«H διάσταση της ποιότητας λείπει απ’ όλες τις εκδηλώσεις μας», από τον τρόπο που ζούμε και παράγουμε, από τον τρόπο που διεκδικούμε, από τις προτεραιότητες που θέτουμε.. «Δεν έχουμε διοίκηση, δεν διαμορφώνουμε πολιτικές, εμείς οι ίδιοι έχουμε καταδικάσει τη χώρα μας στο ρόλο της Μπανανίας», λέει σε μια συνέντευξή-ποταμό, ο κτηνίατρος και πανεπιστημιακός δάσκαλος κ. Απόστολος Ράντσιος, που εργάζεται εντατικά για να βγει η ελληνική κοινωνία από την επαρχιώτικη εσωστρέφειά της. Αριστος γνώστης των νέων παγκόσμιων τάσεων στον τομέα της παραγωγής, της μεταποίησης και της διακίνησης τροφίμων, λόγω μιας πλουσιότατης εμπειρίας από τον διεθνή χώρο (πρόεδρος επί δεκαετία ομάδων εργασίας του NATO για θέματα υγιεινής και τεχνολογίας τροφίμων, πρόεδρος έως πρόσφατα της Παγκόσμιας Κτηνιατρικής Εταιρείας, αλλά και της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας για 10 χρόνια) προσπαθεί να εμφυσήσει πρωτοποριακές ιδέες στην αδρανή και ομφαλοσκοπική Ελλάδα. Μετά τις μεγάλες διατροφικές κρίσεις που ξέσπασαν τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη -μας λέει-, μια νέα φιλοσοφία ανατέλλει στους κόλπους της E.E. για την πρσστασία της στοιχειώδους ανθρώπινης λειτουργίας που λέγεται βρώσις και πόσις. Μια φιλοσοφία που αγκαλιάζει όχι μόνο τον τρόπο ζωής μας αλλά και τον τρόπο που οι οικονομίες αναπτύσσονται, μια φιλοσοφία που επαναδιαπραγματεύεται το περιεχόμενο και τα όρια της έννοιας «ποιοτικό». Ποιοτικό πλέον είναι το προϊόν που παράγεται και με «προδιαγραφές» ευαισθησίας σε φαινομενικά άσχετους με αυτό παράγοντες, όπως η ανθρωπιστική μεταχείριση των ζώων, η προστασία του περιβάλλοντος, η αειφορία. Αυτή είναι η νέα, ριζοσπαστική διάσταση στον ορισμό του ποιοτικού που διαμορφώνεται σήμερα στην Ευρώπη, «την πιο πολιτισμένη περιοχή του κόσμου»…
– Είναι καλά τα ελληνικά τρόφιμα; Οι αρμόδιοι λένε ότι είναι.
– Τα αποδεικτικά στοιχεία των ισχυρισμών αυτών δεν παρουσιάζονται. Ισως να έχουμε ποιοτικά προϊόντα στην αρχική παραγωγή ή σε κάποια συγκεκριμένη φάση της μεταποίησης, αλλά δεν έχουμε τα αποδεικτικά στοιχεία.
– Είναι εν γένει ασφαλή τα τρόφιμα που καταναλώνουμε;
– Το ζήτημα της ασφάλειας των τροφίμων έχει γίνει πολύπλοκο σήμερα που αυξήθηκαν σε μέγεθος οι μονάδες επεξεργασίας τροφίμων, που αυξήθηκε η έκταση της γεωγραφικής περιοχής όπου διακινούνται τα προϊόντα (απ’ άκρη σε άκρη του πλανήτη), που οι πρώτες ύλες προέρχονται από πολλά σημεία παραγωγής στον κόσμο.
Δεν υπάρχει, λοιπόν, 100% ασφαλές τρόφιμο. Κάθε φορά που θα φάμε κάτι, ασυνείδητα ή ενσυνείδητα παίρνουμε ένα ρίσκο.
– Μεγάλο ή μικρό; Ποιος το γνωρίζει, ποιος το αξιολογεί;
– Οι αρμόδιες αρχές. Εκείνο, βέβαια, που μας λείπει είναι η πραγματική αξιολόγηση του κινδύνου. Ομως νομίζω ότι αυτή τη στιγμή στην E.E, για πρώτη φορά μπαίνουμε στον σωστό δρόμο. Τα μεγάλα διατροφικά σκάνδαλα βοήθησαν ούτως ώστε να περάσουμε σε μια καινούργια φιλοσοφία όσον αφορά τον έλεγχο της ασφάλειας των τροφίμων. H Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων, με ειδικές επιστημονικές ομάδες εργασίας, θα ασχολείται με την αξιολόγηση των κινδύνων ενώ η διαχείρισή τους αφήνεται στις εθνικές αρχές. Οι ίδιες αρχές, ευρωπαϊκές και εθνικές, είναι υπεύθυνες και για τη γνωστοποίηση των κινδύνων στον καταναλωτή με γνώνομα αφ’ ενός να μην πανικοβάλλεται, αφ’ ετέρου να είναι επαρκώς πληροφορημένος για να κάνει τις επιλογές του.
– Πρακτικά αυτό πώς θα εφαρμοζόταν στη σπογγόμορφη εγκεφαλοπάθεια;
– Στην Ευρώπη, αυτήν τη στιγμή ξοδεύουμε 1,5 εκατ. ευρώ για κάθε άρρωστο ζώο που ανακαλύπτουμε…
– Να μην τα ξοδεύαμε;
– Σε καμιά περίπτωση δεν εννοώ αυτό. H σπογγόμορφη εγγεφαλοπάθεια είναι μείζον πρόβλημα. Βρισκόμαστε μπροστά σε καινούργιους παθογόνους παράγοντες, όπως τότε που ανακαλύψαμε για πρώτη φορά τα μικρόβια ή που διαπιστώσαμε την ύπαρξη των ιών. Από αυτήν τη σκοπιά το πρόβλημα είναι πολύ σημαντικό. Οχι όμως αν θα θανατώσουμε δέκα ζώα ή θα νοσήσει ένας στο εκατομμύριο, όταν σκοτώνονται 20 και 30 κάθε Σαββατοκύριακο στο δρόμο.
– Μιλήσατε για μια νέα φιλοσοφία, Ποια είναι αυτή;
– H νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία περί τροφίμων (κανονισμός 178/2002), που ισχύει από τον Φεβρουάριο του 2002, ασχολείται πρωτίστως με τα στάδια παραγωγής (π.χ., απαιτεί οι ζωοτροφές να έχουν τις ίδιες προδιαγραφές ασφαλείας με τα τρόφιμα), μεταποίησης και διακίνησης, ώστε να μη φτάσουμε να διαπιστώσουμε την ακαταλληλότητα ενός προϊόντος στα ράφια (και τότε το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να το καταστρέψουμε). Επίσης, προσεγγίζει το θέμα διακλαδικά, δηλαδή, με πολυεπιστημονικό έλεγχο. Κτηνίατροι, γιατροί, χημικοί, κ.λπ., εργάζονται όλοι μαζί, με τον κτηνίατρο -πρέπει να το ομολογήσουμε- στον πιο σημαντικό ρόλο, γιατί, ανεξάρτητα από το στάδιο -παραγωγή, μεταποίηση ή διακίνηση του προϊόντος- έχει γνώσεις υποβάθρου για όλη την αλυσίδα. Είναι το πρώτο βιολί σ’ αυτήν την ορχήστρα. Στην Ελλάδα είμαστε πολύ πίσω σ’ αυτό. Και η περιχαράκωση των επαγγελμάτων δημιουργεί πρόβλημα και στους ελέγχους και στην προσέγγιση του προβλήματος.
– Δεν είναι γνωστή στη χώρα μας αυτή η νέα φιλοσοφία;
– O ΕΦΕΤ εργάζεται μέσα σ’ αυτό τα πλαίσιο, αλλά δεν έχει ολοκληρώσει… Επειδή, λοιπόν, υπάρχουν εν γένει πολλά προβλήματα, οι 17 ευρωπαϊκές οδηγίες για την ασφάλεια των τροφίμων θα γίνουν σύντομα πέντε κανονισμοί. Πρακτικά αφαιρούνται πολλές νομοθετικές αρμοδιότητες από τις εθνικές κυβερνήσεις.
– Πότε προβλέπεται να εφαρμοστεί ο νέος νόμος στη χώρα μας;
– Οταν αποκτήσουμε κράτος. Εννοώ, διοίκηση.
– Στο μεταξύ;
– Στο μεταξύ, στον ανεπτυγμένο κόσμο, ο καταναλωτής οριοθετεί την παραγωγή. Με τις επιλογές του «ψηφίζει» τι θέλει να παράγεται. Δυστυχώς αλλού, σε περιοχές όπου υπάρχει πείνα, όλη τη διαδικασία κατευθύνει η παραγωγή. Ο,τι παράγεται καταναλώνεται. Γι’ αυτό και η Ευρώπη είναι στη γωνία. Ολοι πλην Ευρώπης (Αμερική, Ιαπωνία, Αυστραλία, Λατινική Αμερική), επικαλούνται την επιστήμη (ασφαλή παραγωγή προϊόντων με όσο το δυνατόν οικονομικότερες διαδικασίες). H Ευρώπη επικαλείται κάτι περισσότερο. Επικαλείται και «άλλους νομιμοποιητικούς παράγοντες», ζητήματα που δεν έχουν άμεση σχέση με το τρόφιμο: την ανθρωπιστική εκμετάλλευση των ζώων, την προστασία του περιβάλλοντος, την αειφορία στην παραγωγή και την εκμετάλλευση…
Επιδοτήσεις
Γι’ αυτό και με τη νέα κοινή αγροτική πολιτική η Ευρώπη δεν επιδοτεί πλέον τους παραγωγούς αλλά τον παραγωγό, αφενός μεν για να απαλλαγεί από τις επιδοτήσεις που δημιουργούν τεχνητούς παράδεισους για τα προϊόντα, αφετέρου για να εξυπηρετήσει έναν πολιτισμό που θέλει να νοιαζόμαστε για τις γενιές που θα’ ρθουν και για το περιβάλλον, να αγαπούμε τα ζώα. Τρώμε το χοιρινό αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να θέλουμε το ζώο να ζει όσο το δυνατόν καλύτερα. Εξάλλου, είναι βλακώδες να το βασανίζουμε, διότι δίνει κακής ποιότητας κρέας.
Στα σημεία αυτά υπάρχει μια τεράστια διαφορά μεταξύ Ευρώπης και των υπολοίπων. Φοβάμαι ότι η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι η πιο πολιτισμένη περιοχή στον κόσμο…
– Και η Ελλάδα;
– Πρέπει να τα «μεταφράσουμε» αυτά στην Ελλάδα και να δούμε πού βρισκόμαστε…
– Σε τι στάδιο βρισκόμαστε;
– Αφασίας. H συνήθης απάντηση είναι, αυτά θα τα αποφασίσει η Επιτροπή… Δεν έχουμε συνηθίσει να είμαστε διαμορφωτές πολιτικής στους διεθνείς οργανισμούς, πράγμα το οποίο είναι πολύ σημαντικό.
– Εμείς δεν μπορούμε ούτε να εφαρμόσουμε πολιτικές…
– Μα δεν είμαστε σε θέση. Διότι όποια πολιτική απόφαση λαμβάνεται ερήμην σου, μόνο τυχαία μπορεί να συμπίπτει με τα συμφέροντά σου. Γι’ αυτό και αντιδρούμε μονίμως. Δεν ενεργούμε από πριν, αλλά προσπαθούμε να αντιδράσουμε μετά. Που είναι τελείως λάθος.
Το βαμβάκι είναι μια τραγική ιστορία. Και οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται (τεράστιες είναι οι απαιτούμενες ποσότητες νερού) και το περιβάλλον επιβαρύνεται με την εντατική χρήση φυτοφαρμάκων και αποτελεί λάθος επένδυση. Οι βαμβακοπαραγωγοί ζουν με τις επιδοτήσεις (το βαμβάκι έχει διεθνή τιμή 65 δρχ.), που σε λίγα χρόνια θα σταματήσουν, αφού το χρήμα θα δοθεί στην προστασία του περιβάλλοντος. Γιατί συνεχίζουμε να το καλλιεργούμε; Γιατί οι αγρότες δεν ενημερώνονται επ’ αυτού; Γιατί δεν διαμορφώνουμε τη δική μας πολιτική; Βλέπω χώρες όπως το Βέλγιο ή η Δανία, που δεν είναι μεγάλες χώρες, αλλά απαιτούν από διεθνείς οργανισμούς να ικανοποιούν τις θέσεις τους που στηρίζονται σε συγκεκριμένες πολιτικές. Δεν καταλαβαίνω γιατί η Ελλάδα πρέπει να είναι μια Μπανανία. Εμείς οι ίδιοι την έχουμε καταδικάσει σ’ αυτόν το ρόλο. Και δεν μας σέβεται κανένας.
Η Ελλάδα έχει δύο όψεις, μια ευρωπαϊκή και μια ανατολίτικη. Τις επιλογές μας στο πολιτικό επίπεδο τις έχουμε κάνει, το θέμα είναι πόσο μας αφήνει ο κακός ευατός μας να τις υλοποιήσουμε. Να προστατεύσουμε τα συμφέροντά μας προβλέποντας έγκαιρα πού θα πάνε τα πράγματα και δημιουργώντας τις κατάλληλες συμμαχίες κατά περίπτωση.
– Γιατί δεν το κάνουμε; Ποιο είναι το βασικό πρόβλημά μας;
– Δεν έχουμε αντίληψη των πραγμάτων. Ζούμε ανάμεσα στους περιθωριακούς της αφθονίας (οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν συνολικό πληθυσμό κάτω του 1 δισ.) ενώ είναι άλλη η κύρια κατεύθυνση στον κόσμο (στην Ινδία, λ.χ., 3 εκατ. λεπροί κυκλοφορούν στο δρόμο και 50.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από λύσσα). Αν το καταλάβουμε αυτό, δεν θα διαμαρτυρόμαστε γιατί δεν μας επιδοτούν το βαμβάκι. Θα ξέρουμε ότι παράγεται κάπου αλλού φτηνότερα, είναι καλύτερης ποιότητας και δεν επιβαρύνει το περιβάλλον. Αλλά για να τα δούμε αυτά, πρέπει να βγούμε έξω από τον εαυτό μας. Από την ομφαλοσκόπηση και την εσωστρέφεια. Να ανοίξουμε τους ορίζοντές μας.
Οι ιδέες
Σε δυο χρόνια έχουμε ευρωεκλογές. Ποιοι θα αντιπροσωπεύσουν την Ελλάδα; Ποιες ιδέες θα κομίσουν στο νέο Ευρωκοινοβούλιο; Πώς θα εκπροσωπηθεί η ελληνική κουλτούρα στην Ευρώπη; Ζητούμε η ελληνική γλώσσα να συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στις επίσημες. Πώς στηρίζουμε αυτό το αίτημα; Διεκδικήσαμε επιτυχώς την ελληνικότητα της φέτας. Αυτό όμως δεν μας δίνει το δικαίωμα να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Αυτήν τη στιγμή κυκλοφορούν στη χώρα μας Δανοί, Γερμανοί και άλλοι ειδικοί, που μαζεύουν εργαστηριακές εξετάσεις από προϊόντα που ονομάζονται φέτα και δεν είναι, σύμφωνα με τις δικές μας προδιαγραφές. Το πρόβλημά μας είναι ότι λείπει απ’ όλες μας τις εκδηλώσεις η διάσταση της ποιότητας. Και δεν πιστεύουμε στον εαυτό μας. Δεχόμαστε τους ξένους περισσότερο από τους Ελληνες. Επί 20 χρόνια, η κατάσταση στη λαχαναγορά του Ρέντη ήταν γνωστή σε όλους: ένα αίσχος που έπρεπε να σταματήσει. Ομως αναστατωθήκαμε μόνον όταν ήρθαν οι ελεγκτές από το Δουβλίνο. (Προφανώς, περιμένουμε να συμβεί το ίδιο στη Βαρβάκειο, η οποία είναι σε παρόμοια κατάσταση, για να ανησυχήσουμε και πάλι). Γιατί τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ενδιαφέρθηκαν μόνο τότε και όχι νωρίτερα; Γιατί αυτά που λέω εδώ δεν τα ακούει κανένας αλλά όταν τα πώ αλλού με ακούν;
– Ποιο θα ήταν το μεγάλο μας στοίχημα;
– H ποιότητα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ποιότητα είναι εκείνο που πρέπει να πουλήσουμε, με την ποιότητα θα ζήσουμε και η ποιότητα είναι η μόνη που μπορούμε να παράγουμε. Δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε κανέναν ποσοτικά.