Πώς θα γίνει η Ομόνοια… πλατεία

Πώς θα γίνει η Ομόνοια… πλατεία

6' 51" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Είναι μια πλατεία που έχει υποστεί δεκάδες αλλαγές και μεταλλάξεις. H Ομόνοια, με την τελευταία παρέμβαση που ολοκληρώθηκε πριν από 7 μήνες, κάθε άλλο παρά πλατεία θυμίζει πλέον. Μια πλατφόρμα, χωρίς ίχνος φυτών στο κέντρο μιας γκρίζας πόλης, χώρος που απωθεί παρά ελκύει τους περαστικούς, μοιάζει περισσότερο σαν προέκταση των δρόμων που την περιβάλλουν. Μετά την έντονη κριτική που ασκήθηκε άρχισαν οι συζητήσεις για διορθωτικές παρεμβάσεις. Μια πρόταση που έχει στόχο την ανάκτηση της πλατείας ως χώρου πραγματικής επικοινωνίας και δημόσιας ζωής, διατυπώνει μέσα από την «K» ο αρχιτέκτων – πολεοδόμος Αλέξανδρος Τριποδάκης, πρώην αντιδήμαρχος Αθηναίων και πρώην αντιπρόεδρος της EAXA. Μια ανηρτημένη ελαφριά κατασκευή σε υπερυψωμένη στάθμη, σύμφωνα με την πρόταση του κ. Τριποδάκη, θα μπορούσε να δώσει στην πλατεία τον ενοποιό ρόλο της στο κέντρο της πόλης. Παράλληλα, ο κ. Τριποδάκης απαντά στην κριτική που έχει ασκηθεί στο θεσμό των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών έμμεσα ή άμεσα, με αφορμή την τελευταία διαμόρφωση της Ομόνοιας.

Υστερα από το αρνητικό κλίμα που δημιουργήθηκε μετά την παράδοση της νέας «πλατείας» Ομονοίας στο κοινό της Αθήνας, πιστεύω ότι εύλογα τίθενται σήμερα δύο καίρια ερωτήματα, εν όψει και των νέων προτάσεων που αναμένονται από την τριμελή επιτροπή του ΥΠΕΧΩΔΕ και του Δήμου Αθηναίων:

Ποια είναι τα κύρια προβλήματα της σημερινής κατάστασης, και

Ποια μέσα υπάρχουν για την αντιμετώπισή τους, λαμβανομένων υπόψη και των διαφόρων υφισταμένων δεσμεύσεων (αρχιτεκτονικών, νομικών, οικονομικών κ.λπ.) και μέσα στα στενά χρονικά περιθώρια που μας μένουν μέχρι τον Αύγουστο του 2004.

Τοπόσημο της Αθήνας

Τα βασικότερα προβλήματα του χώρου, όπως έχει σήμερα, θα μπορούσαν να συνοψισθούν στα εξής:

Η ανάγκη ανάκτησης της πλατείας ως χώρου πραγματικής επικοινωνίας και δημόσιας ζωής με την εξασφάλιση βιώσιμων συνθηκών παραμονής για τους χρήστες της, σε αντίθεση με τον αφιλόξενο χαρακτήρα περάσματος – γέφυρας που έχει σήμερα, ως μεγάλη απροστάτευτη οριζόντια επιφάνεια που περιβάλλεται από έντονη κυκλοφορία (με τις ποικίλες οχλήσεις που αυτή συνεπάγεται).

Η έλλειψη οργανικού συσχετισμού της πλατείας με την οδό Αθηνάς, την πλατεία Κοτζιά και με τον άξονα του Ιερού Βράχου και η αντιμετώπιση της νότιας πλευράς της γενικότερα ως της κύριας όψης.

Η ανάδειξη του συνολικού χώρου σε κυρίαρχο τοπόσημο της πόλης, αντάξιο του πολεοδομικού ρόλου του, της ιστορίας του και της ονομασίας του.

Σε σχέση με την τελευταία διαπίστωση, θα πρέπει να υπογραμμισθεί εδώ ο καθοριστικός παράγων της κλίμακας του χώρου. Η Ομόνοια έχει τετράγωνο περίπου σχήμα με μεγάλες διαστάσεις 120×120μ. και η περίμετρός της συγκροτείται από κτίρια ετερόκλητου αρχιτεκτονικού ύφους (νεοκλασικά και μεταπολεμικά) και με σημαντικές διαφορές υψών που κυμαίνονται από 15μ. έως 35μ. Η αχανής κλίμακα του χώρου, που βαρύνεται και από την έντονη περιμετρική κυκλοφορία, δεν επιτρέπει την ανάδειξή του ως δυναμικού τοπόσημου με επίγειες κατασκευές χαμηλών υψών, οι οποίες κινδυνεύουν να εξαφανισθούν στο ευρύτατο, πολυφωνικό και ακατάστατο περιβάλλον της. Οι όποιες τέτοιες διαμορφώσεις δεν θα μπορούσαν εξάλλου να αντιμετωπίσουν τα άλλα δύο προβλήματα που αναφέρθηκαν, εφόσον για τον δυναμικό συσχετισμό με την Αθηνάς – Κοτζιά θα απαιτούνταν ριζικές ανακατατάξεις στη βραβευμένη πρόταση με τη σύμφωνη γνώμη των μελετητών, αλλά και ριζικά διαφορετικές κυκλοφοριακές ρυθμίσεις (καθόλα εφικτές όπως έχει αποδειχθεί) ενώ για τη δημιουργία συνθηκών παραμονής και στάσης υψηλή φύτευση που αποκλείεται, λόγω της αδυναμίας φόρτισης της υποκείμενης πλάκας.

Απαιτείται για τους λόγους αυτούς μία σαφής και κατηγορηματική χειρονομία μεγάλης κλίμακας, που να ασκήσει τον απαραίτητο ενοποιό ρόλο και να καταστήσει την πλατεία αναγνωρίσιμη ως ένα ιδιαίτερο, μοναδικό και διακριτό σύνολο μέσα στον κυκεώνα της πρωτεύουσας.

Συρόμενα σκίαστρα

Θεωρώ ότι μία αποτελεσματική, εφικτή και ανάλογη προς την κλίμακα του χώρου τέτοια παρέμβαση θα μπορούσε να υλοποιηθεί μόνο σε υπερυψωμένη στάθμη, υπό μορφή ανηρτημένης ελαφριάς κατασκευής. Μία τέτοια κατασκευή προτείνεται ενδεικτικά με την ευκαιρία του παρόντος δημοσιεύματος σε μια προκαταρκτική προσέγγιση. Πρόκειται για ένα σύνολο έξι μεγάλων συρόμενων σκιάστρων κλιμακωτού μήκους, που διαμορφώνουν επιφάνειες 10×60μ. περίπου με πλήρη και κενά. Αναρτώνται ανά τρία με διαφορετικές κλίσεις εκατέρωθεν του νότιου άξονα της Αθηνάς – Γ΄ Σεπτεμβρίου που αφήνεται διαμπερής και ελεύθερος. Ξεκινούν σε χαμηλό ύψος (15 περίπου μ.) από την «πίσω» βόρεια πλευρά της πλατείας της Γ΄ Σεπτεμβρίου και καταλήγουν με κλίση σε μεγάλο ύψος (20-25μ.) προς την πλευρά της τριλογίας Πειραιώς – Αθηνάς – Σταδίου.

Τα πλεονεκτήματα

Η μεγάλης κλίμακας προκύπτουσα επικάλυψη με ελαφρύ, ευέλικτο και ταυτόχρονα σύγχρονο και δυναμικό χαρακτήρα, θεωρώ ότι:

1. Θα έλυνε αποφασιστικά και εντυπωσιακά το πρόβλημα του ορισμού του χώρου ως κυρίαρχου τοπόσημου της πόλης, ορατού από μεγάλη απόσταση κατά μήκος και των έξι μεγάλων οδικών αξόνων που συγκλίνουν εδώ (βλ. σχετικές απόψεις). Με κατάλληλο φωτισμό θα μπορούσε να προσφέρει ένα φαντασμαγορικό εναλλασσόμενο θέαμα (ανάλογο π.χ. με αυτό που προσφέρει ο τεράστιος θόλος του Sony Center στο Βερολίνο) και κατά τις νυχτερινές ώρες.

2. Θα εξασφάλιζε τις απαραίτητες συνθήκες ηλιοπροστασίας της πλατείας με ευέλικτο τρόπο (εφ’ όσον τα ανηρτημένα σκίαστρα προβλέπονται συρόμενα) και για ποικίλες χρήσεις του χώρου ανάλογα με την εποχή και την ώρα της ημέρας (συναυλίες, γιορτές, εκθέσεις, πολιτιστικά δρώμενα, συγκεντρώσεις κ.λπ.).

3. Θα επέτρεπε τον δυναμικό συσχετισμό της πλατείας με την τριλογία Αθηνάς, Πειραιώς, Σταδίου, υπογραμμίζοντας με τη διαμόρφωσή της σε κάτοψη και τομή και την «εκτίναξή» της από Βορρά προς Νότο, την έντονη διαφορετικότητα των δύο πλευρών της πλατείας και την τεράστια σημασία του Ιερού Βράχου προς τον οποίο κυριολεκτικά προσβλέπει (βλ. τομή, άποψη από ψηλά και σκαρίφημα).

4. Θα καθιστούσε δυνατή τη διατήρηση της βραβευμένης πρότασης και του μινιμαλιστικού χαρακτήρα της, αντιμετωπίζοντας τις όποιες λειτουργικές αδυναμίες της με τρόπο συμπληρωματικό και όχι ανατρεπτικό και χωρίς μείζονες παρεμβάσεις σε έργο ήδη δαπανηρό (προϋπολογισμού άνω των 2 δισ. δρχ.) που μόλις περατώθηκε και,

5. Θα αναδείκνυε τον συμβολικό χαρακτήρα της πλατείας «Ομονοίας» ως τόπο συνύπαρξης των λαών που συνθέτουν το νέο πολυπολιτισμικό πρόσωπο της Αθήνας εφ’ όσον:

α) Ως ανηρτημένη «εναέρια» κατασκευή συμβολίζει το υψηλό και πνευματικό, σε αντίθεση με τις «γήινες» διαμορφώσεις που έχουν αναγκαστικά περισσότερο στατικό και καθημερινό χαρακτήρα.

β) Ως επικάλυψη, εκφράζει την ιδέα της στέγης και της προστασίας, ενώ ως ελαφριά και ευμετάβλητη μεμβράνη υποδηλώνει την έννοια της ευελιξίας, της ανεκτικότητας και της πολλαπλότητας.

γ) Και τέλος, που ίσως αποτελεί και τον ισχυρότερο συμβολισμό της, η κατανομή της σε δύο μεγάλες κλιμακωτές κεκλιμένες επιφάνειες, παραπέμπει σε τεράστιες αφαιρετικές «φτερούγες» που σκεπάζουν ανάλαφρα τον ζωτικό αυτό πυρήνα της πρωτεύουσας, δημιουργώντας σημαντικούς συνειρμούς προς τις θεμελιώδεις πολιτιστικές αξίες της Ειρήνης και της Ελευθερίας.

Το χρονικό ενός διαγωνισμού

Η έντονη κριτική, που ασκήθηκε σχετικά με τη νέα διαμόρφωση της πλατείας Ομονοίας κατά τους τελευταίους μήνες, στράφηκε κυρίως προς τους αρχιτέκτονες μελετητές του έργου (Α. Βοζάνη, Γ. Δεσύλα, Μ. Κάτσικα, Θ. Τσιάτα) αλλά έπληξε άμεσα ή έμμεσα, και τον θεσμό των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών.

Θεωρώντας ότι ο θεσμός αυτός, συνιστά το αποτελεσματικότερο, διαφανέστερο και δημοκρατικότερο μέσο προώθησης της Αρχιτεκτονικής θα ήθελα σε αντίκρουση αυτής της κριτικής να θυμίσω ότι το τελικό αποτέλεσμα ενός διαγωνισμού αποτελεί την συνισταμένη μιας σειράς παραμέτρων, μια μόνο από τις οποίες, όσο και εξαιρετικά σημαντική, είναι η επιλογή των αναδόχων μελετητών (που ασφαλώς δεν μπορούν να κατηγορηθούν για το ότι διακρίθηκαν σε μια ανοιχτή και αδιάβλητη διαδικασία).

Για τον διαγωνισμό της Ομόνοιας, πρέπει να γίνουν οι εξής επισημάνσεις σε σχέση με αυτές τις παραμέτρους:

Ως περίγραμμα της πλατείας υιοθετήθηκε απροβλημάτιστα από τον αγωνοθέτη ένα τυχαίο σχήμα μορφής «αμοιβάδας» που προέκυψε από μία αμιγώς κυκλοφοριακή προκαταρκτική ρύθμιση – πρόταση της «Αττικόν Μετρό» και που δεν στηρίχθηκε σε κριτήρια Πολεοδομικού και Αστικού σχεδιασμού.

Στη διακήρυξη του διαγωνισμού (Ιούνιος ’98), δεν περιελήφθησαν ξεκάθαρες δεσμευτικές κατευθύνσεις σχετικές με την επιθυμητή ταυτότητα της πλατείας για τους διαγωνιζόμενους αλλά και για την κριτική επιτροπή. Ετσι οι διακριθέντες αρχιτέκτονες, μη όντας δεσμευμένοι από συγκεκριμένη στοχοθεσία της διακήρυξης, ερμηνεύουν τον χαρακτήρα της πλατείας δηλώνοντας στην 1η παράγραφο της τεχνικής έκθεσης, που συνόδευε την πρότασή τους ότι δεν στοχεύουν προς μια πλατεία «φιλόξενη», «πράσινη» ή μια πλατεία «στάσης», αφού κατά τη γνώμη τους ο χαρακτήρας της Ομονοίας είναι σήμερα τελείως διαφορετικός.

Μετά την απονομή των βραβείων και στο πνεύμα της βελτιστοποίησης των επιλεγέντων προσχεδίων, ύστερα από σχετική πρότασή μου, συγκροτήθηκε γνωμοδοτική επιτροπή, η οποία ανέλαβε την ευθύνη διατύπωσης ορισμένων επισημάνσεων προς τους μελετητές, που θα συνόδευαν την προς υπογραφή σύμβασή τους, όπως προβλέπει και η σχετική νομοθεσία. Οι επισημάνσεις (Φεβρουάριος ’99) αφορούσαν μεταξύ άλλων την ένταξη στη διαμόρφωση της πλατείας χώρων στάσης και πράσινου και την επανεξέταση του οργανικού συσχετισμού της πλατείας με την οδό Αθηνάς.

Δυστυχώς και οι παραπάνω επισημάνσεις ελάχιστα επηρέασαν την περαιτέρω επεξεργασία των βραβευθέντων προσχεδίων, που τελικά εφαρμόστηκαν με μικρές αποκλίσεις από τις βασικές τους επιλογές.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή