, που σκοτώθηκαν οι φίλοι μου, τους τράβηξα φωτογραφίες αλλά δεν τις έχω δείξει πουθενά.
(Μιλάει για την ενέδρα στην οποία σκοτώθηκαν ο φίλος του και κορυφαίος πολεμικός ανταποκριτής του Reuters, Kurt Schork, και άλλοι, τον Μάιο του 2000. O Μπεχράκης και ένας άλλος φωτογράφος κατάφεραν να διαφύγουν.)
– Ποια είναι τα στοιχεία που χρειάζεται κάποιος για να γίνει καλός φωτογράφος πολέμων;
– Να έχεις το δικό σου στυλ. Να είσαι ένας άνθρωπος που σου αρέσει να ζεις εκτός της καθημερινής πραγματικότητας. Οι περισσότεροι που κάνουν αυτή τη δουλειά, όπως την κάνω εγώ, ή χωρισμένοι είναι ή δεν έχουν παντρευτεί ποτέ… Αλλά αν είναι ένα πράγμα μόνο που θα έπρεπε να διαλέξω, θα έλεγα ότι ο φωτογράφος του πολέμου πρέπει να είναι ιδεαλιστής. Περνάνε τόσα από τα χέρια σου, παίρνεις τέτοιο ρίσκο, είσαι πάντα στην επικαιρότητα. Επηρεάζεις την κοινή γνώμη και μέσα από την κοινή γνώμη τις κυβερνήσεις. Εάν δεν είσαι ιδεαλιστής, μπορεί να κάνεις κακό. Πρέπει βέβαια να αντέχεις, να αντέχεις και τους εφιάλτες… Οταν καταλάβω ότι δεν αντέχω άλλο…
– Ποια είναι τα δικά σου ιδανικά; Τι θα ήθελες να κάνεις;
– Το ένα μου όνειρο είναι να μπορώ να κάνω κάτι για τα παιδιά, πράγμα το οποίο με τη UNICEF τώρα, ας πούμε, είναι ένα λιθαράκι… Εντάξει, το έχω κάνει στα μέτωπα, τραβώντας φωτογραφίες οι οποίες έχουν μπεί κάπου και κάποιοι άνθρωποι έχουν ευαισθητοποιηθεί. Θα ήθελα βασικά -είναι ουτοπικό αυτό- να σταματήσω τουλάχιστον έναν πόλεμο. Να σου πω, αυτή η δουλειά δεν μπορεί να είναι μια δουλειά που την κάνεις μόνο για τα λεφτά. Δεν είναι δυνατόν, γιατί δεν υπάρχουν λεφτά που μπορούν να πληρώσουν το ρίσκο που παίρνεις… Ετσι κι αλλιώς ξέρεις, νομίζω ότι τουλάχιστον αυτοί που δουλεύουν σε πρακτορεία ειδήσεων όσα λεφτά παίρνουν στην Αθήνα, παίρνουν και στο Αφγανιστάν. Μισθό παίρνω.
– Εχεις ζήσει με τον θάνατο και με τον κίνδυνο. Πώς νιώθεις γι’ αυτό σήμερα, όταν είσαι κάπου όπου μπορεί να υπάρχουν νάρκες, όπου μπορεί να πέσει μια βόμβα πάνω σου ή κάποιος πιτσιρικάς με ένα όπλο μπορεί να πει «ωραίος στόχος»;
– Οταν είμαι εκεί υπάρχει φόβος κατά διαστήματα, ο οποίος όμως είναι ένας φόβος που είναι, πώς να το πω, φιλικός. Κατά κάποιον τρόπο αυτός ο φόβος με προφυλάσσει. Με την έννοια ότι είναι ένας σύμμαχος που θα σε βοηθήσει, θα σου χτυπήσει καμπανάκι, θα σου πει: «O.K., τώρα σκέψου» ή «Μην το κάνεις, ή κάν’ το αλλιώς…». Κι αρχίζουν όλες σου οι αισθήσεις να δουλεύουν σε άλλη διάσταση, γιατί πάντα είναι απόφαση της στιγμής. Είσαι εκεί και είσαι μόνος. Ή είσαι με κάποιους άλλους και μπορεί αυτοί να σκοτωθούν από κάποια βλακεία δική σου. Γι’ αυτό προτιμώ να δουλεύω μόνος μου, πολλές φορές.
– Και τι έγινε στη Σιέρα Λεόνε; Πώς δεν νιώσατε τον φόβο; Πήρατε ένα ρίσκο…
– Πήραμε ένα ρίσκο το οποίο μάς βγήκε λάθος. Ξέρεις, ήταν κάτι το οποίο εμείς το σκεφτόμαστε πολλά χρόνια ότι μπορεί να γίνει και είχαμε ανταλλάξει τα ονόματα και τα τηλέφωνα των οικογενειών μας, γιατί αν παθαίναμε κάτι, εγώ ήθελα να πάρει τηλέφωνο ο Kurt στους δικούς μου, δεν ήθελα να πάρει ο business manager μου. Ηθελα να τους μιλήσει ένας φίλος μου, που ήταν μαζί μου τις τελευταίες στιγμές. Καταλαβαίνεις; Το ίδιο και αυτός, και ήταν κάτι το οποίο το είχαμε σκεφτεί και το είχαμε συζητήσει πολύ ψύχραιμα, αλλά δεν το συζητάγαμε συνέχεια… Ολα αυτά τα χρόνια έχω περάσει δύσκολες στιγμές και είτε ήμουν τυχερός, συν το ότι μπορώ να τρέχω σαν τρελός, είτε ότι έχω μια καλή φυσική κατάσταση ή μια πείρα να αποφεύγω πράγματα – γιατί μερικές φορές, ξέρεις, όταν σε πυροβολούν δεν έχεις και πολλές επιλογές. Απλώς πρέπει να κάνεις τη σωστή κίνηση. Τρέξε, κρύψου…
– Αυτό σε κάνει λίγο διαφορετικό στην εδώ ζωή;
– Ναι, με κάνει αρκετά διαφορετικό. Ειδικά όταν γυρνάω, περνάω μια περίοδο προσαρμογής. Πιο παλιά μού ήταν αρκετά δύσκολο. Τώρα είναι πιο εύκολο.
– Θέλεις πολλή σιωπή τώρα.
– Ναι. Θέλω πολλή σιωπή? δεν μιλάω σε συγγενείς, δεν μιλάω στο σπίτι μου πολύ. Θέλω να κάνω, όμως, πράγματα που επιθύμησα να κάνω, δηλαδή ένα πράγμα που κάνω πάντα όταν γυρνάω είναι να παίρνω τη μοτοσικλέτα και να κάνω βόλτες. Απλά πράγματα. Να φάω καλά ή να καθίσω μπροστά στην τηλεόραση. Να μιλήσω ίσως με κάποιον που μπορεί να καταλάβει, με κάποιον συνάδελφο…
– Αυτό που κατάλαβα από αυτά που έγραψες για τη Σιέρα Λεόνε, ήταν ότι η πείρα σου και ο φόβος που σου άφησαν, μετά σε βοήθησαν – πρόλαβες να φοβηθείς.
– Ναι, ήμουν πολύ τυχερός. Τα πρώτα λεπτά εκεί μέσα στο αυτοκίνητο, όπου ήμουν εγκλωβισμένος – να σου πω την αλήθεια, δεν έχω καταλάβει: πώς είναι δυνατόν να μην έχω φάει σφαίρα. Το περίμενα. Σε μια δεύτερη φάση, που είχαν γυρίσει οι στρατιώτες που πηγαίναμε εμείς να συναντήσουμε… πέφτανε οι σφαίρες παντού. Πυροβολούσανε τη ζούγκλα. Σκεφτόμουν εκείνη τη στιγμή «Θα πεθάνω, και έχω φθάσει τόσο πολύ κοντά». Είναι διαφορετικό να έχεις για πέντε λεπτά μια δύσκολη κατάσταση και διαφορετικό να είναι τέσσερις ώρες.
– Σε συγκινεί το γεγονός ότι λες ιστορίες ανθρώπων που κανένας δεν θα μάθαινε ποτέ γι’ αυτούς;
– Είναι σημαντικό… Αισθάνομαι πολύ περήφανος που είμαι από αυτούς που μπορούν να το κάνουν αυτό. Βλέπω τους ανθρώπους και αυτό το κοριτσάκι (δείχνοντας την κοπέλα της αφίσας) και η καρδιά μου αρχίζει να χτυπάει σαν να κάνω bungee jumping…
– Εχεις μεγαλώσει σ’ αυτήν τη δουλειά.
– Μου αρέσει. Και όσο κρατούν τα πόδια μου, ελπίζω να μπορώ να το κάνω. Χωρίς αυτό, τι άλλο θα μπορούσα να κάνω στη ζωή μου;
Ποιος είναι ο Γιάννης Μπεχράκης
Ο Γιάννης Μπεχράκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960. Τον Οκτώβριο του 1987 προσελήφθη ως βοηθός στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters στην Αθήνα και στα τέλη του 1988 ανέλαβε το φωτογραφικό τμήμα του πρακτορείου.
Τα τελευταία 11 χρόνια κάλυψε τις πολεμικές συγκρούσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στην Τσετσενία, τις αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη, τα γεγονότα στη Μέση Ανατολή, τους λιμούς και τις εμφύλιες συρράξεις στην Αφρική, μεγάλα πολιτικά γεγονότα, καθώς και τους 3 τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το 1998 ανακηρύχθηκε στο Λονδίνο Ευρωπαίος φωτογράφος της χρονιάς και το 1999 κέρδισε το πρώτο βραβείο στο World Press Photo στην κατηγορία «Νέα», καθώς και το βραβείο των ξένων ανταποκριτών της Αμερικής (Overseas Press Club of America). Το 2000 του απενεμήθη το Βραβείο Μπότση.
Ο Γιάννης Μπεχράκης έχει συμμετάσχει σε ομαδικές φωτογραφικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Φωτογραφίες του έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά και εφημερίδες καθώς και βιβλία σε όλο τον κόσμο. Εχει ένα γιο 12 ετών που ζει στο Λονδίνο.
Για τις Χαμπίμπα του Αφγανιστάν…
Ο Πρόεδρος Κωστής Στεφανόπουλος θα εγκαινιάσει την Τετάρτη, 16 Ιανουαρίου, στις 7 μ.μ., στο Ζάππειο Μέγαρο, την έκθεση φωτογραφίας του προϊστάμενου φωτογράφου του πρακτορείου Reuters στην Αθήνα, Γιάννη Μπεχράκη, «ΑΦΓΑΝΙΣΤΑ2001», που έχει σκοπό τη συγκέντρωση οικονομικής βοήθειας για τα παιδιά του Αφγανιστάν. H έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του Reuters και της ελληνικής επιτροπής της UΝΙCΕF.
Για την 12χρονη Χαμπίμπα που εμφανίζεται στις προσκλήσεις και την αφίσα, ο Γ. Μπεχράκης λέει: «H ιδέα να κάνω κάτι, ό,τι μπορούσα, ήρθε απ’ αυτή την κοπελίτσα… Είναι ορφανή, εγκαταλειμμένη, και πάσχει από πολιομυελίτιδα, σ’ ένα χωριό βόρεια της Καμπούλ, το Κουλμπαχάρ. Τότε σκέφθηκα ότι μπορώ να κάνω κάτι με τις φωτογραφίες μου για τα παιδιά του Αφγανιστάν».
Η έκθεση θα είναι ανοιχτή στο κοινό καθημερινά από τις 11.00 έως τις 21.00 στο Ζάππειο Μέγαρο, από τις 17 μέχρι τις 27 Ιανουαρίου 2002.