Μία από τις σημαντικές ομάδες της ελληνικής διασποράς βρισκόταν εγκατεστημένη στη Γεωργία. Με βάση την απογραφή του 1989, στη Γεωργία ζουν, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, 100.052 Ελληνες. O αριθμός αυτός αναφέρεται στην αναγνωρισμένη ελληνική μειονότητα. H εκτίμηση των ερευνητών είναι ότι το πραγματικό μέγεθος της κοινότητας ήταν αρκετά υψηλότερο, δεδομένου ότι πολλοί Ελληνες για να αποφύγουν την αρνητική μεταχείριση κατά τη σοβιετική περίοδο δήλωναν άλλη εθνικότητα. O κύριος όγκος τους ζούσε στην Κεντρική Γεωργία. Σημαντικές εστίες των Ελλήνων υπήρξαν η περιοχή της Αμπχαζίας, γύρω από το Σοχούμι και της Ατζαρίας, γύρω από το Βατούμι. Στην ορεινή Τσάλκα και στα 25 χωριά της με τους περίπου 30.000 Ελληνες, υπήρχε και ένας από τους τελευταίους συμπαγείς ελληνικούς χώρους.
Από τη… μυθολογία
Η σχέση των Ελλήνων και των Γεωργιανών ξεκινά από τη μυθική περίοδο της Ιστορίας. Ποιος δεν έχει ακούσει για το χρυσόμαλλο δέρας και τους Αργοναύτες! Για τον Αιήτη, τον βασιλιά των Κόλχων και την κόρη του τη Μήδεια που ακολούθησε τον Ιάσονα. Αρκετοί θεωρούν -παρ’ ότι υπάρχουν σημαντικές αντιρρήσεις- ότι αυτοί είναι οι μακρινοί πρόγονοι των Γεωργιανών. Οι σχέσεις των Ελλήνων με τους Γεωργιανούς αναπτύχθηκαν πολύ και πέρα από τον μύθο. Κατά τα ιστορικά χρόνια οι Ελληνες μετέτρεψαν τη Μαύρη Θάλασσα σε ελληνική λίμνη με τις εβδομήντα και πλέον πόλεις τους. Στη γεωργιανική γη υπήρξαν ορισμένες σημαντικές πόλεις, όπως η Διοσκουριάς (το σύγχρονο Σοχούμι), η Φάσις (το Πότι) και ο Βαθύς Λιμήν (το Βατούμι). Ενα παλιό γεωργιανό κείμενο λέει ότι το 25 π.Χ. η γη δυτικά του ποταμού Ιγκούρα (Εγκρίσι), δηλαδή η τωρινή Αμπχάζια, ανήκε στους Ελληνες. Από την περιοχή της Γεωργίας περνούσε ο εμπορικός δρόμος Καυκάσου – Περσίας – Ινδιών.
Αργότερα, την εποχή του χριστιανισμού, μια Ελληνίδα από την Καππαδοκία -η Αγία Νίνα- θα οδηγήσει τους Γεωργιανούς στον δρόμο της νέας θρησκείας. Οι σχέσεις των Γεωργιανών με τον ανατολικό ελληνισμό θα λάβουν ποικίλες μορφές. Μετά την Αλωση της Πόλης από τους δυτικούς σταυροφόρους, η Θαμάρ, βασίλισσα των Γεωργιανών, θα βοηθήσει τον ανιψιό της Αλέξιο Κομνηνό να ιδρύσει την ελληνική Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Το 1461 η ποντιακή Αυτοκρατορία θα υποταχθεί στους Οθωμανούς. Σύντομα οι Γεωργιανοί θα έχουν την ίδια τύχη. H οθωμανική επέκταση περιέλαβε τις εκατονταετίες που ακολούθησαν όλη σχεδόν την περίμετρο της Μαύρης Θάλασσας. Οι περιοχές του Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας υπήρξαν για εκατοντάδες χρόνια πεδίο σύγκρουσης χριστιανών και μουσουλμάνων.
Από τον 19ο αιώνα θα σημειωθεί μετακίνηση Ελλήνων από τον μικρασιατικό Πόντο προς τις γεωργιανές περιοχές. Τότε, θα δημιουργηθεί η σύγχρονη ελληνική διασπορά, η οποία θα επηρεάσει πολύ τους λαούς της περιοχής. Οπως γράφει ο Γ. Σκαλιέρης στο σύγγραμμά του «H αυτοκρατορία της Τραπεζούντας»: «…Οι Ελληνες Πόντιοι εισήγαγαν τον πολιτισμό, επιδίδονταν στην καλλιέργεια της γης και στο εμπόριο, εξημέρωναν, δίδασκαν τέχνες κι επιστήμες, εξαιτίας του οποίου ονομάσθηκαν από τους Γεωργιανούς Περζενεσβίλλι, δηλαδή οι γιοι των σοφών ανθρώπων. Μεταλλουργοί, αρχιτέκτονες, ιερείς, μοναχοί, λόγιοι, ιατροί συγκροτούν τις πρώτες πολυπληθείς ποντιακές ομάδες. Ολοι αυτοί στους οποίους αδιάκοπα προστίθενται και άλλοι, κατεργάζονται τον εκπολιτισμό της χώρας, τη γεωργική και εμπορική της ανάπτυξη. Ελληνας Πόντιος, ο Μιχαήλ Στεφανου, ιδρύει το πρώτο τυπογραφείο στην Τιφλίδα της Γεωργίας και Ελληνες Πόντιοι μεταβάλλουν εκτάσεις χέρσες και έρημες σε πλουτοφόρες…».
Στις παραμονές του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Κεντρική Γεωργία, την Αμπχαζία και την Ατζαρία υπήρχαν 42 εκκλησίες με 45 ιερείς και 44 σχολεία με 62 δασκάλους. Από το 1916, όταν ο τουρκικός εθνικισμός άρχισε τη γενοκτονία στον μικρασιατικό χώρο, η Γεωργία υποδέχτηκε τους δεκάδες χιλιάδες Ελληνες πρόσφυγες από τον Πόντο και τα ελληνικά χωριά του Καυκάσου (Καρς και Αρνταχάν).
Σοβιετική εμπειρία
Τη σοβιετική εποχή, οι Ελληνες της Γεωργίας θα βιώσουν τις ίδιες εμπειρίες με τους υπόλοιπους πολίτες. Ομως, με έναν συμβολικό τρόπο, δύο Γεωργιανοί που θα αναρριχηθούν στα ύπατα αξιώματα θα γίνουν τα μοιραία πρόσωπα. O Στάλιν από το Γκόρι της Κεντρικής Γεωργίας και ο Λαυρέντι Μπέρια από το Σοχούμι. H βίαιη αντιμετώπιση των μικρών εθνοτήτων θα λάβει ιδιαίτερη ένταση στην περίπτωση των Ελλήνων. Εκατοντάδες θα χάσουν τη ζωή τους κατά τις διώξεις του ’37-’38, ενώ δεκάδες χιλιάδες θα εκτοπιστούν στις στέππες της Κεντρικής Ασίας. Ομως, από τη Γεωργία θα ξεκινήσει στις αρχές της δεκαετίας του ’80 η ελληνική πολιτιστική αναγέννηση, όταν γενικός γραμματέας του τοπικού Κομμουνιστικού Κόμματος τοποθετήθηκε ο Εντ. Σεβαρντνάτζε του οποίου, όπως ο ίδιος δήλωσε, η μια γιαγιά ήταν Ελληνίδα. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης οι Ελληνες θα νιώσουν ιδιαιτέρως άβολα από τον επιθετικό γεωργιανό εθνικισμό. Θα εμπλακούν άθελά τους στις συγκρούσεις στην Αμπχαζία με δεκάδες θύματα. Χιλιάδες θα πάρουν τον δρόμο της νέας προσφυγιάς προς την Ελλάδα, την Κύπρο και τη Νότια Ρωσία. Το 1992 δημιουργήθηκε στη Γεωργία η Ομοσπονδία Ελληνικών Κοινοτήτων Γεωργίας, η οποία συγκέντρωσε 23 συλλόγους.
Η μετανάστευση και η προσφυγοποίηση μεγάλου μέρους της, καθώς και η πολύ άσχημη οικονομική κατάσταση της χώρας συνετέλεσαν στην πληθυσμιακή συρρίκνωση της ελληνικής κοινότητας και στην οικονομική της εξαθλίωση. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε και στις άλλες εθνικές μειονότητες. Οι ίδιοι, στα κείμενά τους, συνέκριναν την κατάσταση με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Σήμερα οι εναπομείναντες δεν ξεπερνούν τις 20.000 άτομα.
(1) O κ. Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας.