Με τον όρο «μετάλλαξη του νέφους» περιγράφουν οι επιστήμονες τη σταδιακή μεταστροφή του ενδιαφέροντος από «παραδοσιακούς ρύπους» όπως το οξείδιο του θείου, στο όζον και τα αιωρούμενα σωματίδια. Τα τελευταία, εξαιτίας της παρατεταμένης ηλιοφάνειας, της συνεχούς αύξησης του στόλου των αυτοκινήτων και των δεκάδων κατασκευαστικών έργων που βρίσκονται σε εξέλιξη στο Λεκανοπέδιο της Αττικής δημιουργούν τους καλοκαιρινούς μήνες ένα εκρηκτικό μείγμα στην ατμόσφαιρα της πρωτεύουσας.
Δύο υποκατηγορίες
Τα αιωρούμενα σωματίδια χωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες ανάλογα με τη διάμετρό τους, τις PM10 και PM2,5 και ενοχοποιούνται για σειρά προβλημάτων που σχετίζονται με το αναπνευστικό σύστημα. Βασική πηγή προέλευσης είναι η κυκλοφορία των οχημάτων -καύση των υδρογονανθράκων- η δίχως έλεγχο λειτουργία της βαριάς βιομηχανίας ενώ τα δεκάδες μεγάλα κατασκευαστικά έργα έχουν σημαντικό μερίδιο ευθύνης στο πρόβλημα. «Σε ό,τι αφορά την παραγωγή σωματιδίων στην Αθήνα, το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης έχουν τα αυτοκίνητα, ιδιαίτερα εκείνα που χρησιμοποιούν πετρέλαιο, καθώς υπολογίζεται ότι παράγουν 100 φορές περισσότερα σωματίδια ανά χιλιόμετρο σε σχέση με τα βενζινοκίνητα οχήματα. Εξίσου προβληματική είναι η λειτουργία της βαριάς βιομηχανίας εντός του Λεκανοπεδίου ενώ υπάρχει μια ειδική κατηγορία, αυτή των μεταφερόμενων σωματιδίων, είτε από κοντινούς στην Αττική νομούς είτε από την έρημο Σαχάρα», λέει στην «K» ο επίκουρος καθηγητής του τομέα φυσικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Αλέξανδρος Παπαγιάννης.
Κι αν θα υπέθετε κανείς ότι η μεταφορά σκόνης από την έρημο Σαχάρα αποτελεί μεμονομένο φαινόμενο, σύμφωνα με τους επιστήμονες εμφανίζεται περισσότερες από 20 φορές το χρόνο και κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες επιβαρύνοντας σημαντικά την ήδη «προβληματική» ατμόσφαιρα της Αττικής. «Είναι αδύνατον να γίνει διαχωρισμός μεταξύ των αιωρούμενων σωματιδίων και να προσδιορίσουμε την ακριβή πηγή προέλευσής τους. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι και τα έργα έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης στο πρόβλημα.
Η ακριβής επίπτωσή τους δεν είναι γνωστή, ωστόσο εκτιμούμε ότι για το 80% των περιπτώσεων όπου καταγράφονται μεγάλες συγκεντρώσεις σωματιδίων έχουν σημαντικό μερίδιο ευθύνης», αναφέρει σχετικά ο κ. Πετράκης του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Παπαγιάννη, «τα σωματίδια που προκαλούνται από τα έργα που σχετίζονται με την ολυμπιακή προετοιμασία επιβαρύνουν τοπικά την ατμόσφαιρα καθώς έχουν μεγαλύτερη διάμετρο και μεταφέρονται δυσκολότερα σε σχέση με εκείνα που προέρχονται από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων».
Συγκεντρώσεις άνω των 180μgr
Με βάση τα όρια που έχει επιβάλλει ο Διεθνής Οργανισμός Υγείας, η μέση τιμή της συγκέντρωσης αιωρούμενων σωματιδίων σε 24ωρη βάση δεν πρέπει να ξεπερνά τα 50μgr, ενώ σε ετήσια βάση δεν θα πρέπει να υπάρχουν περισσότερες από 35 ημέρες όπου οι συγκεντρώσεις υπερβαίνουν τα όρια. Σε περίπτωση, πάντως, που το ανώτατο όριο συγκέντρωσης παραβιάζεται, οι πιθανότητες εμφάνισης αναπνευστικής πάθησης αυξάνουν με γεωμετρική πρόοδο.
Τα στοιχεία από τις πρόσφατες έρευνες του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών του Αστεροσκοπείου Αθηνών είναι μάλλον ανησυχητικά. «Σε μετρήσεις που πραγματοποιήσαμε στον προαστιακό σταθμό της Πεντέλης μετρήσαμε τιμές που υπερβαίνουν το όριο των 50μgr καθώς υπήρξαν συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων άνω των 180μgr!
Πρόκειται για στιγμιαίες τιμές που ωστόσο μας βάζουν σε σκέψεις, καθώς αν στην Πεντέλη οι συγκεντρώσεις είναι τόσο υψηλές σκεφθείτε τι συμβαίνει στο κέντρο της πόλης όπου συγκεντρώνονται οι περισσότερες δραστηριότητες που γεννούν σωματίδια», αναφέρει ο κ. Πετράκης. Το «πνιγηρό σκηνικό» στην ατμόσφαιρα της πρωτεύουσας συμπληρώνουν οι συχνές -άνω του ορίου- συγκεντρώσεις όζοντος καθώς η παρατεταμένη ηλιοφάνεια, οι υψηλές θερμοκρασίες και η άπνοια αποτελούν ιδεώδεις συνθήκες για την εμφάνιση του ρύπου. Σύμφωνα με τις μετρήσεις του Ινστιτούτου Περιβάλλοντος, την προηγούμενη εβδομάδα καταγράφηκαν στιγμιαίες συγκεντρώσεις άνω των 250μgr/m3 (όριο ασφαλείας είναι τα 180μgr/m3), που σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες έκαναν την ατμόσφαιρα στην πόλη ανυπόφορη.
Αμεση λήψη μέτρων
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα στοιχεία που παρουσίασε στην «K» ο πρόεδρος του ελληνικού γραφείου της οικολογικής οργάνωσης «Greeenpeace» κ. Νίκος Χαραλαμπίδης, σχετικά με τις επιπτώσεις της συγκέντρωσης ρύπων στην ατμόσφαιρα. «Ερευνα της βρετανικής επιτροπής που μελετά τις επιπτώσεις των αέριων ρύπων στον άνθρωπο αναφέρει ότι η άνω του ορίου συγκέντρωση σωματιδίων ευθύνεται για 8.100 πρόωρους θανάτους και 10.500 εισαγωγές σε νοσοκομείο. Χρησιμοποιώντας την ίδια μέθοδο, υπολογίσαμε ότι το κόστος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1.342 ζωές το χρόνο, ενώ οι μακροχρόνιες επιπτώσεις είναι 7.247 θάνατοι». Με βάση τα στοιχεία αυτά, η άμεση λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος κρίνεται επιβεβλημένη. «Αν δεν υπάρξει ένα αξιόπιστο σύστημα ελέγχων που να είναι διαφανές και να αποφεύγει τα πολιτικά μαγειρέματα δεν θα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την πλήρη έκταση του προβλήματος. Ωστόσο, από τη στιγμή που κύρια πηγή των ατμοσφαιρικών ρύπων και συγκεκριμένα των αιωρούμενων σωματιδίων είναι η αυτοκίνηση, ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση είναι να προωθηθεί ένα πακέτο μέτρων που να μειώνει την ανάγκη χρησιμοποίησης των I.X. Λύσεις όπως ο δακτύλιος είναι εντελώς αναποτελεσματικές και υποτιμούν τη νοημοσύνη μας», λέει με νόημα ο κ. Χαραλαμπίδης.