Εκείνα, τα νέα δέκα «παιδιά» της μητέρας Ευρώπης, θα μας φέρουν καινούργιες ή ξεχασμένες από καιρό αρρώστιες. Εμείς θα «περάσουμε» σ’ αυτά τις νόσους του πολιτισμού -καρδιαγγειακά, καρκίνους, αναπνευστικά. Παρ’ όλ’ αυτά, η απόσταση (η πολιτισμική και η υγειονομική) που μας χωρίζει, δεν θα καλυφθεί γρήγορα. Με αποτέλεσμα, τα νέα μέλη να τσαλακώσουν τη γυαλιστερή προηγμένη ευρωπαϊκή «εικόνα» μας, να μας κάνουν συμμέτοχους καταστάσεων αρνητικών -υψηλή βρεφική θνησιμότητα, πολλά λοιμώδη, αυξημένα εγκεφαλικά… Και τα ισχυρά συστήματα υγείας μας να πολιορκηθούν, αν όχι από ασθενείς, σίγουρα από χαμηλόμισθους γιατρούς σε αναζήτηση καλύτερης μοίρας. Ομως για την Ελλάδα το τελικό ισοζύγιο προβλέπεται θετικό. H πιο προηγμένη χώρα μας αποκτά ένα νέο χώρο επιρροής…
Μια Ενωμένη Ευρώπη χωρίς ενιαία υγεία, σηματοδοτεί η διεύρυνση των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης προς τα ανατολικά. H εικόνα της διευρυμένης Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλάζει σημαντικά, όσον αφορά τους δείκτες υγείας του πληθυσμού.
Μόνο η Σλοβενία και η Δημοκρατία της Τσεχίας, από τις νεοεισερχόμενες χώρες, προσεγγίζουν το προσδόκιμο επιβίωσης των δυτικών χωρών. H βρεφική θνησιμότητα, αν και ελαττώθηκε τα τελευταία χρόνια, παραμένει διπλάσια από τον μέσο όρο της Ενωμένης Ευρώπης, ενώ η μητρική θνησιμότητα είναι ακόμη μεγαλύτερη. Χώρες όπως η Ρουμανία, η Λεττονία, η Λιθουανία και η Εσθονία έχουν υψηλή θνησιμότητα από λοιμώδη νοσήματα. Οι θάνατοι από αγγειακά – εγκεφαλικά επεισόδια είναι δυσανάλογα αυξημένοι σε σχέση με τα σημερινά επίπεδα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, καθώς ακόμη και οι χώρες με τη χαμηλότερη θνησιμότητα (Σλοβακία και Σλοβενία) έχουν δείκτες υψηλότερους από οποιαδήποτε άλλη χώρα-μέλος, πλην της Ελλάδας.
«Οι μετακινούμενοι πληθυσμοί, αναφέρει σε συνέντευξή του στην «K» ο καθηγητής Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας κ. Γιάννης Κυριόπουλος, μεταφέροντας το υγειονομικό πρότυπο της περιοχής προέλευσής τους, είναι πιθανόν να προκαλέσουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στον «ευρωπαϊκό υγειονομικό χάρτη» με την εμφάνιση νέων ασθενειών ή ασθενειών οι οποίες έχουν εκλείψει στον δυτικό κόσμο, χωρίς όμως κανείς να περιμένει μεγάλες επιδημίες, γιατί τα συστήματα δημόσιας υγείας της E.E. είναι ισχυρά.
Την ίδια στιγμή, είναι εξίσου ορατή η προοπτική της εμφάνισης των λεγόμενων «νόσων του πολιτισμού» στις υπό ένταξιν χώρες, ως συνέπεια της εντατικοποίησης της βιομηχανικής παραγωγής, της μεταβολής του αστικού περιβάλλοντος και της υιοθέτησης νέων καταναλωτικών προτύπων. Τα νοσήματα του κυκλοφορικού, τα νεοπλάσματα, τα αναπνευστικά σύνδρομα, οι ψυχικές ασθένειες και τα ατυχήματα, είναι παγιωμένα προβλήματα υγείας για τη Δυτική Ευρώπη, που δεν αποδίδονται μόνο στο περιβάλλον, αλλά και στην υιοθέτηση συγκεκριμένων ρυθμών ζωής, επιβλαβών συμπεριφορών και καταναλωτικών προτύπων, τα οποία έχουν πλέον μόνιμο χαρακτήρα στις περισσότερες δυτικές χώρες».
Σύμφωνα με τον καθηγητή, ανάμεσα στις υπό ένταξιν χώρες και τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ενωση, υπάρχει ένα «κενό» υγείας, μια τεράστια απόσταση που οφείλεται στο γεγονός ότι τα συστήματα υγείας τους είναι προσανατολισμένα στη θεραπεία και δεν έχουν αναπτυχθεί μέτρα πολιτικής για τη δημόσια υγεία, τη βελτίωση και τον έλεγχο του πόσιμου νερού, των τροφίμων, των επιδράσεων του περιβάλλοντος κ.λπ. «Αυτή η κατάσταση αντανακλά, επίσης, τους διαθέσιμους πόρους για την υγεία. O μέσος όρος των δαπανών στις υπό ένταξιν χώρες κυμαίνεται στο 5% του Ακαθάριστου Εθνικού Προΐόντος, όταν οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης ξοδεύουν 9%-10% του ΑΕΠ».
Μας χωρίζει τεράστια απόσταση
– Κύριε καθηγητά, η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με την ένταξη πλην της Κύπρου και της Μάλτας, της Τσεχίας, της Εσθονίας, της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Σλοβενίας, της Λεττονίας, της Λιθουανίας και της Σλοβακίας, έχει ενδιαφέρον από την πλευρά της υγείας;
– Μερικές από αυτές τις χώρες και όσες θα ακολουθήσουν, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, που βρίσκονται σε ένα καθεστώς ενισχυμένων σχέσεων και σταδιακά θα προσαρμόζονται στο κοινοτικό πλαίσιο, αλλά και η Τουρκία για την οποία γίνεται συζήτηση, αποτελούν τον ζωτικό γεωπολιτικό χώρο της Ελλάδας. Εχουμε πολλούς συμπολίτες που προέρχονται από χώρες της Βαλκανικής και ζουν στην Ελλάδα ως οικονομικοί μετανάστες, νόμιμοι ή μη. Πρόκειται για χώρες, οι οποίες ιστορικά και παραδοσιακά έχουν μια διαφορετική κουλτούρα, πολιτικά και κοινωνικά συστήματα και κυρίως διαφορετικά συστήματα υγείας, συμπεριφορές και κοινωνικοοικολογικό περιβάλλον, το οποίο προσδιορίζει την υγεία. Για πολλά χρόνια υπήρχε μια στασιμότητα στις χώρες αυτές, όσον αφορά τους δείκτες υγείας και έτσι σήμερα, παρά τις εξελίξεις που σημειώθηκαν μετά το 1990, μόνο η Σλοβενία και η Τσεχία έχουν δείκτες υγείας, οι οποίοι μπορούν να συγκριθούν με τους ευρωπαϊκούς. Οι υπόλοιπες έχουν σημαντικές διαφορές κυρίως στη βρεφική θνησιμότητα, τα λοιμώδη νοσήματα, τις παθήσεις του τραχήλου της μήτρας και τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Αυτό, σε μεγάλο βαθμό, οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουν αναπτυχθεί μέτρα πολιτικής στη δημόσια υγεία, που αφορούν τη βελτίωση και τον έλεγχο του πόσιμου νερού, των τροφίμων και γενικώς των επιδράσεων του περιβάλλοντος. Βεβαίως, αυτή η κατάσταση αντανακλά και τους διαθέσιμους πόρους για την υγεία που είναι πολύ χαμηλοί, με επιπτώσεις στην ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των υγειονομικών συστημάτων. Αυτή η διαφορά πρέπει να αντιμετωπιστεί με πολιτικές δημόσιας υγείας. H κοινότητα επεξεργάζεται το πλαίσιο μιας πολιτικής δημόσιας υγείας, που αφορά την προστασία από τα λοιμώδη νοσήματα και τον έλεγχο των προϊόντων. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο πρέπει να προσχωρήσουν και οι νέες χώρες και να αναπτύξουν τους αντίστοιχους μηχανισμούς.
– Λέγεται ότι η πολιτική για τη δημόσια υγεία είναι η μόνη πραγματικά ενιαία πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
– Πράγματι. H κοινότητα έχει τώρα και πολιτικές για το έιτζ, τον καρκίνο, τη νόσο της άνοιας, αλλά οι πολιτικές αυτές δεν είναι πολύ εκτεταμένες και φιλόδοξες. Επίσης, δεν υπάρχουν πολιτικές ενιαίας συμπεριφοράς των συστημάτων υγείας, ή των συστημάτων ασφάλισης υγείας. Αυτό είναι έξω από την ευρωπαϊκή πολιτική, είναι εθνική υπόθεση. Υπάρχει βέβαια από το σχέδιο Kohl-Deeker, η δυνατότητα να μπορεί κάποιος να νοσηλευτεί σε άλλη χώρα με την κάλυψη του ασφαλιστικού του φορέα. Εκεί θα υπάρξουν προβλήματα δεδομένου ότι τα ασφαλιστικά συστήματα αυτών των χωρών δεν είναι πολύ ανεπτυγμένα, ώστε όταν υπάρχει μεγάλη διαρροή ασθενών είτε για έκτακτα είτε για προγραμματισμένα περιστατικά, να μπορούν να καλύψουν τις δαπάνες.
– Υπάρχει περίπτωση εκτεταμένων μετακινήσεων για λόγους υγείας;
– Δεν νομίζω. Τα εμπόδια της μετακίνησης δεν είναι κυρίως νομικά. Είναι πολιτιστικά και οικονομικά, διότι ανεξάρτητα από την κάλυψη που μπορεί να δώσει ο ασφαλιστικός φορέας, πάντα μια μετακίνηση συνοδεύεται από ένα ατομικό – οικογενειακό κόστος. Τέτοια προβλήματα ενδέχεται να υπάρξουν στη διασυνοριακή ζώνη της Γερμανίας με την Πολωνία και τις άλλες χώρες. H ελεύθερη διακίνηση ασθενών για νοσηλεία στο εξωτερικό, νομικά και δυνητικά είναι ανοιχτή. Το πρόβλημα είναι η ασφαλιστική κάλυψη. Ποιος θα πληρώσει. Αν δεν υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη, αυτή η μετακίνηση δεν θα είναι εκτεταμένη.
– Υπάρχει προοπτική για μια ενιαία ευρωπαϊκή αγορά υγείας;
– Είναι κάτι το οποίο συζητείται, αλλά δεν είναι επί θύραις, καθώς ούτε οι ανεπτυγμένες χώρες ούτε οι λιγότερο ανεπτυγμένες έχουν συμφέρον να προσχωρήσουν σε μια τέτοια αγορά. Αντίθετα, εκεί όπου θα υπάρξει μια ομαλότερη εξέλιξη ενιαιοποιήσεων είναι η αγορά των φαρμάκων, δεδομένου ότι η έγκρισή τους προχωράει σε μια κατεύθυνση ενιαίων κριτηρίων, που θα γίνεται αυτόματα σε όλες τις χώρες. Τον τελευταίο χρόνο συζητείται όλο και πιο έντονα το θέμα της ενιαίας τιμής των φαρμάκων. Αυτό αποτελεί ένα πρόβλημα για τις φτωχότερες χώρες, αλλά προς το παρόν είναι θέμα προβληματισμού και συζήτησης, δεν αποτελεί μέτρο πολιτικής.
Η Ελλάδα θα αποκτήσει ζώνη επιρροής
– Υπάρχει περίπτωση το άνοιγμα των συνόρων να οδηγήσει σε επιδημιολογικές εκρήξεις, όσον αφορά τα λοιμώδη μεταδοτικά νοσήματα;
– Υπάρχει θεωρητικά, καθώς ορισμένες χώρες έχουν υψηλούς δείκτες, όπως είπα. Ομως πιστεύω ότι τα συστήματα δημόσιας υγείας των χωρών της Δύσης μπορούν να τα αντιμετωπίσουν. Δεν περιμένουμε μια επιδημιολογική έκρηξη. Περιμένουμε συνήθη προβλήματα, τα οποία αντιμετωπίζουμε και τώρα με τους οικονομικούς μετανάστες που προέρχονται από αυτές τις χώρες. Βεβαίως, η εισροή εργατικού δυναμικού από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, εφόσον συνδέεται με μια ανοιχτή αγορά εργασίας σημαίνει και μια επιβάρυνση για υγειονομική περίθαλψη. Σημαντικό πρόβλημα είναι η μετακίνηση μεταναστών από άλλες χώρες, εκτός της διεύρυνσης που έρχονται χωρίς νόμιμα χαρτιά. H μετακίνηση των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης προς Ανατολάς, θα δημιουργήσει δυνητικά έναν χώρο υποδοχής μη νόμιμων μεταναστών σε όλη τη συνοριακή γραμμή. H Ελλάδα ούτως ή άλλως είναι μια πύλη εισόδου στην Ευρωπαϊκή Ενωση, κυρίως από χώρες της Κεντρικής Ασίας και αυτό είναι ένα μόνιμο πρόβλημα από την πλευρά της δημόσιας υγείας, που χρειάζεται μια πιο συστηματική παρακολούθηση.
– Ενα άλλο θέμα είναι η μετακίνηση των επαγγελματιών υγείας από τη μία χώρα στην άλλη.
– Θα υπάρξει μια σημαντική τάση μετακίνησης από την Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής στη Γερμανία και από τις βαλκανικές χώρες στην Ελλάδα, δεδομένου ότι οι αμοιβές των επαγγελματιών υγείας, κυρίως των γιατρών, είναι πάρα πολύ χαμηλές στις χώρες αυτές. Αυτή η τάση βαίνει αυξανόμενη και πιστεύω ότι θα υπάρξει μία σημαντική μετακίνηση γιατρών, ακόμη με εθελουσία υποβάθμιση της εργασιακής τους στάθμης. Παράλληλα, περισσότεροι Ελληνες φοιτητές θα πηγαίνουν για σπουδές στις γειτονικές χώρες, όπου ήδη υπάρχει μία εκπαιδευτική αγορά αρκετά ανοιχτή.
– Το τελικό ισοζύγιο θα είναι τελικά θετικό για τη χώρα;
– Πιστεύω ναι. Και στον χώρο της υγείας. H Ελλάδα αποκτά έναν χώρο επιρροής δεδομένου ότι η ιατρική και το σύστημα υγείας, παρά τα επιμέρους προβλήματα -κυρίως management- είναι πιο προηγμένα. Οι ελληνικές επιχειρήσεις, οι οποίες παράγουν υγειονομικά προϊόντα, κυρίως φάρμακα, και οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών σταδιακά μπορούν να βρουν νέες αγορές, κυρίως στη βαλκανική περιοχή. H διεύρυνση μεταθέτει το κέντρο βάρους ανατολικά, η θέση της χώρας γεωπολιτικά αποκτά το βάρος που έχει. Ειδικά για την υγεία, δεν χρειάζεται να είμαστε μίζεροι και γκρινιάρηδες. Εκείνο το οποίο χρειάζεται να κάνουμε, είναι να βελτιώσουμε τα μέτρα που παίρνουμε για τη δημόσια υγεία στα σύνορα. Ολα αυτά τα θέματα θα αποτελέσουν αντικείμενο της ελληνικής προεδρίας και σ’ αυτήν την κατεύθυνση η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, με την υποστήριξη των υπουργών Υγείας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οργανώνει τον Μάιο ένα συνέδριο με θέμα τη διεύρυνση και τις επιπτώσεις στην υγεία. H δημόσια υγεία είναι ούτως ή άλλως προτεραιότητα και επαναλαμβάνω ότι είναι η μοναδική ενιαία πολιτική στην Ευρώπη.