Το Πάσχα του 2002 είναι ασφαλώς το πιο σημαντικό της τελευταίας δεκαετίας για ολόκληρη την Ορθοδοξία. Φέτος, η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, όπως ορίζει η ορθόδοξη εκκλησιαστική τάξη, παρασκευάζει για όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες το Αγιο Μύρο, ίαμα πνεύματος, σώματος και ψυχής για κάθε Ορθόδοξο Χριστιανό, ο οποίος περιβάλλεται από την προστασία του Αγίου Πνεύματος, αμέσως μετά το Μυστήριο του Βαπτίσματος διά του Χρίσματος με Αγιο Μύρο. Από εκείνη τη στιγμή η θεϊκή παρουσία και φώτιση ακολουθεί τον άνθρωπο ως νέα θεόπεμπτος φύση που του χαρίζεται από τον Δημιουργό για να τον οδηγήσει στη ζητούμενη θέωση.
Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, το Χρίσμα εδίδετο στους νέους Χριστιανούς διά της «επιθέσεως των χειρών» των Αποστόλων επί της κεφαλής του βαπτιζομένου. Ετσι ελάμβανον το Αγιον Πνεύμα και την εξ αυτού αναδυομένη, εσωτερικώς θεία δύναμη.
Στη ζωή των πιστών
Στην αμέσως όμως μετά τους Αποστόλους εποχή, όταν άρχισαν να πληθαίνουν οι Εκκλησίες, να μεγαλώνουν μεταξύ τους οι γεωγραφικές αποστάσεις και φυσικά να πολλαπλασιάζεται ο αριθμός των επισκόπων – διαδόχων των Αποστόλων, επελέγη η διά του Μύρου Χρίσις των νέων Πιστών. Το σκεπτικό της επιλογής δεν είναι, ιστορικά, γνωστό. Πολλοί λένε ότι η χρήση του Μύρου μπήκε στη ζωή της χριστιανικής -ή μάλλον πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας- κατά μίμηση της εντολής του Θεού προς τον Μωϋσή να παρασκευάσει από ειδικά βότανα και έλαια Μύρο, το οποίο θα είχε θεϊκή δύναμη «… και ποιήσεις αυτό έλαιον χρίσμα άγιον, μύρον μυρεψικόν μυρεψού. Ελαιον χρίσμα άγιος έσται» (Εξ. 30, 22-25). Κάπως έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι έπλυναν το σώμα του Χριστού με Μύρα η Μαρία Μαγδαληνή και η Μαρία του Ιακώβου. Δεν είναι όμως λίγοι και εκείνοι που πιστεύουν ότι το Μύρο εισήλθε στον χριστιανισμό ως κατάλοιπο των αρχαίων χρόνων, αφού οι θεοί με αυτό «μύραιναν» το σπίτι ενός θνητού τον οποίον ήθελαν να τιμήσουν, γιατί το μυροβόλο παρασκεύασμα θεωρούσαν πως είχε ακαταμάχητη δύναμη και αποτελούσε το αλάθητο τεκμήριο της θεότητός τους.
Ενότητα των χριστιανών
Το Αγιο Μύρο αρχικά παρασκευαζόταν από όλες τις εκκλησίες και τους επισκόπους γενικά. Τον 8ο αιώνα όμως η παραγωγή του ανατέθηκε αποκλειστικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, με το σκεπτικό, το κορυφαίο αυτό γεγονός να συμβολίζει την ενότητα μεταξύ όλων των χριστιανών. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμη και Εκκλησίες που για διαφόρους συγκυριακούς λόγους, όπως πόλεμοι, κατοχές, επιδρομές βαρβάρων, ζήτησαν και έλαβαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο την άδεια παρασκευής Αγίου Μύρου, γιατί είχε παρατηρηθεί μέσα σε δύσκολους αιώνες η έλλειψή του, λόγω αδυναμίας επικοινωνίας με το Φανάρι, εν τούτοις προσέρχονται, στην παρασκευή του Μύρου όποτε συντελείται το γεγονός από τη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία, ή ζητούν να τους αποσταλεί. Και αυτό, γιατί, αφενός αυτό ορίζει η ορθόδοξη παράδοση την οποία ακολουθούν επί 17 αιώνες πιστά οι Ορθόδοξες Εκκλησίες ακόμη και σε περιόδους κρίσεως σχέσεων μεταξύ τους και αφετέρου, η εκχώρηση παρασκευής Μύρου σε αυτές τις Εκκλησίες -Ρωσίας, Σερβίας και Ρουμανίας- και συγκεκριμένα στους επισκόπους τους, έχει γίνει με το δικαίωμα του καθαγιασμού Αγίου Μύρου «αρχιερατικώ δικαίω» και όχι «εκκλησιαστικώ δικαίω». Με άλλα λόγια, για λόγους ανάγκης ένας επίσκοπος αυτών των Εκκλησιών μπορεί να καθαγιάσει Μύρο, όχι όμως και η Εκκλησία του στο σύνολό της. Αυτό το δικαίωμα -ως εκκλησία δηλαδή- το έχει μόνον η πρώτη τη τάξει μέσα στον ορθόδοξο χώρο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Στο Βυζάντιο
Στοιχεία που να αποδεικνύουν την παρασκευή Αγίου Μύρου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία, όπως και γραπτές μαρτυρίες, έχουμε δυστυχώς μόνον από το H΄ αιώνα και μετά. Ομως το γεγονός της παρουσίας μέσα στον Ναό της Αγίας Σοφίας μικρού και μεγάλου βαπτιστηρίου και μάλιστα η ύπαρξη φωτιστηρίου πάνω από το μικρό, σε συνδυασμό με το δεδομένο της παραδόσεως ότι είχαν αρχίσει από τον 2ο αιώνα να γίνονται οι βαπτίσεις σε βαπτιστήρια και η θεία χάρις εδίδετο διά του Αγίου Μύρου, κάνει τους θεολόγους και τους ιστορικούς να είναι βέβαιοι πως από τις ιδρύσεως της Αυτοκρατορίας και λειτουργίας του Πατριαρχείου είχαμε την παρασκευή Αγίου Μύρου και μάλιστα στην Αγία Σοφία όπου και εστεγάζοντο τα γραφεία και ο πατριαρχικός οίκος.
Μετά την Αλωση, όπως το Πατριαρχείο, έτσι και το Αγιο Μύρο ακολουθούν την περιπλάνηση της «προσφυγιάς» μέσα στον ίδιο τους τον τόπο. Μύρο παρασκευάζεται το 1208 στη Νίκαια όπου εξόριστος βρισκόταν εκεί και ο πατριάρχης και ο αυτοκράτωρ, αφού η Βασιλίδα είχε καταληφθεί από τους Σταυροφόρους. Αλλη μια μαρτυρία μιλάει για παρασκευή μύρου στον ιερό ναό Αγίου Δημητρίου Ξυλόπορτας το 1598. Εκεί μάλιστα σώζονται μέχρι και σήμερα εντοιχισμένες μυροδόχοι, γεγονός που επίσης μαρτυρεί πως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην έγινε μόνον μια παρασκευή μύρου στον ιστορικό αυτό ναό.
Από το 1601 και μετά όμως και μέχρι τις μέρες μας, οι εψήσεις του Αγίου Μύρου γίνονται στον ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, όπου μετεφέρθη και εγκαταστάθηκε οριστικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το 1880 ο πατριάρχης Ιωακείμ Γ΄ κτίζει το ιερό κουβούκλιο, εντός του οποίου παράγεται το μύρο και τοποθετούνται εκεί το 1881 οι χάλκινοι λέβητες, μέσα στους οποίους γίνεται η έψηση του μύρου. Ηταν μια προσφορά των οικονομικά ευπόρων Ελλήνων σαράφηδων της Κωνσταντινουπόλεως από το 1801 και την κατασκευή τους είχαν αναλάβει οι διαλεκτοί στο είδος τους Πόντιοι λεβητοποιοί. Απλά το 1880 έγινε η ανακαίνισή τους από τα ίδια υλικά. H ιστορία του μύρου, καθώς και ο τρόπος παρασκευής του καταγράφονται με μοναδική παραστατικότητα και ακρίβεια σε δύο νέα βιβλία των κυρίων Ιωσήφ Κωνσταντινίδη και Δημήτρη Παλαβίδη, που εκδόθηκαν προσφάτως και τους οποίους ευχαριστούμε.
Η παρασκευή
Το Αγιο Μύρο παρασκευάζεται όχι σε τακτά διαστήματα, αλλά όταν διαπιστωθεί πως υπάρχει έλλειψη σε πολλές ορθόδοξες εκκλησίες. Εάν πάλι η έλλειψη αυτή είναι μικρή, ο πατριάρχης στέλνει από το αποθεματικό που υπάρχει πάντα στο Φανάρι για την κάλυψη των αναγκών της αιτούσης Εκκλησίας. Ομως, λόγω της αυξήσεως του πληθυσμού της γης και τον ορθοδόξων φυσικά, τελικά έχει καθιερωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, να παρασκευάζεται Μύρο κάθε 10-12-13 χρόνια. Εφέτος συμπληρώνονται 10 χρόνια (1992-2002) από την τελευταία έψηση και είναι η δεύτερη πατριαρχούντος του κ. Βαρθολομαίου A΄. Σύμφωνα με πληροφορίες που φθάνουν από το Φανάρι, θα συμμετάσχουν περίπου 70 Αρχιερείς από όλο τον κόσμο, δεκάδες αρχιμανδρίτες και ιερείς και πάνω από 80.000 πιστοί που ήδη έχουν αρχίσει να καταφθάνουν στην Κωνσταντινούπολη με κάθε μέσο. H τελετή παρασκευής θα διαρκέσει από σήμερα Κυριακή των Βαΐων και θα κορυφωθεί τη M. Πέμπτη.
Η Κυριακή των Βαΐων είναι η ημέρα, θα μπορούσαμε να πούμε των μυρεψών. Των 9 φαρμακοποιών δηλαδή που θα παρασκευάσουν το Αγιο Μύρο. Ηδη τούς έχει ανατεθεί αυτό το ιερό έργο με σχετικά πιττάκια που έλαβαν από τον Πατριάρχη. Σήμερα το πρωί, ντυμένοι με τις λευκές μακριές μπλούζες τους, θα παρουσιαστούν ενώπιον του κ. Βαρθολομαίου, αμέσως μετά τη δοξολογία, ο οποίος θα ευλογήσει τον επικεφαλής άρχοντα Μυρεψό και τους συνεργάτες του, που ήδη έχουν κάνει τις προετοιμασίες συγκεντρώσεως όλων των απαραιτήτων. Κρεμάει, μάλιστα ο Πατριάρχης και από έναν χρυσό Σταυρό στον λαιμό τους. Τη Μεγάλη Δευτέρα, αμέσως μετά την προηγιασμένη, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο οποίος, σημειωτέον, αυτές τις ημέρες κάθεται στο σύθρονο και όχι στον θρόνο του εντός του Ναού, γιατί επί του θρόνου τιμάται το Αγιο Πνεύμα, εξέρχεται του Αγίου Γεωργίου και μεταβαίνει στο Ιερό Κουβούκλιο. Ευλογεί την έναρξη του καθαγιασμού, τελώντας αγιασμό. Στη συνέχεια ραντίζει τα υλικά και τα σκεύη κρατώντας αναμμένη λαμπάδα. Αμέσως μετά ανάβει τη φωτιά κάτω από τους λέβητες για την οποία χρησιμοποιούνται ειδικά ξύλα και σπασμένες παλαιές εικόνες. Διαβάζει αποσπάσματα από το Ευαγγέλιο και περικοπές από την Καινή Διαθήκη, κάτι που συνεχίζουν οι παριστάμενοι Αρχιερείς, Αρχιμανδρίτες και κληρικοί της Πατριαρχικής Αυλής, μαζί με επισκέπτες κληρικούς. H διαδικασία αυτή ακολουθείται και τις επόμενες δύο ημέρες και αποτελεί «Τάξιν ακολουθημένην από δεκαετιών».
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η Τάξις όπως και η Ακολουθία εψήσεως έχει αλλάξει πολλές φορές μέσα στους αιώνες, όπως και οι ευχές που αναπέμπονται από τον Πατριάρχη. Αυτή που ακολουθείται τώρα είναι του 1960. Οι δε τροποποιήσεις έγιναν μέσα στα χρόνια με στόχο την καλυτέρα αγιοπνευματική επικοινωνία με το συντελούμενο μέγα γεγονός.
Την M. Τρίτη ψάλλεται ο Μικρός Παρακλητικός Κανών της Θεοτόκου και συνεχίζεται η μνημόνευση υπέρ της παρασκευής του Μύρου. Κάθε μέρα δε, ρίπτονται εντός των λεβήτων και νέα υλικά. Συνολικά δηλαδή, θα χρησιμοποιηθούν 57 είδη ελαίων, βοτάνων, μύρων και άλλων συστατικών, που περιλαμβάνονται και σε τρόπους παρασκευής φαρμάκων. Γι’ αυτό και το Αγιο Μύρο θεωρείται ιαματικό και η παρασκευή του έχει σχέση με την ιατρική επιστήμη.
Τη M. Τετάρτη, ο Πατριάρχης έπειτα από μικρή ιεροτελεστία, βάζει στους λέβητες το ροδέλαιο, το μόσχο και τα υπόλοιπα ευώδη έλαια. Και μέχρι αργά το βράδυ συντελείται η έψηση του Αγίου Μύρου, το οποίο έχουν το δικαίωμα να ανακατεύουν με τις μεγάλες κουτάλες οι πιστοί κατά τις τρεις αυτές ημέρες, γιατί θεωρείται ευλογία για όποιον έχει αυτήν την τιμή και χάρη.
Τη Μεγάλη Πέμπτη
Το βράδυ της M. Τετάρτης το Μύρο, έτοιμο αλλά όχι καθαγιασμένο ακόμη, εμβάλλεται σε 12 μεγάλα αργυρά δοχεία με δύο λαβές το καθένα, κατασκευής 1903 και 1912 και οι μυρεψοί το μεταφέρουν στο παρεκκλήσι του Αγίου Ανδρέα, εντός του Πατριαρχικού Οίκου. Το πρωί της M. Πέμπτης και αφού ντύσουν τον Πατριάρχη μέσα στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ανδρέα και ντυθούν οι Αρχιερείς σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα (φέτος θα είναι περίπου 70), αρχίζει η Λιτανεία, από τον Πατριαρχικό Οίκο στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Κατά την κάθοδο, ο Πατριάρχης κρατεί τη μικρή Μυροθήκη, ο πρώτος τη τάξει Αρχιερέας, κρατεί μικρό αλαβάστρινο δοχείο με προηγιασμένο Μύρο, ο δεύτερος τη τάξει Αρχιερέας αλάβαστρο με μήπω αγιασθέν Μύρο και οι λοιποί Ιεράρχες μικρά αργυρά δοχεία, περιέχοντα Μύρο από το προς καθαγιασμό παρασκευασθέν. Είκοσι τέσσερις δε Αρχιμανδρίτες κρατούν, ανά δύο, τα δώδεκα μεγάλα δοχεία με το Μύρο που θα καθαγιαστεί λίγη ώρα μετά στον Ναό του Αγίου Γεωργίου. Μπροστά πάει ο Σταυρός και ακολουθούν τα εξαπτέρυγα, οι διάκονοι και μοναχοί, ενώ οι καμπάνες χτυπούν, οι χιλιάδες πιστοί κάνουν ευλαβικά τον σταυρό τους και η πομπή από τον Πατριαρχικό Οίκο, διασχίζει την αυλή του Πατριαρχείου και εισέχεται στον Ναό.
Τότε οι Αρχιμανδρίτες τοποθετούν τους αργυρούς αμφορείς έξω από το Ιερό Βήμα και οι αρχιερείς αποθέτουν τα μικρά αργυρά δοχεία πίσω και δίπλα στην Αγία Τράπεζα και αρχίζει αμέσως τη Λειτουργία της M. Πέμπτης. O Πατριάρχης, μετά τη Μεγάλη Είσοδο, τοποθετεί επί της Αγίας Τραπέζης αλαβάστρινο δοχείο με αγιασμένο Μύρο. Στη συνέχεια, καθαγιάζει τα 12 δοχεία με γρήγορο ρυθμό και τα σφραγίζει επικαλούμενος τρεις φορές την χάρη της Αγίας Τριάδος.
Την ίδια ώρα, προσεύχονται γονατιστοί κλήρος και λαός. Μετά το τέλος της λειτουργίας με την ίδια διάταξη εισόδου, η πομπή εξέρχεται του ναού Αγίου Γεωργίου και κατευθύνεται στο μυροφυλάκιο, όπου θα εναποτεθεί το Μύρο, μέχρι να εξαντληθεί και να αρχίσει η προετοιμασία νέας παρασκευής. Από εκεί, από το μυροφυλάκιο, παίρνουν σε αργυρά δοχεία μύρο όλες οι εκκλησίες του κόσμου και το χρησιμοποιούν, όχι μόνο στο Χρίσμα του βαπτίσματος, αλλά και στην είσοδο ετερόδοξων και πεπτωκότων στην Ορθοδοξία, στην καθιέρωση ιερών κειμένων και εικόνων, στη στέψη Ορθοδόξων βασιλέων και αυτοκρατόρων και στην ανακομιδή λειψάνων και αγίων. Με άλλα λόγια, διά της παρασκευής του Αγίου Μύρου στο Φανάρι, η Ορθοδοξία κάθε τόσο -όποτε συντελείται το γεγονός- ανανεώνει την πνευματική της εσωτερικότητα και έτσι συνεχίζει το ίδιο δυναμικά την πορεία της στον κόσμο, χάρις σε αυτήν τη συνεχή αγιοπνευματική παρουσία επί αιώνες.