H υψηλή θερμοκρασία τίθεται στην υπηρεσία των επιστημόνων για την αντιμετώπιση του καρκίνου. O λόγος για τη μέθοδο της υπερθερμίας, η οποία σε συνδυασμό με την ακτινοθεραπεία βοηθάει στην υποχώρηση των νεοπλασιών που είναι κακοήθεις. H υπερθερμία αποτελεί ήδη κλινική πράξη σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, ωστόσο στην Ελλάδα συνεχίζει να χαρακτηρίζεται «πειραματική», παραμένοντας ακόμα σε βρεφική κατάσταση.
Οπως επεσήμανε μιλώντας στην «K», ο φυσικός, διδάκτωρ στο ΕΜΠ και ακτινοθεραπευτής-ογκολόγος κ. Βασίλης Κουλουλίας, η σχέση της αύξησης της θερμοκρασίας με την ογκολογία, αναφέρεται για πρώτη φορά το 370 π.Χ. στους αφορισμούς του Ιπποκράτη. Ειδικότερα, ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι «οι ασθένειες που δεν θεραπεύονται με φάρμακα, θεραπεύονται με το μαχαίρι. Εκείνες που δεν θεραπεύονται με το μαχαίρι, θεραπεύονται με τη φωτιά. Εκείνες που δεν θεραπεύονται με τη φωτιά, είναι αθεράπευτες».
Η δεύτερη αναφορά στη βιβλιογραφία έγινε το 1886 από τον Busch, σύμφωνα με τον οποίο ασθενής με ιστολογικώς επιβεβαιωμένο σάρκωμα εντοπιζόμενο στο πρόσωπο, παρουσίασε πλήρη υποχώρηση της νόσου αφότου ανέπτυξε υψηλό πολυήμερο πυρετό. Ακολούθησαν και άλλες αναφορές και το 1910 ο Muller, αναφέρθηκε για πρώτη φορά στη δυνητική χρήση της υπερθερμίας και ακτινοθεραπείας στην αντιμετώπιση του καρκίνου, ενώ λίγο αργότερα ανακοίνωσε τα πρώτα κλινικά αποτελέσματα τα οποία έδειχναν μία σημαντική βελτίωση του ακτινοθεραπευτικού αποτελέσματος με τη χρήση της υπερθερμίας.
Πέντε μελέτες
Το 1996, δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα ανάλυσης πέντε τυχαιοποιημένων μελετών που αφορούσαν στο συνδυασμό Ακτινοθεραπείας και Υπερθερμίας σε ασθενείς με υποτροπή στο πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα από καρκίνο του μαστού. Σύμφωνα με αυτά, ο τοπικός έλεγχος του καρκίνου μόνο με ακτινοθεραπεία ήταν 49%, ενώ με τον συνδυασμό ακτινοθεραπείας και υπερθερμίας ανερχόταν στο 59%. «Αυτή η μελέτη», τονίζει ο κ. Κουλουλίας, «έλυσε τα χέρια των κλινικών γιατρών για την εφαρμογή της μεθόδου, η οποία μέχρι τότε χαρακτηριζόταν πειραματική».
Σήμερα, ο αυστηρός καθορισμός της υπερθερμίας στην κλινική πράξη αφορά στην τοπική ή την περιοχική αύξηση της θερμοκρασίας στο ανθρώπινο σώμα σε ένα εύρος από 42,5 έως 45 βαθμούς Κελσίου. Εχει παρατηρηθεί ότι η υπερθερμία αποτελεί τον κυριότερο ακτινοευαισθητοποιό παράγοντα στην ογκολογία. Ειδικότερα, υπάρχουν ορισμένοι συμπαγείς όγκοι, που χαρακτηρίζονται ακτινοάντοχοι, δηλαδή ανταποκρίνονται σε μικρό βαθμό στην ακτινοθεραπεία. H υπερθερμία έρχεται λοιπόν να συμπληρώσει το κενό της έλλειψης ευαισθησίας κάποιων όγκων στην ακτινοθεραπεία.
Μια ελαφρά ζέστη
Οπως επισημαίνει ο κ. Κουλουλίας, η μέθοδος βασίζεται στην εστίαση μικροκυματικής ακτινοβολίας στον κακοήθη συμπαγή όγκο, με τη βοήθεια ειδικών κεραιών εκπομπής που επικάθηνται στο σημείο που είναι η βλάβη και θερμαίνουν επιλεκτικά τον όγκο. H θεραπεία διαρκεί περίπου μία ώρα και ο ασθενής αισθάνεται μία ελαφρά ζέστη. H υπερθερμία εφαρμόζεται για την αντιμετώπιση κυρίως επιφανειακών όγκων, δηλαδή όγκων που βρίσκονται σε βάθος 4 – 5 εκατοστών, όπως είναι οι διάφοροι τύποι καρκίνου του δέρματος, μεταξύ των οποίων και το μελάνωμα, ο καρκίνος λεμφαδένων της κεφαλής και του τραχήλου, ο καρκίνος του λάρυγγα, κ.ά. Παράλληλα, έχουν αναπτυχθεί και ειδικές συσκευές υπερθερμίας για την αντιμετώπιση ενδοκοιλοτικών όγκων (σε ορθό, κόλπο, οισοφάγο, προστάτη, ρινοφάρυγγα, κ.ά.).
Πρέπει να σημειωθεί ότι η υπερθερμία διαφέρει από τον θερμοκαυτηριασμό και τη χειρουργική διαθερμία όσον αφορά τον τρόπο δράσης: οι δυο αυτές μέθοδοι χρησιμοποιούν θερμοκρασίες άνω των 45 βαθμών Κελσίου και βασίζονται στην άμεση καταστροφή κυττάρων, ενώ η υπερθερμία έχει βιολογικό τρόπο δράσης που βασίζεται στην αυτόλυση των κυττάρων και στην αδυναμία πολλαπλασιασμού τους.
Αυτήν τη στιγμή η μέθοδος της υπερθερμίας αποτελεί κλινική πράξη σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως στην Ολλανδία, -αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε ογκολογικό και αντινολογικό Κέντρο της Ολλανδίας έχει και Τμήμα Υπερθερμίας- στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στη Γερμανία και στην Ιταλία, καθώς και στην Αμερική. «Τα πράγματα, δυστυχώς δεν εξελίχθηκαν έτσι για τη χώρα μας», επισημαίνει ο κ. Κουλουλίας. Στην Ελλάδα, κυρίαρχος στην προώθηση της υπερθερμίας στην κλινική πράξη και, στην ουσία, ο μεγάλος «αιμοδότης» επιστημονικού δυναμικού και χρημάτων για την ανάπτυξη των συσκευών υπερθερμίας, είναι το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, και ειδικότερα το Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών.
Στο ΕΜΠ
«Η υπερθερμία αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα ότι στην Ελλάδα μπορούν να γίνουν σημαντικά πράγματα εάν υπάρχει συνεργασία. Παράλληλα, αποδεικνύει ότι η Ιατρική μπορεί να επωφεληθεί από την τεχνολογία», τονίζει στην «K» ο καθηγητής του ΕΜΠ κ. Νίκος Ουζούνογλου. «Εχοντας ακούσει για τη μέθοδο της υπερθερμίας και τα ευεργετικά αποτελέσματα της εφαρμογής της στους καρκινοπαθείς, ξεκινήσαμε, σε συνεργασία με τον καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κωνσταντίνο Παπαβασιλείου, την προώθηση της υπερθερμίας και στην Ελλάδα. Αναπτύξαμε τις συσκευές και ξεκινήσαμε ένα πρωτόκολλο εφαρμογής της μεθόδου στο Αρεταίειο το 1986 – 87, με χρηματοδότηση του ΕΜΠ. Εως το 1995, η μέθοδος εφαρμόστηκε σε περίπου 600 Ελληνες ασθενείς, με αποτελέσματα ιδιαίτερα σημαντικά». Σημειώνεται ότι η ελληνική εμπειρία της υπερθερμίας, κατέδειξε ότι ο συνδυασμός ακτινοθεραπείας και υπερθερμίας βελτιώνει την ανταπόκρισης των ογκολογικών ασθενών κατά 30% έως 60% ανάλογα με τον ιστολογικό τύπο του όγκου, έναντι της εφαρμογής μόνον ακτινοθεραπείας. «Εως τώρα έχουμε αναπτύξει ένα πλήθος συσκευών υπερθερμίας, χωρίς να έχουν αξιοποιηθεί όλες κλινικά. Οσον αφορά το κόστος για την ανάπτυξη μιας συσκευής», επισημαίνει ο κ. Ουζούνογλου, «αυτό δεν είναι μεγάλο. Μάλιστα η ανάπτυξη συσκευών υπερθερμίας για επιφανειακούς όγκους ανέρχεται περίπου στα 3.000 ευρώ (δέκα εκατομμύρια δραχμές)».
«Απαιτούμε οικονομική βοήθεια»
Από το 1995 η μέθοδος εφαρμόζεται μόνο στο ιδιωτικό νοσοκομείο Υγεία, το οποίο έχει επενοικιάσει τις συσκευές του ΕΜΠ χρεώνοντας την υπερθερμία και αποδίδοντας τα λεφτά στο ΕΜΠ για την ανάπτυξη καινούργιων συσκευών και τη συντήρηση τών ήδη υπαρχόντων. H διακοπή εφαρμογής της μεθόδου στο Αρεταίειο έγινε εξαιτίας της έλλειψης χρηματοδότησης, καθώς με την οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων και τη «συρρίκνωση» των πόρων για τα ερευνητικά προγράμματα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, δεν μπορούσε πλέον το ΕΜΠ να χρηματοδοτεί την υπερθερμία.
«Θα ήταν πάρα πολύ σημαντικό για τη χώρα μας και τους Ελληνες ασθενείς», τονίζει ο κ. Κουλουλίας, «η Πολιτεία και κυρίως το υπουργείο Υγείας, που ήταν απόντες όλα αυτά τα χρόνια, να πάρουν μία γενναία απόφαση και να προχωρήσουν σε μία οικονομικη βοήθεια προς το ΕΜΠ για την περαιτέρω εξέλιξη της μεθόδου, καθώς και την εκπαίδευση προσωπικού να τα χρησιμοποιεί, με απώτερο στόχο την προώθησή της στα δημόσια νοσοκομεία. Δεν ζητάμε», συμπληρώνει, «απαιτούμε, από την ελληνική πολιτεία να αγκαλιάσει τη μέθοδο και το ΕΜΠ και να δώσει απλόχερα τη βοήθειά της, για το καλό του Ελληνα ασθενούς. Πόσω μάλλον όταν υπάρχουν ασθενείς που ταξιδεύουν στην Ολλανδία για να υποβληθούν σε θεραπείες, μεταξύ των οποίων και υπερθερμία».