Το χωριό βρίσκεται στην Αιτωλοακαρνανία. Οι ντόπιοι ασχολούνται με την παραγωγή καπνών, μια δραστηριότητα που σταδιακά καταχωρίζεται στα «ξεχασμένα επαγγέλματα». Αποτέλεσμα; H εντεινόμενη οικονομική πίεση στα νοικοκυριά και οι διαφημιστικές σειρήνες παροχής καταναλωτικών δανείων και πιστωτικών καρτών οδήγησαν πολλές οικογένειες στο μεγάλο, επικίνδυνο άλμα: Χρεώθηκαν στις τράπεζες, που με μεγάλη ευκολία εξυπηρετούν «οικονομικούς ομήρους», αγόρασαν πίστωση χρόνου και δικαίωμα στο όνειρο για καλύτερη ζωή. Ομως ήρθε η στιγμή έναρξης της αποπληρωμής. Και ρευστό δεν υπήρχε. Οι τράπεζες πίεσαν, αποτέλεσμα δεν υπήρξε και στράφηκαν στις εισπρακτικές εταιρείες. Αυτές που αναλαμβάνουν να διεκπεραιώσουν τις «δύσκολες υποθέσεις».
Οι εισπράκτορες εμφανίσθηκαν στο χωριό. Κοστουμαρισμένοι και ευσταλείς -η «εσάνς» της απειλής ολοκληρώνεται με εξωτερικά στοιχεία- με βλέμμα ψυχρό και γλώσσα κοφτερή, άρχισαν… H πρώτη επίσκεψη δεν απέφερε καρπούς. Ακολούθησε δεύτερη επίσκεψη – περισσότερο πιεστική. Πάλι χωρίς καρπούς. Στην τρίτη επίσκεψη, οι εισπράκτορες έγιναν ιδιαιτέρως πιεστικοί με εκτόξευση ύβρεων, ανυπόστατων απειλών δικαστικού και… άλλου περιεχομένου. Οι αγρότες, που έχουν από δεκαετίες μάθει να φοβούνται τις τράπεζες και τους αντιπροσώπους τους, ένιωσαν ότι είχε πλέον ξεπεραστεί κάθε όριο. Και… έδειραν τους εισπράκτορες. Τους πέταξαν έξω από το χωριό κακήν-κακώς εκτοξεύοντας πλέον αυτοί -τα θύματα- απειλές στους θύτες… «Οι τράπεζες το έπνιξαν» δηλώνουν αυτουργοί-χωρικοί στην «K». «Διότι θέλουν να παρουσιάζονται σαν ευαγή ιδρύματα στον κόσμο. Ομως περιστατικά, σαν κι αυτό, θα συμβούν κι αλλού. Διότι η κατάσταση στην επαρχία είναι για άλλη μια φορά χειρότερη απ’ ό,τι στην Αθήνα. O κόσμος στην επαρχία είναι απονήρευτος και την πατάει ευκολότερα. Ο,τι έγινε και με το Χρηματιστήριο»…
Και στη δουλειά…
Ηπιότερες -ως προς την τελική τους έκβαση- ιστορίες «κακομεταχείρισης» ατόμων που χρωστούν από τις εισπρακτικές εταιρείες ακούγονται πια καθημερινά στην Αθήνα. H συμπεριφορά που περιγράφεται εμπεριέχει λίγο έως πολύ τα ίδια στοιχεία: έντονος ψυχολογικός εκβιασμός στον προσωπικό χώρο και πρόθεση αμαύρωσης στον κοινωνικό χώρο. Κυρία καταγγέλλει σε ένωση προστασίας καταναλωτών ότι μια ημέρα δέχθηκε 28 τηλεφωνήματα(!) στο σπίτι της. Νεαρή δηλώνει ότι, κάθε φορά που αργεί τρεις ημέρες να πληρώσει τη δόση, τηλεφωνούν στην εργασία της και… πληροφορούν τον προϊστάμενό της. Τακτική, ιδιαιτέρως προσφιλής, στους «ευρωσυλλέκτες» των τραπεζών είναι η όχληση όλης της πολυκατοικίας, όταν η καθυστέρηση καταβολής των δόσεων φθάσει τους τρεις μήνες. O εισπράκτορας αρχίζει να κτυπά τα κουδούνια των συγκατοίκων και να λέει «Πέστε στον κύριο ή την κυρία τάδε ότι μας χρωστά. Είμαστε από την τάδε τράπεζα».
Οι πρακτικές -προσωπικές απειλές, εξευτελισμός στη γειτονιά και στον χώρο εργασίας- δεν είναι βεβαίως ελληνική πατέντα. Ούτε και ο θεσμός του «εισπράκτορα». Στο εξωτερικό, οι εισπρακτικές εταιρείες είναι νομιμοποιημένος θεσμός, με μεγάλο κύκλο εργασιών και κέρδη που τις κάνουν ελκυστικές στο χρηματιστήριο. H δραστηριότητά τους δεν περιορίζεται μόνο σε περιθωριακές συμπεριφορές, καθώς ο χρόνος έχει επιφέρει την απαραίτητη εκλέπτυνση στις τακτικές. Ομως, και στο εξωτερικό ο κλάδος έχει γνωρίσει ιδιαίτερη άνθηση τα τελευταία πέντε χρόνια. Την ίδια σχεδόν περίοδο που άρχισε να εμφανίζεται στην Ελλάδα.
Οι εισπρακτικές εταιρείες
Ποιοι, όμως, είναι αυτοί που έχουν τις εισπρακτικές εταιρείες στη χώρα μας; Σε κάποια περίπτωση, η εισπρακτική εταιρεία είναι θυγατρική πολυεθνικής παροχής ηλεκτρονικού εξοπλισμού στις ελληνικές τράπεζες. Σε άλλη, είναι θυγατρική μεγάλου ασφαλιστικού ομίλου. Σε μια τρίτη περίπτωση, κύριος μέτοχος είναι θυγατρική της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδας. Σε άλλη περίπτωση, ιδιωτική τράπεζα συμμετέχει στο μετοχικό κεφάλαιο της εισπρακτικής.
Εν ολίγοις, στην Ελλάδα οι εισπρακτικές εταιρείες συνδέονται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με τις τράπεζες. Γι’ αυτό και μια εύσημη επωνυμία της δραστηριότητάς τους είναι «εξωτερική συλλογή χρέους» (οutsourcing debt collection). Πρόκειται, δηλαδή, για έναν εξωτερικό συνεργάτη που αναλαμβάνει τις ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την τράπεζα. Μόνο που οι πρακτικές του «εξωτερικού συνεργάτη» συνήθως ξεπερνούν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τα εσκαμμένα…
Μιλούσαν άσχημα σε όλους
Περιγράφει σχετικά με τη νέα λογική των τραπεζών προϊστάμενος τμήματος καθυστερημένων λογαριασμών σε μεγάλη τράπεζα: «Οπως ξέρετε, οι λογαριασμοί με καθυστέρηση μετά από ένα χρονικό διάστημα ετοιμάζονται για τη νομική υπηρεσία. Κάποια στιγμή, οι τράπεζες διαπίστωσαν ότι άρχισε να αυξάνεται ο αριθμός όσων πελατών παραπέμπονται στη νομική υπηρεσία. Κι επειδή η τράπεζα θέλει να φαίνεται όσο το δυνατόν μικρότερος ο αριθμός των πελατών που φθάνουν στη νομική υπηρεσία, έβαλε μέσα τις εισπρακτικές εταιρείες… Σε εμάς, στην αρχή οι εισπρακτικές έφεραν τους ανθρώπους τους να κάνουν τηλεφωνήματα μέσα από την τράπεζα. Επρόκειτο για νεαρά παιδιά, 20-25 ετών, που δεν είχαν καμία εκπαίδευση γι’ αυτήν τη δουλειά. Μιλούσαν άσχημα στους πελάτες. Κάποιες φορές τούς είχα κάνει παρατήρηση, αλλά δεν έγινε τίποτα… Το αποτέλεσμα ήταν ότι με αυτόν τον τρόπο χάσαμε και καλούς πελάτες. Διότι τον καλό πελάτη, που είναι επιχειρηματίας, τον αφήνεις να πάρει τον χρόνο του. Δεν τον μεταχειρίζεσαι όπως τον μικρό πελάτη. Οι τηλεφωνητές των εισπρακτικών εταιρειών είναι απρόσωποι. Συμπεριφέρονται σε όλους με τον ίδιο τρόπο».
Κι αν υπάρχουν ελάχιστες εισπρακτικές εταιρείες που κινούνται εντός των περιθωρίων της τραπεζικής δεοντολογίας, η άποψη όλων απέναντι στον πολίτη είναι ενιαία: O πολίτης πρέπει να πιεστεί, ώστε να πληρώσει με κάθε τρόπο. «Εγώ δεν ξέρω εάν ο άλλος είναι πραγματικά άρρωστος ή έχει χάσει τη δουλειά του όπως λέει στο τηλέφωνο», δηλώνει ιδιοκτήτρια εισπρακτικής εταιρείας, που εργάζεται μόνον μέσω τηλεφωνικού κέντρου με εκπαιδευμένες τηλεφωνήτριες και κινείται εντός της δεοντολογίας (δεν προβαίνει σε… «επιτόπιες επισκέψεις»). «Δεν μ’ ενδιαφέρει. Εγώ ξέρω ότι πρέπει να πληρώσει».
Καλοί και κακοί πελάτες
Και ο απελπισμένος, που δεν έχει να πληρώσει, συνήθως καταφεύγει σε νέο δανεισμό για να καλύψει τη μηνιαία δόση του πρώτου δανείου ή της πιστωτικής κάρτας. Κι έτσι διογκώνεται το χρέος που κάποια στιγμή ξεπερνά τις όποιες δυνατότητές του. Και μπαίνει στον εφιαλτικό κατάλογο αυτών που, όπως λέει ο ιδιοκτήτης μεγάλης εισπρακτικής εταιρείας, ο οποίος χρησιμοποιεί κατά κόρον μπράβους, «συναντάμε συνέχεια μπροστά μας».
Κι αν το πρώτο στοιχείο του πορτρέτου που έχουν εισπρακτικές εταιρείες και τράπεζες για τον πολίτη-καταναλωτή είναι ότι «πάντα μπορεί να πληρώσει», τα άλλα δυο στοιχεία περιγράφονται εύγλωττα από τον διευθυντή πιστώσεων μεγάλου τραπεζικού ομίλου: «Αν ο απολυμένος της Palco βρει δουλειά σε δυο μήνες και αρχίσει να πληρώνει ξανά τις δόσεις του, είναι καλός πελάτης. Εάν δεν βρει δουλειά, στους έξι μήνες θα πάει στον δικηγόρο, θα του πάρουμε το σπίτι και θα είναι κακός πελάτης… Υπάρχει μια γκρίζα περιοχή, μετά το πέρας του δεύτερου και πριν από τη λήξη του έκτου μήνα, όπου προσπαθούμε να διαχειρισθούμε την πελατεία με εσωτερικούς και εξωτερικούς συνεργάτες».
Και γιατί οι τράπεζες δεν λαμβάνουν ποτέ υπόψη τους τις φορολογικές δηλώσεις, όσων ζητούν καταναλωτικά δάνεια και κάρτες; «Διότι η φορολογική δήλωση δεν αντικατοπτρίζει ποτέ την πραγματική πιστωτική ικανότητα κάποιου. Είναι παραπλανητική»…
Να εξαιρούνται
Ισως η καλύτερη απάντηση σε αυτήν, την ευρέως διαδεδομένη άποψη των τραπεζιτών, είναι οι προσπάθειες σοβαρών αγγλοσαξονικών εταιρειών προστασίας καταναλωτών: να εξαιρούνται από την υποχρέωση καταβολής χρεών πολίτες που αποδεδειγμένα δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν σε τέτοιες δαπάνες. Κι αυτό, διότι έχει αποδειχθεί από σειρά ερευνών ανεξάρτητων οργανισμών ότι στον εφιαλτικό κυκεώνα της υπερχρέωσης και των εισπρακτικών εταιρειών έχει ήδη μπει πλέον το περίφημο «ένα τρίτο» των κατοίκων της προηγμένης Δύσης. Και έπεται συνέχεια, όσο μεγαλώνει η ψαλίδα…
Ανθούν οι εισπρακτικές εταιρείες διεθνώς
Το μέλλον στον κλάδο των εισπρακτικών εταιρειών διαγράφεται λαμπρό. H μεγαλύτερη εισπρακτική εταιρεία στην Ευρώπη, η σουηδική «Intrum Justitia», αποτελεί ελκυστικό στόχο για τους επενδυτές του Χρηματιστηρίου. Τα κέρδη της αυξάνονται σταθερά κατά 10% τα τελευταία πέντε χρόνια. Με 82.000 πελάτες και 2.600 εργαζομένους λειτουργεί σε 21 κράτη. Βέβαια, τέτοιες μεγάλες εισπρακτικές εταιρείες δεν ασχολούνται μόνον με την καταναλωτική πίστη. H εισπρακτική τους δραστηριότητα ξεκινά από την αξίωση δόσεων στεγαστικών δανείων και φθάνει μέχρι τις καθυστερήσεις πληρωμής από μεγάλα νοσοκομεία στους προμηθευτές τους. Οσο για τις ΗΠΑ, εκεί οι εισπρακτικές εταιρείες φθάνουν να εισπράττουν τους φόρους του κράτους, διότι δεν υπάρχει πλέον «ο απαραίτητος αριθμός υπαλλήλων».
Παρ’ όλα αυτά, δεν λείπουν τα σκάνδαλα: Πριν από τρία χρόνια αποκαλύφθηκε ότι μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου, η ιαπωνική «Nichiei», εξανάγκαζε όσους αδυνατούσαν να αποπληρώσουν οφειλές να πουλούν όργανα του σώματός τους. H υπόθεση συντάραξε την οικονομική ζωή, δεδομένου ότι η εταιρεία ήταν από τις «αγαπημένες» του ιαπωνικού Χρηματιστηρίου, ενώ αποτελούσε δημιούργημα 13 πιστωτικών γιγάντων (μεταξύ αυτών οι Citibank, Merrill Lynch, Paribas, ING). Σε άλλη περίπτωση, εταιρεία στην Ταϊβάν χρησιμοποίησε ασθενείς του έιτζ ως εισπράκτορες, ενώ άλλη εταιρεία ώθησε νεαρή στην πορνεία προκειμένου να αποπληρώσει το χρέος στο οποίο είχε μπει εγγυήτρια…
Στην Ευρώπη δεν έχουν εκδηλωθεί τέτοιες ακραίες συμπεριφορές. Ομως, διογκώνονται τα περιστατικά καταγγελιών από πολίτες για εκβιασμούς και ακραίες απειλές. Πολίτες που όλο και συχνότερα χάνουν τις μόνιμες εργασίες τους και ημιαπασχολούνται, γνωρίζοντας σοβαρή μείωση στα εισοδήματά τους. Πολίτες που καλούνται να καταθέτουν για αποπληρωμή χρεών το 50% του οικογενειακού τους εισοδήματος.
Στην Ελλάδα, ο τζίρος των ελληνικών εισπρακτικών εταιρειών εκτιμάται σε περισσότερο από 3,4 δισ. δρχ. ετησίως. Κι όπως λέει ο δημοσίως οπλοφορών ιδιοκτήτης εισπρακτικής εταιρείες που αποτελεί θυγατρική μεγάλου τραπεζικού ομίλου: «Εγώ δεν θέλω να κυνηγώ εταιρείες. Διότι ο επιχειρηματίας ξέρει να κρύβει τα περιουσιακά του στοιχεία. Εγώ θέλω να κυνηγώ τον μισθωτό, που έχει ένα σπίτι ή ένα αυτοκίνητο να του πάρω».