Αποψη: Να αναπτύξουμε τους τομείς βιοτεχνολογίας και υψηλής τεχνολογίας

Αποψη: Να αναπτύξουμε τους τομείς βιοτεχνολογίας και υψηλής τεχνολογίας

9' 19" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Θέλω να σκιαγραφήσω –χρησιμοποιώντας και την προσωπική μου εμπειρία τα τελευταία χρόνια στο Cambridge της Αγγλίας– μια πρόταση η οποία θα μπορούσε να βοηθήσει τη γρήγορη ανάπτυξη μιας κρίσιμης μάζας δραστηριοτήτων που θα οδηγήσουν στην κερδοφόρα ανάπτυξη των κλάδων της βιοτεχνολογίας και της υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα. Γνωρίζω ότι κάποιες παρόμοιες δραστηριότητες σε μικρή κλίμακα είναι ήδη στα σκαριά και είμαι σίγουρος ότι είναι απαραίτητες. Νομίζω όμως ότι ο χρονικός ορίζοντας για αυτές θα είναι μακρύς και το ποσοστό επιτυχίας τους –εξ ορισμού– μικρό. Εξάλλου, για την επιτυχία αυτών των δραστηριοτήτων νομίζω ότι αυτή τη στιγμή λείπει το μεγάλο πλαίσιο μέσα στο οποίο θα ευδοκιμήσουν. Η δική μου πρόταση προσφέρει αυτό το πλαίσιο, έχει συγκεκριμένο ορίζοντα δεκαετίας και τον πολύ φιλόδοξο στόχο να αλλάξει τον προσανατολισμό μέρους της ελληνικής οικονομίας.

Τα τελευταία είκοσι χρόνια που ζω στο Cambridge της Αγγλίας έχω δει με τα μάτια μου ένα οικονομικό θαύμα. Η πόλη αυτή των 150.000 κατοίκων παρουσιάζει σήμερα ετήσια οικονομική δραστηριότητα ανάλογη με αυτήν που έχει ολόκληρος ο τουριστικός τομέας στην Ελλάδα (πάνω από 15 δισεκατομμύρια λίρες). Αυτή η δραστηριότητα έχει αναπτυχθεί κυρίως την τελευταία δεκαετία, όχι τα τελευταία 200 χρόνια, και όχι με εξαιρετικές υλικές υποδομές. Το δικό μου Ινστιτούτο δεκαπλασιάστηκε με εταιρείες βιοτεχνολογίας τα τελευταία χρόνια. Η αλματώδης αυτή ανάπτυξη ξεκίνησε με κρατικά κονδύλια που επέτρεψαν την κατασκευή των υποδομών, ενώ η εντοπιότητα στην πόλη του Cambridge βοήθησε στην προσέλκυση των εταιρειών αυτών. Κάτι ανάλογο με αυτό που έγινε στο δικό μας Ινστιτούτο έχει γίνει σε πιο μεγάλη κλίμακα σε ολόκληρη την πόλη και έχει οδηγήσει στην οικονομική δραστηριότητα που ανέφερα παραπάνω.

Τηρουμένων των αναλογιών και χωρίς να αγνοούμε τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής πραγματικότητας, το ερώτημα είναι αν κάτι ανάλογο που έγινε στο Cambridge την τελευταία δεκαετία μπορεί να γίνει και στην Ελλάδα. Μπορεί μια τέτοια αναπτυξιακή κίνηση να σχεδιαστεί προσεκτικά αλλά γρήγορα, με τις προϋποθέσεις που υπάρχουν αυτή τη στιγμή, για να αποδώσει καρπούς σε μία δεκαετία;

Η απάντησή μου είναι θετική. Νομίζω ότι κάτι αντίστοιχο μπορεί να γίνει στην Ελλάδα από τώρα μέχρι το 2030, με νέες θέσεις εργασίας σε τομείς που πληρώνουν καλά και αξιοποιούν την εκπαιδευμένη μας νεολαία προσελκύοντας παράλληλα υψηλού επιπέδου μόνιμους κατοίκους από άλλες χώρες της Ευρώπης. Και κυρίως, θα βοηθούσε να αλλάξει το οικονομικό μοντέλο που, στη σημερινή του μορφή, εμπεριέχει μεγάλους κινδύνους για το μέλλον όπως βλέπουμε τώρα με την κρίση στον τουρισμό.

Πριν περάσω σε συγκεκριμένες προτάσεις, θέλω να μεταφέρω ένα άλλο κομμάτι των συζητήσεων που είχε ένας Ελληνας υπουργός Οικονομίας όταν μας επισκέφθηκε πριν από λίγο καιρό. Συναντήθηκε με δύο μεγάλους επενδυτές σε τομείς βιοτεχνολογίας που εμπλέκονται με εταιρείες συνολικής κεφαλαιοποίησης άνω των 4 δισεκατομμυρίων λιρών. Εκανε και στους δύο την ίδια ερώτηση: τι θα θέλατε να δείτε για να επενδύσετε στην Ελλάδα; Παρόλο που οι συζητήσεις έγιναν χωριστά χωρίς οι δύο επενδυτές να έχουν μιλήσει μεταξύ τους, έδωσαν τον ίδιο κατάλογο προϋποθέσεων: 1) Ενα δίκτυο ανθρώπων που να μπορούν να εμπιστευθούν. 2) Μία τεχνολογία που να ξεχωρίζει. 3) Μία εμφανή αγορά στην οποία να απευθύνεται αυτή η τεχνολογία. 4) Ενα σταθερό οικονομικό/νομικό περιβάλλον. (Το ποσοστό φορολογίας δεν ήταν στα σημαντικά).

Ο διευθυντής της Amazon UK, Doug Gurr, εξήγησε πρόσφατα γιατί η εταιρεία επέλεξε το Cambridge για να επεκτείνει τις δραστηριότητές της για όλη την Ευρώπη: «Οταν επιλέγετε έναν τόπο για ένα κέντρο ανάπτυξης, πρέπει να ξεκινήσετε από όπου θα βρείτε τους καλύτερους επιστήμονες, μηχανικούς και τεχνολόγους στον κόσμο. Αλλά πρέπει επίσης να είναι κάπου που οι άνθρωποι θέλουν να έρθουν για να ζήσουν. Το Cambridge είναι μια υπέροχη πόλη όπου οι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν και να εργαστούν».

Τι ισχύει για την Ελλάδα; Παρόλο το καλό γεωγραφικό πλεονέκτημα και το σχετικά καλό δυναμικό της, η Ελλάδα σήμερα δεν διαθέτει τους καλύτερους επιστήμονες, μηχανικούς και τεχνολόγους στον κόσμο, επομένως δύσκολα μπορούμε να δούμε πώς μπορεί να ανταγωνιστεί άλλα μέρη σε αυτό το επίπεδο. Ή μήπως όχι; Διασκορπισμένοι σε όλον τον κόσμο και σε τομείς που ξεκινούν από τον ακαδημαϊκό χώρο και φτάνουν στις πιο κερδοφόρες εταιρείες, υπάρχουν Ελληνες πρώτης και δεύτερης γενιάς που διαπρέπουν σε αφάνταστα υψηλό επίπεδο. Δεν χρησιμοποιώ τον όρο «αφάνταστα» με προχειρότητα: μόνο αν το ψάξει κανείς θα διαπιστώσει τις εξαιρετικές επιδόσεις των συμπατριωτών μας ακόμα και εκεί όπου δεν το φαντάζεται. Για καθαρά ακαδημαϊκούς τομείς πολλά είναι ήδη γνωστά αλλά δανείζομαι εδώ τα λόγια ενός επιφανούς Ελληνα επιστήμονα, του Ιωάννη Ιωαννίδη που τώρα διδάσκει στο Stanford: «Η Ελλάδα διαθέτει αμέτρητους αξιολογότατους επιστήμονες και ερευνητές. Αν η χώρα μπορούσε να αξιοποιήσει στοιχειωδώς το επιστημονικό της δυναμικό θα ήταν μία από τις 4-5 υπερδυνάμεις του πλανήτη… Ελάχιστοι λαοί διαθέτουν τόσους κορυφαίους επιστήμονες, αλλά το 97% των κορυφαίων Ελλήνων επιστημόνων έχει κάνει το κυριότερο έργο του με διεύθυνση εργασίας αλλοδαπής…».

Αυτό που ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι ότι ανάλογη εξαιρετική παρουσία έχουν οι Ελληνες (ομογενείς αλλά και πρώτης γενιάς) σε σημαντικούς τομείς της βιοτεχνολογίας και της υψηλής τεχνολογίας γενικότερα. Θα αναφέρω μερικά ονόματα εντελώς ενδεικτικά και σημειώνω ότι για κάποιους έχετε ήδη διαβάσει στην εφημερίδα αυτή: 1) Menelas Pangalos, Executive Vice-President AstraZeneca, 2) George D. Yancopoulos, chief scientific officer Regeneron Pharmaceuticals, 3) Stelios Papadopoulos, Chairman, Biogen, 4) George Scangos, chief executive officer Vir Biotechnology, 5) Andrew N. Liveris, Executive Chairman, DowDuPont, 6) Panos Panay, corporate vice president Microsoft Devices Group, 7) Bill Karagounis, General Manager Microsoft, Windows and Devices Group, 8) Phaedon Avouris, IBM, Manager Nanoscience and Nanotechnology, 9) Michael David Capellas, chairman and CEO of VCE, a joint venture of Cisco Systems and EMC Corporation, 10) Demis Hassabis, co-Founder DeepMind, a Google company, 11) John Zakos, Co-founder & Chief Innovation Officer of Cognea, an IBM company.

Ανθρωποι σαν τους παραπάνω μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα ενός «δικτύου» που θα δημιουργηθεί για να βοηθήσει την Ελλάδα να αναπτυχθεί γρήγορα στους τομείς της βιοτεχνολογίας και υψηλής τεχνολογίας. Καταλαβαίνω τον σκεπτικισμό που ίσως δημιουργεί μια τέτοια πρόταση αν την δει κανείς σαν υποβάθμιση της εγχώριας ποιότητας (ή αν παραγνωρίσει κάποιες προσπάθειες που ήδη γίνονται), αλλά αυτό δεν είναι σωστό, όπως θα εξηγήσω παρακάτω. Η ενασχόληση της ομογένειας που έχει ήδη διαπρέψει σε τέτοιους τομείς είναι ένας τρόπος η δραστηριότητα αυτή να αποκτήσει από την αρχή μια εγκυρότητα στα μάτια των επενδυτών εκτός Ελλάδος, που θα κληθούν κάποια στιγμή να υποστηρίξουν αυτό το εγχείρημα. Αν μείνουμε με την αναλογία του Cambridge όπως περιγράφηκε παραπάνω, υπό μια έννοια η παρουσία της ομογένειας θα είναι σαν να συνδέεται η όλη προσπάθεια από την αρχή με ένα πεδίο δεξιοτήτων και αριστείας όπως αυτό που βρίσκουν οι επενδυτές που ίδρυσαν τις επιχειρήσεις τους στην πόλη εδώ της Αγγλίας.

Η πρόταση. Ας έρθουμε τώρα στη συγκεκριμένη πρόταση. Προτείνω τη δημιουργία ενός κουμπαρά με 1 δισ. ευρώ που στόχο θα έχει να χρηματοδοτήσει για 10 χρόνια την ίδρυση και λειτουργία 25 εταιρειών στους τομείς της βιοτεχνολογίας και της υψηλής τεχνολογίας. Σε κάθε τέτοια εταιρεία αντιστοιχούν περίπου 40 εκατομμύρια ευρώ στη δεκαετία, ή 4 εκατομμύρια ευρώ για κάθε χρόνο. Οι εταιρείες αυτές θα πρέπει απαραίτητα να έχουν την έδρα τους στην Ελλάδα και να απασχολούν ως επί το πλείστον προσωπικό από την Ελλάδα ή την ελληνική ομογένεια (που όμως οι τελευταίοι θα επιστρέψουν στην Ελλάδα). Πώς θα δημιουργηθούν αυτές οι εταιρείες; Προτείνω μετά έναν ανοικτό διαγωνισμό στον οποίο να μπορούν να πάρουν μέρος Ελληνες και ομογενείς, αλλά με προτίμηση σε ομογενείς που έχουν ήδη δημιουργήσει τέτοιες εταιρείες στο εξωτερικό και τώρα θα ήθελαν να μεταφέρουν μέρος ή ολόκληρη τη δραστηριότητά τους στην Ελλάδα. Μιλάω δηλαδή για εταιρείες «mid level» (και όχι «startups») που είναι κοντά σε (ή έχουν ήδη) κερδοφορία. Επίσης, τέτοιες εταιρείες θα μπορούν να δημιουργήσουν Ελληνες πανεπιστημιακοί από το εξωτερικό που όμως έχουν ήδη εμπειρία και έργο στον τομέα ίδρυσης εταιρειών. Το πιο σημαντικό σημείο της πρότασής μου είναι ότι η δραστηριότητα αυτή θα πρέπει να φύγει από τη σφαίρα της έρευνας που ονομάζεται «blue sky», δηλαδή με μεγάλους χρονικούς ορίζοντες χρησιμότητας και κερδοφορίας. Είμαι μεγάλος οπαδός αυτού του είδους της έρευνας και με αυτό ασχολούμαι κι εγώ επαγγελματικά, αλλά κατά τη γνώμη μου –και για πολλούς λόγους– αυτό δεν είναι το ζητούμενο της πρότασης αυτής. Το ζητούμενο είναι να στοιχηματίσουμε σε ανθρώπους και τομείς που έχουν μεγάλη πιθανότητα να καταφέρουν κάτι τόσο εντυπωσιακό σε δέκα χρόνια, που να βοηθήσει την επιπλέον ανάπτυξη συνολικά της οικονομίας μας. Και, αναγκαστικά, οι άνθρωποι αυτοί είναι καλύτερο να έχουν ήδη καταφέρει κάτι παρόμοιο στην καριέρα τους μέχρι σήμερα, και να λειτουργούν ήδη σε ένα αξιόπιστο δίκτυο.

Οργανωτική και χρηματοδοτική δομή. Υπάρχουν δύο ανοιχτά θέματα: ποιος θα διευθύνει αυτή τη δραστηριότητα, και πώς θα χρηματοδοτηθεί; Τη διεύθυνση προτείνω να αναλάβει μια ολιγομελής επιτροπή που θα απαρτίζεται από επιφανείς Ελληνες (και ομογενείς) του εξωτερικού που έχουν ήδη διακριθεί στους τομείς της βιοτεχνολογίας και υψηλής τεχνολογίας, και από άλλους επιφανείς Ελληνες ακαδημαϊκούς του εξωτερικού που θέλουν να βοηθήσουν τη χώρα τους. Η επιτροπή αυτή θα είναι υπεύθυνη να βρει τους καλύτερους τρόπους για να προκηρύξει και να αξιολογήσει τις προτάσεις για χρηματοδότηση και θα είναι επίσης υπεύθυνη για να υποστηρίζει σε ρόλο «mentoring» τις δραστηριότητες των εταιρειών όταν αρχίσουν να λειτουργούν. Η χρηματοδότηση είναι ένα δύσκολο ζήτημα γιατί σχετίζεται με την αξιοπιστία του εγχειρήματος. Αν ο κουμπαράς δημιουργηθεί στην Ελλάδα με πολιτική αντιπαλότητα, τότε δεν υπάρχει πιθανότητα το εγχείρημα αυτό να προσελκύσει τους ανθρώπους που χρειάζονται για να επιτύχει: είναι έμφυτα διστακτικοί αφενός, κάποιοι έχουν κιόλας κακές εμπειρίες όταν προσπάθησαν να βοηθήσουν στο παρελθόν και γενικά δεν τους αρέσει να μπλέκονται σε μικροκαταστάσεις που δεν καταλαβαίνουν. Επομένως, η γνώμη μου είναι ότι ο κουμπαράς αυτός θα πρέπει να δημιουργηθεί με έδρα το εξωτερικό αλλά με όσο το δυνατόν πιο ευρεία κομματική στήριξη από την Ελλάδα. Πώς θα χρηματοδοτηθεί αυτός ο Οργανισμός; Κατ’ αρχάς πρέπει να πω ότι ο Οργανισμός αυτός θα είναι συνιδιοκτήτης των εταιρειών που θα χρηματοδοτήσει, και σκοπός του όλου εγχειρήματος θα είναι κάποιες από τις εταιρείες αυτές (αν όχι όλες) να αποκτήσουν κερδοφορία. Επομένως, κάποια από τα κεφάλαια μπορεί να προκύψουν σαν επενδυτική δραστηριότητα από πλούσιους Ελληνες και ομογενείς. Ενα άλλο κομμάτι των κεφαλαίων θα πρέπει να προέλθει από κρατικές πηγές χρηματοδότησης με το σκεπτικό ότι η δραστηριότητα αυτή θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα παραγάγει πλούτο για το κράτος. Μια τρίτη πηγή χρηματοδότησης θα πρέπει να είναι από ευρωπαϊκά κεφάλαια όπως αυτά που θα είναι διαθέσιμα εξαιτίας της κρίσης του κορωνοϊού.

Για να μη θεωρηθούν αυτά όνειρα θερινής νυκτός θέλω να αναφέρω εδώ ότι δύο μεγάλοι Οργανισμοί της Βρετανίας –το Welcome Trust και το Medical Research Council– που μεταξύ τους χρηματοδοτούν ένα σημαντικό ποσοστό της έρευνας στη χώρα (κατηγορία «blue sky») ίδρυσαν πρόσφατα επενδυτικές δραστηριότητες (Syncona για το Welcome Trust και LifeArc για το Medical Research Council) που σκοπό έχουν να προωθήσουν βιοϊατρικές εφαρμογές από το εργαστήριο στην κλινική με ταυτόχρονη κερδοφορία. Η διάρθρωση αυτών των επενδυτικών δραστηριοτήτων μπορεί να χρησιμεύσει και για τον σχεδιασμό του Οργανισμού που έχω προτείνει εδώ.

Προφανώς πολλές λεπτομέρειες λείπουν από αυτό που προτείνω. Ο σκοπός όμως είναι να δούμε αν υπάρχει ενδιαφέρον για κάτι τέτοιο, και σε τι επίπεδο. Από συζητήσεις με κάποιους ανθρώπους που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμοι μπορώ να διαβεβαιώσω ότι θέληση υπάρχει.

* Ο κ. Νίκος Κτιστάκης είναι ερευνητής στη Μοριακή και Κυτταρική Βιολογία, και εργάζεται στο Ινστιτούτο Babraham, αναγνωρισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα του Πανεπιστημίου του Cambridge από το 1996. Το διάστημα 2017-2018 ήταν μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Αναπτυξιακού Συμβουλίου, την οποία ίδρυσε ο πρώην υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης Δημήτρης Παπαδημητρίου.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή