Κακή διατροφή, καθιστική ζωή και στρες, υπονομεύουν το μέλλον και την υγεία των παιδιών μας και δυνητικά μπορούν να τους στερήσουν έως και 30 με 35 χρόνια ζωής. O κίνδυνος λέγεται μεταβολικό σύνδρομο, ένα πρόβλημα που μπορεί να ξεκινήσει ακόμη και από την εμβρυική ηλικία και να εξελιχθεί, χωρίς κλινικά συμπτώματα στην αρχή, αλλά με ανυπολόγιστες συνέπειες στη συνέχεια. Το σύνδρομο αυτό, η εικόνα του οποίου δεν είναι πάντα πλήρης, απειλεί έναν στους τέσσερις ενήλικες και χαρακτηρίζεται από παχυσαρκία κεντρικού τύπου, αυξημένη πίεση αίματος, αυξημένη πηκτικότητα, αθηροσκλήρυνση… Εάν δεν αντιμετωπιστεί, επιφέρει τον θάνατο, από αγγειακό ή καρδιακό επεισόδιο.
Το τοξικό λίπος
Βασική αιτία για όλα αυτά τα δεινά το ενδοκοιλιακό ή σπλαχνικό, το «τοξικό» λίπος, όπως το χαρακτηρίζει ο καθηγητής της Παιδιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου Georgetown, WashingtoDC, κ. Γεώργιος Χρούσος. O Ελληνας καθηγητής, που διετέλεσε διευθυντής του τμήματος Παιδιατρικής και Αναπαραγωγικής Ενδοκρινολογίας των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα WashingtoPost με την ευκαιρία της Παγκόσμιας ημέρας του πατέρα, προειδοποίησε τους ευτραφείς Αμερικανούς, πως η «κοιλίτσα» τους δεν είναι και τόσο αθώα. «Λειτουργεί», όπως επισημαίνει στην «K» «ως εκρηκτικός μηχανισμός και σε γονιδιακό υπόστρωμα υπερχολιστεριναιμίας, διαβήτη ή υπέρτασης, δημιουργεί τις αντίστοιχες νόσους».
Ο κ. Χρούσος, που έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 400 πρωτότυπες μελέτες σε έγκυρα διεθνή περιοδικά και το όνομά του έχει αναφερθεί πάνω από 16 χιλιάδες φορές στη διεθνή βιβλιογραφία, είναι γνωστός παγκοσμίως για τις έρευνές του σχετικά με το στρες και την παχυσαρκία.
Σε μία από αυτές, που δημοσιεύτηκε στο New England Medicine καταδεικνύεται, πως παρότι οι καταθλιπτικές γυναίκες δεν είναι παχύσαρκες, αναπτύσσουν υπέρταση και υπερχολιστεριναιμία, διότι έχουν περισσότερο ενδοκοιλιακό λίπος, λιγότερους μυς και μειωμένη οστική μάζα. Το πρόβλημα μεταβιβάζεται στα παιδιά τους, ήδη από την εμβρυική ζωή.
Η μόνη θεραπεία, υπογραμμίζει -επιβεβαιώνοντας ότι τα Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκα- είναι η πρόληψη. «Παρά τα δισεκατομμύρια δολάρια που διατίθενται στην έρευνα, δεν υπάρχει ικανή φαρμακευτική θεραπεία. O κόσμος πρέπει να κατανοήσει, ότι είναι σημαντικό να ζει μια ζωή υγιεινή, με όσο το δυνατόν λιγότερο στρες. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να ξεκινήσει κανείς νωρίς. Τα Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκα γιατί έχουμε δύο σοβαρά προβλήματα. Στην έλλειψη άσκησης και την κακή διατροφή έχει προστεθεί το στρες, το οποίο αποκτούν, είτε στην εμβρυική ζωή τους, είτε αργότερα».
Το στρες της μητέρας περνάει και στο έμβρυο
– Κύριε καθηγητά, ποιο ονομάζετε τοξικό λίπος;
– Είναι το ενδοκοιλιακό ή σπλαχνικό λίπος, γνωστό και ως λίπος του στρες. Το λίπος αυτό δεν μπαίνει στη γενική κυκλοφορία, πηγαίνει στην κοιλιακή, την πυλαία κυκλοφορία και βομβαρδίζει το ήπαρ με ελεύθερα λιπαρά οξέα. Αρχίζει να δημιουργεί προβλήματα, όπως αντίσταση στην ινσουλίνη, υπερπηκτικότητα και υπερλιπιδαιμία, που οδηγεί στην καταστροφή των αγγείων. Επίσης, αυξάνει τις ορμόνες της φλεγμονής στις οποίες εκτίθενται τα αγγεία μας. Μην ξεχνάμε ότι η αθηροσκλήρυνση είναι ένα είδος χρόνιας φλεγμονής των αγγείων.
Το ενδοκοιλιακό λίπος το χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τις περιόδους λιμού? όταν η πείνα ήταν μια συνήθης κατάσταση της ζωής. Οποιος μπορούσε να αποθηκεύσει τροφή μέσα στην κοιλιά επιβίωνε. Γι’ αυτό και τα γονίδια που καθορίζουν το ενδοκοιλιακό λίπος ήταν προφανώς χρήσιμα στην ανθρωπότητα. Ετσι, μας ταλαιπωρεί τώρα. Σε μια κοινωνία που έχει αφθονία θερμίδων το λίπος αυτό είναι βλαπτικό και τοξικό.
– Πότε ασχοληθήκατε με το θέμα;
– Από την αρχή, ασχολήθηκα με τον άξονα υποθάλαμος, υπόφυση, επινεφρίδια και κυρίως με την κορτιζόνη, η οποία κανονικά πρέπει να λέγεται κορτιζόλη, που είναι η δραστική ορμόνη. Ξέρετε, αν κανείς πάρει κορτιζόνη από το στόμα (εκατομμύρια άνθρωποι παίρνουν για διάφορες παθήσεις, όπως το βρογχικό άσθμα, ο λύκος και η ρευματοειδής αρθρίτιδα) ή ο οργανισμός του υπερεκρίνει κορτιζόνη, δημιουργεί αυτό το σύνδρομο που περιέγραψε πρώτος ο Cushing. H κορτιζόνη οδηγεί σε παχυσαρκία κεντρικού τύπου, υπερχολιστεριναιμία, επιταχυνόμενη αθηροσκλήρυνση.
– Ανάλογα προβλήματα δημιουργεί και η κατάθλιψη;
– H κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από υπερκορτιζονισμό, αλλά και η αυξημένη κορτιζόνη στο αίμα δημιουργεί κατάθλιψη. Εμείς εργαστήκαμε πάνω στον μηχανισμό που γίνεται αυτό. Βρήκαμε ότι ο εγκέφαλος παράγει αυξημένα ποσά μιας ορμόνης που λέγεται CRH, η οποία διεγείρει τον εγκέφαλό μας και μας βοηθάει να ξεφύγουμε από το στρες, όταν χρειαζόμαστε την εγρήγορση, την ταχύτητα των ανακλαστικών και όλα αυτά.
Το σύστημα αυτό της ορμόνης του στρες είναι ένα σύστημα βραχύ για δυο-τρεις ώρες, ή έστω για δυο-τρεις μέρες. Μετά πρέπει να κατευναστεί και να επανέλθει ο οργανισμός εκεί που ήταν πριν. Ομως στην κατάθλιψη έχουμε συνεχή παραγωγή CRH και κορτιζόνης, όπως όταν δίνουμε σε κάποιον κορτιζόνη, για να ελέγξουμε τη νόσο του.
Ετσι, εάν κανείς έχει τη διάγνωση της κατάθλιψης, αντιμετωπίζει αυξημένο ρίσκο να πεθάνει επτά έως 14 χρόνια νωρίτερα, κυρίως από στεφανιαία νόσο.
Μελετήσαμε γυναίκες καταθλιπτικές και μη με τον ίδιο δείκτη μάζας σώματος, ανάλογο δηλαδή σωματικό βάρος. Οσες έπασχαν από κατάθλιψη είχαν περισσότερο ενδοκοιλιακό λίπος, είχαν λιγότερους μυς και προβλήματα οστεοπόρωσης. Είναι μια ψυχική νόσος με σοβαρές όμως σωματικές συνέπειες.
– Το στρες της μητέρας έχει επίπτωση στο έμβρυο;
– H έναρξη των προβλημάτων αρχίζει από την ενδομήτρια ζωή. Ενας από τους λόγους για τους οποίους αναπτύσσουμε προβλήματα στη μέση ηλικία, από τα 40 έως τα 60 (καρδιοπάθειες, αγγειοπάθειες, εγκεφαλικά), είναι το χαμηλό βάρος γέννησης. Οσο πιο μικρό γεννιέται το παιδί τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να πάθει έμφραγμα του μυοκαρδίου αργότερα. Από 25 έως 30 φορές περισσότερο. Είναι η περίφημη υπόθεση Πάρκερ έπειτα από μελέτη που ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν στη Μεγάλη Βρετανία σε υποβαθμισμένες περιοχές. H μητέρα δεν είχε να φάει, ήταν στρεσαρισμένη, η κορτιζόνη πέρασε μέσα στο έμβρυο και αυξήθηκε το ενδοκοιλιακό λίπος. Σήμερα οι έγγυοι έχουν να φάνε, το στρες όμως παραμένει ως μια συνηθισμένη κατάσταση και λόγω του στρες αυξάνεται η κορτιζόνη μέσα στο έμβρυο, όχι μόνο στη μητέρα. Το πρόβλημα είναι μεγάλο στην Αμερική και αφορά κυρίως τις γυναίκες που ζουν στα λεγόμενα inners cities κάτω από βίαιες συνθήκες. Τις χτυπούν, τις εκμεταλλεύονται, παίρνουν ναρκωτικά, καπνίζουν, πίνουν. Τα παιδιά τους γεννιούνται πρόωρα και ελλιποβαρή. Και όταν το παιδί είναι ελλιποβαρές (κυρίως κάτω των 2,5 κιλών), η συσχέτιση μεταξύ βάρους γεννήσεως και του κινδύνου να εμφανίσει μεταβολικό σύνδρομο, είναι μια ευθεία γραμμή.
– Αυτά ισχύουν και για τις καταθλιπτικές μητέρες;
– Τώρα αναλύουμε τα αποτελέσματα μιας μεγάλης μελέτης στην Αμερική. Διαπιστώνουμε, κατ’ αρχήν, ότι όταν η μητέρα είναι καταθλιπτική το παιδί έχει 70% πιθανότητα να πάθει κατάθλιψη, ίσως επειδή τα πρώτα χρόνια της ζωής του ζουν πολύ κοντά της αλλά και για γενετικούς λόγους. Πολλά παιδιά που γεννήθηκαν από καταθλιπτικές μητέρες είχαν αναπτύξει από την ηλικία των 23-25 ετών μεταβολικό σύνδρομο, όχι βέβαια πλήρως ακόμη.
Σημασία όμως έχει πόσο κεντρικό λίπος και πόσους μυς έχουν. Διότι οι μύες καίνε γλυκόζη. Οταν χάνεις μυϊκό ιστό η γλυκόζη δεν έχει πού να πάει και αναπτύσσεται αντίσταση στην ινσουλίνη. Παράδειγμα, στην Ινδία όπου τα παιδιά γεννιούνται κατά 800 γραμμάρια ελαφρύτερα απ’ ό,τι στην Ευρώπη, υπάρχει μεγάλο πρόβλημα μεταβολικού συνδρόμου και διαβήτη σε ανθρώπους με μικρή μυϊκή μάζα και αυξημένο λίπος μέσα στην κοιλιά.
Πώς θα προλάβουμε εγκαίρως το πρώτο έμφραγμα
– Κύριε καθηγητά, πόσο σημαντική είναι η εμβρυϊκή, η βρεφική, η παιδική ηλικία για τη μετέπειτα ζωή μας;
– Εχουν γίνει πολλές μελέτες, που δείχνουν ότι αν στρεσάρεις τη μητέρα, το νεογνό ή το παιδί, θα αντιμετωπίσεις προβλήματα συμπεριφοράς -πιο άμεσα- αλλά και προβλήματα σωματικής υγείας αργότερα. Θα δούμε αυξημένα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης, χρήσης ναρκωτικών και άλλες καταστάσεις συνοσηρότητας, όπως η κατανάλωση οινοπνεύματος. Στο σωματικό επίπεδο, η διαδικασία είναι πιο αργή αλλά εμφανής και αφορά την ανάπτυξη των χαρακτηριστικών του μεταβολικού συνδρόμου. Αυτό το μήνυμα δεν έχει περάσει ακόμη στον κόσμο, ούτε σε όλους τους γιατρούς. Ολα σχετίζονται με αυτό που ονομάζουμε τοξικό ενδοκοιλιακό λίπος.
– Αυτό το λίπος μπορεί να μετρηθεί;
– Μετριέται με αξονική, ή μαγνητική τομογραφία. Δεν είναι μια εξέταση που μπορεί να γίνει στην καθημερινή κλινική πράξη, ελπίζω όμως ότι στο μέλλον θα βρεθεί μια τεχνική απλή και φθηνή, ώστε ο παιδίατρος ή ο παθολόγος να μπορεί να κάνει τη μέτρηση στο ιατρείο του και να δίνει τις αναγκαίες οδηγίες.
– Γιατί νομίζετε τα Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκα;
– Δεν ασκούνται, δεν περπατούν, τρώνε λιπαρά φαγητά, διότι εγκαταλείψαμε τη μεσογειακή δίαιτα. Οπως προανέφερα, σε όλα αυτά προστέθηκε το στρες, το οποίο αποκτούν ή νωρίς στη ζωή, στην εμβρυϊκή, βρεφική, παιδική ηλικία, ή αργότερα. Εάν, για παράδειγμα, κάποιος στην ηλικία των 30 ετών, μπει σε μια δύσκολη κατάσταση και είναι στρεσαρισμένος για δέκα χρόνια, δημιουργείται μεταβολικό σύνδρομο.
– Υπάρχει δυνατότητα παρέμβασης σε ένα παιδί που έχει αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξει μεταβολικό σύνδρομο;
– Δίαιτα και άσκηση. H πορεία μπορεί να ανατραπεί. Εχω παρακολουθήσει ασθενείς τους οποίους τους θεραπεύσαμε και μέσα σε ένα χρονικό διάστημα ανέλαβαν, έχασαν πολύ βάρος, τα οστά τους βελτιώθηκαν κ.λπ. Γι’ αυτό χρειάζεται να μην υποτιμούμε ενδείξεις και φαινόμενα. H αθηροσκλήρυνση αρχίζει από την παιδική ηλικία, αλλά δεν μπορούμε να τη δούμε. Τη βλέπουμε στα 30, στα 40, όταν συμβεί το πρώτο έμφραγμα.