Μέχρι τώρα όλες οι διαμαρτυρίες για τις εφαρμογές της γενετικής μηχανικής στον τομέα της φυτοπροστασίας εστιάζονταν στις απρόβλεπτες και ανεξέλεγκτες επιπτώσεις στο οικοσύστημα από την εισαγωγή και διάχυση «ξένων» γονιδίων. Και οι διαμαρτυρίες αυτές είχαν τη βάση τους. Πρώτα πρώτα είναι αδύνατον να παρακολουθήσει κανείς την πορεία των γονιδίων αυτών από είδος σε είδος. Υστερα είμαστε μάρτυρες των πρώτων δυσάρεστων μηνυμάτων. Το γονίδιο για την αντοχή της ελαιοκράμβης στο ζιζανιοκτόνο glyfosate διαπιστώθηκε ήδη σε διάφορα είδη άγριου σιναπιού. Αναφέρονται πολλές περιπτώσεις πρόκλησης ανωμαλιών στη συμπεριφορά της μέλισσας κατά την αναζήτηση της τροφής σε γενετικά τροποποιημένα φυτά. Πολλές παρτίδες γενετικά τροποποιημένων σπόρων αποσύρθηκαν από τους οίκους παραγωγής γιατί προκάλεσαν τροφικές αλλεργίες. Εξάλλου ποιος μπορεί να αγνοήσει την απόλυτη διεξάρτηση του παραγωγού που θα χρησιμοποιήσει γενετικά τροποποιημένο πολλαπλασιαστικό υλικό από τον οίκο παραγωγής, ο οποίος μπορεί να το τροποποιήσει κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί;
Με το άρθρο του Mark Ηendersoστο τελευταίο τεύχος του περιοδικού New Science τα πράγματα φαίνεται πως παίρνουν άλλη τροπή. Η γενετική μηχανική «σκαρώνει» ψευδοδιλήμματα και περνάει στην αντεπίθεση. Θα εξαφανιστεί λοιπόν η καλλιέργεια της μπανάνας αν δεν τροποποιηθεί γενετικά, ώστε να αντέξει τις προσβολές από τον μύκητα που προκαλεί τη μαύρη κερκοσπορίωση ή όπως αλλιώς λέγεται τη μαύρη Sigatoka. Γίνεται επίσης λόγος και για την ασθένεια του Παναμά τη φουζαρίωση της Μπανάνας που οφείλεται στην ειδική μορφή Cubense του εδαφογενούς μύκητα Fusarium oxysporum. Μάλιστα δε οι αναφορές αυτές συνοδεύονται και από μελλοντολογική δεινότητα. Σε 13 χρόνια πάει, θα εξαφανίστουν οι δύο βασικές καλλιεργούμενες ποικιλίες η Gross Michel και η Cavendich. Μεγάλα και πομπώδη λόγια για να ανοιχτούν οι πόρτες για τη γενετική τροποποίηση της καλλιέργειας της μπανάνας.
Η αλήθεια
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά για να αποκαλυφτεί η όλη αλήθεια. Πράγματι, η καλλιέργεια της μπανάνας προσβάλλεται τα τελευταία χρόνια από πολλές ασθένειες και ζωικούς εχθρούς. Οι μυκητολογικές ασθένειες που κάτω από ορισμένες συνθήκες και ιδιαίτερα στην εντατική μορφή της συμβατικής καλλιέργειας προκαλούν τεράστιες ζημιές, είναι:
Η κίτρινη κερκοσπορίωση ή κίτρινη Sigatoka που οφείλεται στον μύκητα Mycosphaerella musicola. Η ασθένεια αυτή πρωτοδιαπιστώθηκε το 1902.
Η μαύρη κερκοσπορίωση που είναι πιο επιθετική από την κίτρινη πρωτοπαρουσιάστηκε το 1963 στα νησιά Fidjii και γι’ αυτό το επιστημονικό της όνομα είναι Mycosphaerella fijiensis.
Σημαντική από πλευράς προσβολής είναι και η ασθένεια εδάφους φουζαρίωση καθώς και η ασθένεια Μοκο προκαλούμενη από το βακτήριο Ralstonia solanacearum.
Η έξαρση των ζημιών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα στις κερκοσποριώσεις οφείλεται στην ανεξέλεγκτη χρήση μονοθεσικών κυρίως μυκητοκτόνων προς τα οποία τα παθογόνα δημιουργούν εύκολα ανθεκτικά στελέχη. Η έλλειψη ενός ολοκληρωμένου προγράμματος εναλλαγής των μονοθεσικών και πολυθεσικών μηκητοκτόνων οδήγησε στην κατακυριάρχηση των ανθεκτικών στελεχών των ποθογόνων αυτών, για τα οποία τα σύγχρονα μηκητοκτόνα είναι αναποτελεσματικά. Κατά συνέπεια η είσοδος στα προγράμματα φυτοπροστασίας πολυθεσικών μυκητοκτόνων σε συνδυασμό με παραφινικά λάδια και η με φειδώ χρησιμοποίηση των μονοθεσικών μυκητοκτόνων θα μειώσει σε σημαντικό βαθμό τις προσβολές. Επειτα δεν πρέπει να αγνοείται η προσπάθεια που γίνεται για την παραγωγή υβριδίων ανθεκτικών στις εν λόγω ασθένειες. Υπάρχει μεγάλη ποικιλότητα γενετικού υλικού, αφού υπάρχουν πολλά είδη μπανάνας που πρακτικά είναι ανθεκτικά στις κερκοσποριώσεις. Στο Καμερούν έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες προς την κατεύθυνση αυτή. Εξάλλου η ήπια βιοτεχνολογία έφερε στο προσκήνιο πολλά αλληλοχημικά που περιορίζουν τις προσβολές με απευθείας μυκητοκτόνο δράση ή με διέγερση του αμυντικού συστήματος του φυτού.
Οσον αφορά στη φουζαρίωση γίνεται προσπάθεια με τη χρησιμοποίηση φυσικών ανθεκτικών στο παθογόνο εδαφών με μεταδόσιμη ανθεκτικότητα, της μυκόριζας Glomus intraradices και Glomus spp. καθώς και της βιοαπολύμανσης.
Τέλος για την αντιμετώπιση της ασθένειας Μοκο θα πρέπει να μελετηθεί η χρησιμοποίηση της επαγόμενης αντοχής και των φυσικών ανθεκτικών εδαφών.
Εκ του πονηρού
Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω το «ψευδοδίλημμα» της καταστροφής της καλλέργειας της μπανάνας, αν δεν τροποποιηθεί γενετικά, δεν πείθει κανένα. Υπάρχει μεγάλη βιοποικιλότητα στο γενετικό υλικό από το οποίο μπορεί να παραχθούν με διαποικιλιακή ή διειδική διασταύρωση και υβριδισμό καλλιεργούμενες ποικιλίες με γονίδια αντοχής στις ασθένειες αλλά και με επιθυμητά χαρακτηριστικά ποιότητας. Η ολιστική μελέτη όλων των παραγόντων του συγκεκριμένου παθοοικοσυστήματος και η ήπια βιοτεχνολογία μπορεί να φέρει στο προσκήνιο ικανοποιητικές λύσεις. Αλλά και αυτή η χημική μέθοδος όταν εφαρμοστεί ολοκληρωμένα είναι σε θέση να περιορίσει τις ζημιές από τις ασθένειες. Κατά συνέπεια η οποιαδήποτε εσχατολογική προφητολογία είναι εκ του πονηρού.
Τέλος θα πρέπει να τονιστεί πως οι ασθένειες που έχουν αναφερθεί προηγουμένως δεν πρέπει να ανησυχούν τους Ελληνες μπανανοκαλλιεργητές, αφού τα υπεύθυνα παθογόνα δεν έχουν διαπιστωθεί στη χώρα μας.
Ο δρ Βαγγέλης Α. Μπούρμπος είναι Γεωπόνος – Ερευνητής Φυτοπαθολόγος, Οικοτοξικολόγος, διευθυντής στο Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών.