Σύγχυση τείνει να προκαλέσει η απόφαση του Εφετείου Αθηνών, η οποία χαρακτηρίζει παράνομους και καταχρηστικούς 15 όρους και πρακτικές που εφαρμόζουν οι τράπεζες στις συμβάσεις χορήγησης στεγαστικών δανείων. Το θέμα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο, αφορά εκατοντάδες χιλιάδες πελάτες των τραπεζών, ένας μεγάλος αριθμός των οποίων ίσως έχει λόγους να καταφέρεται εναντίον της «ληστρικής» συμπεριφοράς των πιστωτικών ιδρυμάτων.
Η απόφαση του Εφετείου, η οποία δημοσιεύθηκε στις 22 Μαΐου και θεωρήθηκε στις 20 Ιουνίου 2003, αλλά δημοσιοποιήθηκε από την ΕΚΠΟΙΖΩ μόλις προχθές, επιβεβαιώνει την ορθότητα της απόφασης 1119/2001 του Πρωτοδικείου, η οποία ελήφθη υπόψη και από την Τράπεζα της Ελλάδος στην υπ. αριθμ. 2501/ 31.10.2002 Πράξη Διοικητή για τη διαφάνεια των συναλλαγών με θέμα «Ενημέρωση των συναλλασσομένων με τα πιστωτικά ιδρύματα για τους όρους που διέπουν τις συναλλαγές».
Η αίσθηση που επιχειρείται να δημιουργηθεί είναι ότι οι τράπεζες θα υποχρεωθούν να εφαρμόσουν την απόφαση του Εφετείου και κατά συνέπεια θα αρχίσουν να επιστρέφουν χρήματα, τα οποία έχουν εισπράξει ως έξοδα φακέλου ή ως ρήτρες πρόωρης εξόφλησης των στεγαστικών δανείων. Και ενώ τα πράγματα θεωρητικώς μπορεί να είναι έτσι, η απόσταση μέχρι να γίνει πράξη είναι μεγάλη.
Σύσκεψη
Σήμερα πραγματοποιείται σύσκεψη με τη συμμετοχή των νομικών συμβούλων των εμπορικών τραπεζών και της Ενωσης Ελληνικών Τραπεζών, προκειμένου να εξετάσουν τα προβλήματα που ανακύπτουν και να αποφασίσουν για τις επόμενες κινήσεις τους στο άμεσο μέλλον. Σε κάθε περίπτωση οι τράπεζες θα προσφύγουν στο Ανώτατο Δικαστήριο, επιδιώκοντας μια εφ’ όλης της ύλης και επί της ουσίας συζήτηση της συλλογικής αγωγής της ΕΚΠΟΙΖΩ, παρότι ο Αρειος Πάγος κρίνει τα νομικά θέματα και όχι τα θέματα επί της ουσίας, τα οποία υποτίθεται ότι έχουν κριθεί οριστικά στο Εφετείο. Στόχος των τραπεζών είναι να ανατρέψουν την απόφαση, η υποχρέωση εφαρμογής της οποίας ως έχει, δημιουργεί άλλα προβλήματα λόγω της αντίφασης με όσα προβλέπουν σχετικές κοινοτικές οδηγίες ή η Τράπεζα της Ελλάδος. Δεδομένου, ωστόσο, του τελεσίδικου χαρακτήρα της απόφασης του Εφετείου, εάν υπάρξουν προσφυγές καταναλωτών εναντίον τραπεζών με τις οποίες θα αξιώνουν επιστροφή χρημάτων ως παρανόμως εισπραχθέντα, οι τράπεζες οφείλουν να συμμορφωθούν.
Η ΕΚΠΟΙΖΩ η οποία κατέθεσε τη συλλογική αγωγή κατά της Εμπορικής Τράπεζας -με υποχρέωση εφαρμογής όμως της απόφασης απ’ όλες τις τράπεζες και με ποινή ύψους 3.000 ευρώ για κάθε παραβίασή της), καλεί τους καταναλωτές να οργανωθούν και αναλαμβάνει να καταθέσει ομαδικές αγωγές ανά τράπεζα για την επιστροφή στους δανειολήπτες των ποσών που έχουν καταβληθεί ως έξοδα δανείων, ή των ποσών που έχουν καταβληθεί εξαιτίας πρόωρης εξόφλησης δανείου.
Οι τράπεζες υποστηρίζουν ότι η απόφαση δεν μπορεί να έχει αναδρομική ισχύ, ενώ δεν έχει διευκρινισθεί πώς θα οργανωθούν ομαδικές αγωγές τη στιγμή που κάθε περίπτωση δανειολήπτη καλύπτεται από ατομική σύμβαση και είναι μοναδική. Παράλληλα, οι τράπεζες υποστηρίζουν ότι δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να αξιωθεί η επιστροφή τόκων ή περαιτέρω μείωση του επιτοκίου από καταναλωτές που έχουν λάβει δάνειο με κυμαινόμενο επιτόκιο. Ανεξάρτητα από τη νομική πλευρά του θέματος, προκύπτει ένα μείζον ζήτημα στο οποίο οι τράπεζες στηρίζουν την επιχειρηματολογία τους. Αν μπορεί οποιοδήποτε δικαστήριο να καθορίσει ή να ρυθμίσει θέματα τιμολόγησης που στην προκειμένη περίπτωση αφορά τον καθορισμό του επιτοκίου. Είναι γεγονός ότι στην ελεύθερη αγορά τα επιτόκια καθορίζονται με όρους αγοράς και κυρίως από το κόστος χρήματος των τραπεζών, το οποίο προσδιορίζεται από τη διατραπεζική αγορά και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Και θα αποτελούσε πράγματι παγκόσμια πρωτοτυπία η δικαστική αρχή να επιβάλλει νέες πρακτικές καθορισμού των επιτοκίων.
Ρυθμίσεις
Η πρακτική που ήδη εφαρμόζουν οι τράπεζες, μετά τις ρυθμίσεις της Τράπεζας της Ελλάδος για τη διαφάνεια των συναλλαγών, έχει επιφέρει σημαντική πρόοδο στον τομέα της τιμολόγησης με σημαντικότερο σημείο την πληρέστατη ενημέρωση του πελάτη για το ακριβές ύψος του περιθωρίου που χρεώνει η κάθε τράπεζα στο κυμαινόμενο επιτόκιο, εφόσον αυτό προσδιορίζεται με βάση το euribor ή το βασικό επιτόκιο ευρώ. Επιπλέον, η εφαρμογή αυτής της πρακτικής προστατεύει τον πελάτη -εν μέρει τουλάχιστον- στην περίπτωση μείωσης των επιτοκίων εφόσον το ποσοστό της μείωσης καθορίζεται από την EKT και περνά ολόκληρο στον πελάτη. Εκεί που οι τράπεζες δεν είναι απολύτως συνεπείς, και αυτό δεν το έχει συμπεριλάβει η ΕΚΠΟΙΖΩ στις διεκδικήσεις της, είναι ο χρόνος εφαρμογής της μείωσης των επιτοκίων στον κάθε πελάτη. Συχνά, οι συμβάσεις των στεγαστικών δανείων προβλέπουν την εφαρμογή νέων επιτοκίων όταν αυτά μειώνονται έπειτα από ένα τρίμηνο ή ένα εξάμηνο (ανάλογα με την περίπτωση). Αυτό σημαίνει ότι ο πελάτης μπορεί να χάσει το όφελος που προκύπτει από τη μείωση για τρεις ή έξι δόσεις του δανείου του, ενώ παράλληλα κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο μιας ενδιάμεσης αύξησης των επιτοκίων. Σημειώνεται, δε, ότι οι αυξήσεις συνήθως εφαρμόζονται από τη στιγμή ισχύος των νέων αυξημένων επιτοκίων. Ετσι οι τράπεζες επωφελούνται αμέσως από τις αυξήσεις, ενώ οι καταναλωτές με μια χρονική υστέρηση από τις μειώσεις. Οσο για το θέμα των προμηθειών που χαρακτηρίζονται παράνομες, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο θόρυβος που έχει ανακύψει έχει στοιχεία υπερβολής. Δεν μπορεί να αγνοηθεί άλλωστε το γεγονός ότι τόκοι και προμήθειες αποτελούν τα βασικά έσοδα από τραπεζικές εργασίες όπως προβλέπουν τόσο τα ελληνικά όσο και τα διεθνή ή αμερικανικά λογιστικά πρότυπα. Συνεπώς, η κατάργησή τους είναι μάλλον ουτοπική διεκδίκηση. Αντιθέτως, η σωστή εφαρμογή των κανόνων, η πάταξη των αυθαιρεσιών, ο περιορισμός των πάσης φύσεως τρικ που εφαρμόζουν σε πολλές περιπτώσεις οι τράπεζες, είναι θέματα που μπορούν και πρέπει να διεκδικήσουν οι καταναλωτές, οι οποίοι επίσης οφείλουν να αναγνωρίσουν ότι ένα υγιές τραπεζικό σύστημα είναι επωφελές για την οικονομία. Οι διοικητικοί και πολύ περισσότερο οι δικαστικοί περιορισμοί θυμίζουν πρακτικές του παρελθόντος που σίγουρα δεν ταιριάζουν σε μια ελεύθερη αγορά.