Από το Χονγκ Κονγκ μέχρι τον Καναδά και από το Βιετνάμ μέχρι τη Γερμανία, η γεωγραφία της εμφάνισης του μυστηριώδους ιού, που καταγράφηκε ως μορφή φονικής πνευμονίας, αποδεικνύει με τον πιο δραματικό τρόπο ότι ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης των λοιμώξεων. Πόσο μάλλον, εάν συνυπολογίσουμε και τον ελάχιστο χρόνο που χρειάστηκε για τη διάδοση αυτή και που μετατρέπει στην κυριολεξία τα όποια τείχη υγιεινής σε διάφανα.
15 εκ. θύματα τον χρόνο
Παρά τις σημαντικές ιατρικές ανακαλύψεις των τελευταίων χρόνων η εμφάνιση και η διάδοση επικίνδυνων ασθενειών είναι όλο και πιο συχνή. Περισσότεροι από 15 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από μολυσματικές ασθένειες. O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει καταγράψει την εμφάνιση πάνω από 30 νέων θανατηφόρων νοσημάτων μέσα στα τελευταία 20 χρόνια, με πιο σημαντικές το έιτζ, τον πυρετό Εμπολα, μια νέα παραλλαγή της ασθένειας Κρόιτσφελντ-Γιάκομπς. Ταυτόχρονα και ορισμένες «παλαιές» ασθένειες που θεωρούνταν ότι έχουν μπει σε φάση υποχώρησης ή και εξαφάνισης, όπως η φυματίωση, εμφανίζουν ξανά μια πολύ ανησυχητική… ζωτικότητα. Οι αιτίες για τα φαινόμενα αυτά δεν μπορούν να αναζητηθούν σε βιολογικούς κυρίως παράγοντες, αλλά σε κοινωνικούς λόγους, στο σύγχρονο τρόπο ζωής, σε όλο αυτό το μοντέλο ανάπτυξης που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση.
Μια εύκολα αναγνωρίσιμη πλευρά είναι η παγκοσμιοποίηση των συγκοινωνιών, ο μεγάλος πολλαπλασιασμός των ταξιδιών, ειδικά των αεροπορικών. Τα αεροπλάνα μεταφέρουν τα μικρόβια από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Ταυτόχρονα, καθώς ο αέρας μέσα στα αεροσκάφη δεν ανανεώνεται επαρκώς, γίνεται εύκολη η μετάδοση των ιών από επιβάτη σε επιβάτη. Ετσι, μια αεροπορική πτήση μπορεί να μετατραπεί στην κυριολεξία σε… ντελίβερι μικροβίων.
Ετσι καταργούνται και οι παραδοσιακοί μέθοδοι άμυνας των υγειονομικών υπηρεσιών. Για παράδειγμα, τα εμβόλια της γρίπης, για τον ετήσιο εμβολιασμό που γίνεται το φθινόπωρο, ετοιμάζονταν παραδοσιακά κάθε άνοιξη. Επιστήμονες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας συνέλεγαν για τον σκοπό αυτό στοιχεία από τις χώρες της Απω Ανατολής.
Από την εποχή της αποικιοκρατίας ακόμα, όταν οι χώρες του Τρίτου Κόσμου αποτελούσαν για τις ευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις εκτός από πηγές εκμετάλλευσης και μήτρες ιών, το μεγάλο άγχος των μητροπόλεων ήταν η οχύρωσή τους από την εισβολή της αρρώστιας. Στις μέρες μας όμως αυτό γίνεται όλο και πιο δύσκολο, καθώς οι μετακινήσεις πληθυσμών, η μετανάστευση και η προσφυγιά, έχουν πάρει μεγάλες διαστάσεις. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες γίνονται -άθελά τους φυσικά- φορείς και μεταφορείς μολυσματικών ασθενειών. Οχι μόνο αυτών που κουβαλούν από τους τόπους καταγωγής τους, αλλά και άλλων επίκτητων, αποτέλεσμα των άθλιων συνθηκών διαβίωσης, τόσο κατά την περίοδο της απόδρασης όσο και κατά την περίοδο της εγκατάστασης και της «μαύρης εργασίας» στις σχώρες προορισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αναζωπύρωση της φυματίωσης, που πλήττει κυρίως τους μετανάστες.
Στη ζούγκλα της φτώχειας
Στην πραγματικότητα οι σύγχρονες θανατηφόρες επιδημίες επωάζονται μέσα στη ζούγκλα της φτώχειας και εξαθλίωσης, που «κρύβει» όλο και περισσότερα εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Οταν πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό καταλαβαίνουμε πόσο ευάλωτοι είναι στη διάδοση μολυσματικών ασθενειών. H φυματίωση επανεμφανίστηκε δυναμικά στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης τη δεκαετία του ’90, όταν το επίπεδο ζωής παρουσίασε απότομη πτώση. Ταυτόχρονα, η εξάπλωση της «μάστιγας του αιώνα» ενισχύει τη φτώχεια. Αλλά όχι μόνο. O συνδυασμός έιτζ και φυματίωσης είναι κυριολεκτικά θανατηφόρος, αφού η λοίμωξη από HIV αυξάνει έως και 70 φορές τον κίνδυνο μόλυνσης από φυματίωση, ενώ η φυματίωση επιταχύνει τον θάνατο των ασθενών από έιτζ.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Υπάρχουν όμως και άλλες αιτίες εξάπλωσης των μολυσματικών ασθενειών που σχετίζονται με την περιβόητη παγκοσμιοποίηση. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης ενεργειακής κατανάλωσης, οδηγεί σε άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη και σε εξάπλωση των τροπικών ασθενειών.
Ακόμα και ο τρόπος που αναπτύσσεται στις μέρες μας η βιομηχανία και η εμπορία τροφίμων, όπως έδειξαν και οι περιπτώσεις των τρελών αγελάδων, των διοξινών, αλλά και της σαλμονέλας, δημιουργεί νέους κινδύνους για τη διάδοση επιδημιών.
Το να αναζητείς την ελπίδα όταν το δρεπάνι του θανάτου θερίζει τον ανθό της νεότητας της υποσαχάριας Αφρικής, όπου το έιτζ σκοτώνει εκατομμύρια κάθε χρόνο, είναι πραγματικά δύσκολο. Εκτός κι αν οι απρόσμενες εισβολές των μικροβίων, όπως η πρόσφατη, λειτουργήσει ως συναγερμός.