Οταν η κρίση της οικονομίας περνάει από τα μονοπάτια της αγοράς τέχνης, το πιθανότερο είναι ότι θα την εξυγιάνει, θα επιβάλει διορθωτικές κινήσεις και θα τη λυτρώσει από ακροβατισμούς και ακρότητες. O λόγος για την ελληνική αγορά τέχνης που, όπως δείχνουν οι τιμές εκκίνησης των έργων, τα οποία πρόκειται να δημοπρατηθούν από δύο μεγάλους οίκους της Ευρώπης, βρίσκει και πάλι τον χαμένο βηματισμό της, μετά τον καλπασμό της χρηματιστηριακής υστερίας, που είχε ως αποτέλεσμα να εξοστρακιστούν οι συλλέκτες και να παραμεριστούν οι φιλότεχνοι που αρνούνταν να υποκύψουν στους παραλογισμούς και τη φρενίτιδα των τιμών.
Σε λίγες ημέρες, τα φώτα της New Bond Street στη δημοπρασία των Sotheby’s θα ανάψουν για να φωτίσουν την «Ελληνική Αγορά». Μία λαμπερή γιορτή θα ξεκινήσει και 150 έργα τέχνης, μοναδικές συνθέσεις, λάδια και ακουαρέλες θα λάμψουν δίπλα στο σφυράκι του δημοπράτη. H πραγματική έκπληξη όμως έρχεται από τις τιμές εκκίνησης των έργων. Οι μυημένοι κρυφογελούν και οι φιλότεχνοι αναστενάζουν με ανακούφιση. «Τώρα που το εύκολο χρήμα αποσύρεται, η τέχνη επιστρέφει στα παλιά καλά επίπεδα». Οι επενδυτές της φούριας και της χρηματιστηριακής φούσκας -όπως όλα δείχνουν- αποχωρούν, για να αφήσουν χώρο σε νοήμονες λάτρεις του είδους που εκτός από χρήμα διαθέτουν απέραντη αγάπη και σεβασμό για επενδύσεις που απαιτούν και προϋποθέτουν γνώση, κυρίως μακρόχρονη και επίμονη ενασχόληση.
Η «Μάχη της Κλεισούρας» του Denis Dighton, που έχει εκτεθεί στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου το 1823, ο «Χειμώνας» του Π. Πανταζή που αναρτήθηκε το 1881 στη Societe des Artistes Francais στο Παρίσι, αλλά και ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά έργα του Νικηφόρου Λύτρα, που δημοπρατείται για πρώτη φορά, «ο Χορός στα Μέγαρα», δίπλα στη «Γυναίκα που πλένει ρούχα» του Γ. Μπουζιάνη και στη συγκλονιστική εικαστική δουλειά του K. Βολανάκη «Θαυμάζοντας τα πλοία» θα αλλάξουν χέρια. Και ο χορός των πολύτιμων έργων θα συνεχιστεί και τον επόμενο μήνα, σε μία άλλη δημοπρασία, αυτή των Bonhams, που θα λάβει χώρα και αυτή στο Λονδίνο τον προσεχή Δεκέμβριο. Και εκεί θα παρουσιαστούν μοναδικά έργα, αντιπροσωπευτικές δουλειές του Νίκου Λύτρα, του Γ. Ιακωβίδη, του Γ. Μπουζιάνη, του Γύζη και άλλων σημαντικότατων νεότερων καλλιτεχνών, που θα λάμψουν μπροστά στα μάτια Ελλήνων και ξένων φιλότεχνων.
Τα έργα
Και θα λάμψουν κυρίως με εξορθολογισμένες τιμές, που δεν θα αγγίξουν τα επίπεδα στα οποία έφτασαν την προηγούμενη τριετία, αντίστοιχα έργα. Δηλαδή, ενώ θα έπρεπε η τιμή εκκίνησης των έργων στη νέα δημοπρασία να συμβαδίζει με την τιμή πώλησης ανάλογων έργων σε προηγούμενες δημοπρασίες, εν τούτοις αυτό δεν συμβαίνει. Για παράδειγμα, έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα 59×70 εκ. θα έχει τιμή εκκίνησης τα 58.000 ευρώ, τη στιγμή που στη δημοπρασία των Sotheby’s το 2001 αντίστοιχο έργο διαστάσεων 73×60 πουλήθηκε προς 85.000 με τιμή εκκίνησης 66.000 ευρώ. Εργο του Γ. Μπουζιάνη διαστάσεων 31×37 δημοπρατείται στους Sotheby’s με τιμή εκκίνησης 30.000 ευρώ, ενώ αντίστοιχο έργο διαστάσεων 42×51 πουλήθηκε στη δημοπρασία του ίδιου οίκου το 2001 προς 70.000 ευρώ, με τιμή εκκίνησης τα 37.000 ευρώ. Εργο σημαντικότατο του Γ. Ιακωβίδη διαστάσεων 77×60 βγαίνει σε δημοπρασία των Bonhams με τιμή εκκίνησης 30.000 ευρώ ενώ αντίστοιχο έργο διαστάσεων 96×74 πουλήθηκε στη δημοπρασία των Christie’s το 2000 προς 75.000 ευρώ έχοντας τιμή εκκίνησης τα 35.000 ευρώ. Εργο του A. Ακριθάκη διαστάσεων 158×98 θα βγει στη δημοπρασία των Sotheby’s με τιμή εκκίνησης 22.000 ευρώ. Αντίστοιχο έργο του καλλιτέχνη διαστάσεων 80×124 εξετέθη στη δημοπρασία των Christie’s το 2001 με τιμή εκκίνησης 35.000 ευρώ και πουλήθηκε προς 36.000.
«H αγορά ομαλοποιείται, χάνει τις ακροβασίες των τελευταίων χρόνων και βρίσκει ξανά τους χαμένους ρυθμούς της», λέει στην «K» ο κ. Στράτος Φωτόπουλος, έμπορος τέχνης και βαθύς γνώστης του αντικειμένου. «H απότομη αλλαγή που επήλθε το 1977 προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση και έδιωξε από τις αίθουσες των δημοπρασιών κλασικούς πελάτες και θεσμικούς αγοραστές. Από τους καταλόγους που δημοσιεύουν και οι δύο οίκοι, τόσο δηλαδή οι Sotheby’s όσο και οι Bonhams, καθίσταται εμφανές ότι όχι μόνο πολύ αξιόλογα έργα βγαίνουν και πάλι στην αγορά αλλά και οι τιμές τους μπαίνουν σε τάξη. Την εποχή της μεγάλης ζήτησης, εποχή παραλογισμού και χρηματιστηριακής παραζάλης, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να βρεθούν αξιόλογα έργα και αυτό ήταν άλλωστε και το πρόβλημα πολλών δημοπρατών.
Η τάση
Σήμερα, οι κλασικοί φιλότεχνοι και οι συλλέκτες -που γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα μας ότι στην ελληνική τέχνη η τάση είναι μονίμως ανοδική ή τουλάχιστον σταθερή- οι ευκαιρίες είναι πολλές».
Την εικόνα μιας ομαλοποιημένης αγοράς αποδέχεται και ο κ. Δημήτρης Παλαιοκρασσάς, σύμβουλος τέχνης, υποστηρίζοντας ότι «στην εποχή των χαμηλών επιτοκίων, ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι μέσα από την Τέχνη μπορεί να έχει μία σημαντική υπεραξία. Βεβαίως, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στο εξωτερικό, οι Ελληνες θεσμικοί, τράπεζες, οργανισμοί κ.λπ., με λαμπρή εξαίρεση τη Βουλή των Ελλήνων που επενδύει συστηματικά, δεν κρίνουν ότι η Τέχνη μπορεί να αποτελέσει δυνατό προϊόν χαρτοφυλακίου».
Σε λίγες ημέρες, εκατομμύρια ευρώ θα αλλάξουν χέρια. Σημαντικότατα δείγματα ελληνικής εικαστικής γραφής θα πάρουν τον δρόμο τους. Αλλωστε, ας μη λησμονούμε ότι πάντα η αγορά τέχνης προϋπέθετε έναν υψηλό βαθμό κοινωνικής ωριμότητας.