Σε δύο άρθρα μας στην «Καθημερινή» εξετάσαμε την άνοδο του επιπέδου εκπαίδευσης του πληθυσμού της χώρας την 30ετία 1971-2001 και τις μεγάλες ανισότητες που υπάρχουν στο επίπεδο αυτό το 2001 ανάμεσα στις 13 Περιφέρειες (στο φύλλο της 2.11.03) και τη μη ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στον πληθυσμό ηλικίας 15 ετών και άνω (στα φύλλα της 16 και 18.11.03). Στο άρθρο αυτό, το τρίτο και τελευταίο της σειράς για το επίπεδο εκπαίδευσης, εξετάζουμε τους αναλφάβητους (δηλαδή αυτούς που δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή) στον πληθυσμό ηλικίας 15 και άνω στο:
– Τμήμα I στον συνολικό πληθυσμό στο Σύνολο Χώρας την 30ετία 1971-2001 κατά φύλο με βάση τα αποτελέσματα των απογραφών των ετών 1971, 1981, 1991 και 2001 και με βάση τα αποτελέσματα της απογραφής της 18.3.2001 μόνο για το 2001 στο:
– Τμήμα II στο Σύνολο Χώρας κατά φύλο και ομάδες ηλικιών.
– Τμήμα III κατά φύλο στον συνολικό πληθυσμό των 13 Περιφερειών της χώρας, και στο
– Τμήμα IV κατά ηλικία στις 13 Περιφέρειες.
Ι. Οι αναλφάβητοι την 30ετία 1971-2001
Στον πίνακα 1 δίνουμε τον πληθυσμό (στην 1η, 2η και 3η στήλη) και τους αναλφάβητους (στην 4η, 5η και 6η στήλη) ηλικίας 15 ετών και άνω κατά φύλο στο Σύνολο Χώρας τα έτη 1971, 1981, 1991 και 2001. Στην 7η, 8η και 9η στήλη δίνονται τα ποσοστά που αντιπροσωπεύουν οι αναλφάβητοι στον αντίστοιχο πληθυσμό και στη 10η στήλη η διαφορά των ποσοστών των ανδρών από τα ποσοστά των γυναικών.
Από την 7η στήλη του πίνακα 1 φαίνεται ότι το ποσοστό των αναλφάβητων το 1971 ήταν πολύ υψηλό. Από τη μια, όμως, δεκαετία στην άλλη μειωνόταν (η μεγαλύτερη μείωση, αναλογικά, σημειώθηκε στη δεκαετία του ’90).
H μείωση αυτή οφείλεται από τη μια μεριά στην ολοκλήρωση της στοιχειώδους και (σε μεγάλο ποσοστό) της 9χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης από ένα ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό των νέων και από την άλλη στους θανάτους των μεγαλύτερων στην ηλικία στους οποίους τα ποσοστά αυτά είναι πολύ υψηλά (βλέπε σχετικά, στη συνέχεια).
Από την 8η και 9η στήλη φαίνεται ότι το 1971 το ποσοστό των αναλφάβητων ανδρών ήταν πολύ μικρότερο (γύρω στο ένα τρίτο) από εκείνο των γυναικών. Τα ποσοστά τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών μειώθηκαν σημαντικά τη δεκαετία του ’70. Τη δεκαετία, όμως, του ’80, ενώ τα ποσοστά των γυναικών μειώθηκαν, των ανδρών αυξήθηκαν ελαφρά.
Τέλος, τη δεκαετία του ’90 τα ποσοστά τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών μειώθηκαν με περίπου τον ίδιο ρυθμό. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν τα ποσοστά των αναλφάβητων το 2001 να έχουν μειωθεί δραστικά σε σχέση με το 1971. H διαφορά που παραμένει ανάμεσα στα ποσοστά γυναικών – ανδρών οφείλεται στο γεγονός, όπως προαναφέρθηκε, ότι τα ποσοστά των αναλφάβητων είναι υψηλότερα στις μεγάλες ηλικίες και -επειδή οι γυναίκες είναι μακροβιότερες- τα υψηλά αυτά ποσοστά επηρεάζουν αρνητικά τον ρυθμό μείωσης του ποσοστού των αναλφάβητων γυναικών.
ΙΙ. Οι αναλφάβητοι στο σύνολο χώρας κατά φύλο και ομάδες ηλικιών το 2001
Στον πίνακα 2 δίνουμε τα ποσοστά που αντιπροσωπεύουν οι αναλφάβητοι στον πληθυσμό του Συνόλου Χώρας ηλικίας 15 ετών και άνω κατά φύλο και ομάδες ηλικιών το 2001.
Από τις τρεις πρώτες στήλες του πίνακα 2 φαίνεται ότι με την εξαίρεση της πρώτης ομάδας ηλικιών (15-19 ετών) το έτος 2001 τα ποσοστά των αναλφάβητων ανδρών και γυναικών ηλικίας μέχρι 44 ετών είναι κάτω του 1,5%. Από την ηλικία, όμως, των 45 ετών και άνω αυξάνονται και από την ηλικία των 65 και άνω ετών ξεπερνούν το 10% στους άνδρες και γυναίκες μαζί.
Ενας από τους λόγους στους οποίους οφείλεται η μεγάλη μείωση του ποσοστού των αναλφάβητων την 30ετία 1971-2001, όπως προαναφέρθηκε, είναι το γεγονός ότι ολοένα και περισσότεροι νέοι τελειώνουν το δημοτικό και το γυμνάσιο. H πρόοδος που έχει σημειωθεί στις ομάδες ηλικιών 20-39 ετών είναι μεγαλύτερη στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες με αποτέλεσμα το ποσοστό τους στις ηλικίες αυτές να είναι μικρότερο από εκείνο των ανδρών, ενώ παλαιότερα (δηλαδή σε μεγαλύτερες ηλικίες το 2001) συνέβαινε το αντίθετο, δηλαδή το ποσοστό των γυναικών ήταν υψηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών (το ελαφρά μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών στην ομάδα ηλικιών 15-19 ετών, λόγω της πολύ μικρής διαφοράς του από εκείνο των γυναικών -και τα δύο είναι κάτω του 1%- δεν μπορεί να εκληφθεί ως μια επάνοδος στα όσα ίσχυαν παλαιότερα). H ανατροπή αυτή είναι μια ακόμα ένδειξη της βελτίωσης της θέσης των γυναικών, που γεννήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 και μετά σε ό,τι αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης.
ΙΙΙ. Οι αναλφάβητοι στο σύνολο του πληθυσμού των 13 περιφερειών της χώρας το 2001
Στον πίνακα 3 δίνουμε τα ποσοστά που αντιπροσωπεύουν οι αναλφάβητοι στον πληθυσμό ηλικίας 15 ετών και άνω, των 13 περιφερειών της χώρας το 2001 κατά φύλο
Από τις τρεις πρώτες στήλες του πίνακα 3 φαίνεται ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές (δηλαδή μεγάλη ανισότητα) στα ποσοστά των αναλφάβητων ανάμεσα στις 13 Περιφέρειες της χώρας το 2001. Οι διαφορές είναι μεγαλύτερες στις γυναίκες (τα ποσοστά κυμαίνονται από 2,99% μέχρι 11,33%) απ’ ό,τι στους άνδρες (τα ποσοστά σ’ αυτούς κυμαίνονται από 1,39% μέχρι 4,41%). Αναλυτικότερα:
– Το χαμηλότερο ποσοστό αναλφαβήτων στους άνδρες και στις γυναίκες μαζί και χωριστά έχει η Αττική. Αυτό -όπως σημειώσαμε στα προηγούμενα άρθρα- οφείλεται στο γεγονός ότι στην Περιφέρεια αυτή υπάρχουν τα περισσότερα και μεγαλύτερα AEI και TEI της χώρας και είναι συγκεντρωμένες οι περισσότερες διοικητικές υπηρεσίες του κράτους, τα κεντρικά των τραπεζών και των μεγαλύτερων εταιρειών που απασχολούν προσωπικό με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Το δεύτερο καλύτερο (χαμηλότερο) ποσοστό αναλφαβήτων στους άνδρες και στις γυναίκες μαζί και στις γυναίκες έχει το Βόρειο Αιγαίο και στους άνδρες η Κρήτη.
– Το υψηλότερο ποσοστό αναλφαβήτων στους άνδρες και στις γυναίκες μαζί έχει η Θεσσαλία, στους άνδρες η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και στις γυναίκες η Ηπειρος.
– Ποσοστά άνω το 6% στους άνδρες και στις γυναίκες μαζί έχουν η Θεσσαλία, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, η Ηπειρος, τα Ιόνια Νησιά, η Στερεά Ελλάδα και η Δυτική Ελλάδα. – H μικρότερη διαφορά στα ποσοστά γυναικών-ανδρών έχουν η Αττική και το Βόρειο Αιγαίο και τη μεγαλύτερη η Ηπειρος και η Θεσσαλία.
ΙV. Οι αναλφάβητοι στις 13 περιφέρειες της χώρας κατά ομάδες ηλικιών το 2001
Στον πίνακα 4 δίνουμε τα ποσοστά που αντιπροσωπεύουν οι αναλφάβητοι στον πληθυσμό (άνδρες και γυναίκες μαζί) ηλικίας 15 ετών και άνω το 2001 στις στις 13 περιφέρειες της χώρας κατά ομάδες ηλικιών το 2001.
Από τις στήλες και τις γραμμές του πίνακα 4 φαίνεται ότι υπάρχουν μεγάλες ανισότητες στα ποσοστά αναλφάβητων ανάμεσα στις ομάδες ηλικιών στις 13 Περιφέρειες της χώρας και ανάμεσα στις ομάδες ηλικιών κάθε περιφέρειας. Σε ό,τι αφορά τις επιμέρους ομάδες ηλικιών:
– Το μικρότερο ποσοστό αναλφάβητων έχει το Βόρειο Αιγαίο στις ομάδες ηλικιών 15-19 και 80-84 ετών, η Δυτική Μακεδονία στις ομάδες ηλικιών 20-44 ετών, η Αττική στις ομάδες ηλικιών 45-59, 65-69, 75-79 και 85 και άνω ετών, τα Ιόνια Νησιά στην ομάδα ηλικιών 60-64 ετών και η Πελοπόννησος στην ομάδα ηλικιών 70-74 ετών.
– Το μεγαλύτερο ποσοστό αναλφάβητων έχει η Θεσσαλία στις ομάδες ηλικιών 15-24, 60-64 και 70-84 ετών, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη στις ομάδες ηλικιών 25-59 ετών, η Ηπειρος στις ομάδες ηλικιών 65-69 και 85 ετών και άνω. Από την εξέταση των αναλφάβητων ηλικίας 15 ετών και άνω στις 13 περιφέρειες κατά φύλο και ομάδες ηλικιών φάνηκε ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην ανισότητα των ποσοστών των αναλφάβητων ανάμεσα στις ομάδες ηλικιών στις 13 Περιφέρειες της χώρας τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Οι ανισότητες αυτές είναι μεγαλύτερες στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες σε όλες τις Περιφέρειες με εξαίρεση τα Ιόνια Νησιά.
Συμπεράσματα
Από την ανάλυση που έγινε στο άρθρο αυτό φάνηκε ότι στη διάρκεια της 30ετίας 1971-2001 σημειώθηκε πολύ μεγάλη πρόοδος στη μείωση του ποσοστού των αναλφάβητων στον πληθυσμό ηλικίας 15 ετων και άνω. H πρόοδος αυτή ήταν μεγαλύτερη στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες στις μικρότερες ηλικίες.
Παρά, όμως, τη θεαματική αυτή πρόοδο υπάρχουν σήμερα νέοι και νέες που είναι αναλφάβητοι και το ποσοστό τους σε ορισμένες Περιφέρειες της χώρας φτάνει το 1,46% στους άνδρες και το 2,10% στις γυναίκες στην ομάδα ηλικιών 15-19 ετών και το 2,54% στους άνδρες και το 3,47% στις γυναίκες στις ομάδες ηλικιών 20-39 ετών. Είναι προφανές ότι στις αρχές του 21ου αιώνα, με τη χώρα μας πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και Ευρωζώνης και αυτά τα μικρά -σχετικά με το παρελθόν- ποσοστά αναλφάβητων θα πρέπει να εκλείψουν. Παρ’ όλο ότι η διά βίου εκπαίδευση θα έπρεπε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των αναλφάβητων και στις μεγάλες ηλικίες, εν τούτοις είναι ανάγκη να γίνει αυτό τουλάχιστον στις νεότερες. Για τον σκοπό πρέπει να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια να αναπτυχθούν δημοτικά σχολεία δεύτερης ευκαιρίας με ιδιαίτερη έμφαση στις περιφέρειες, στις οποίες το πρόβλημα αυτό είναι οξύτερο και να γίνει η κατάλληλη ενημέρωση, ώστε να παρακολουθήσει τα σχολεία αυτά ένα όσο γίνεται μεγαλύτερο ποσοστό των αναλφάβητων. Στην ενημέρωση αυτή πολύ σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν τόσο τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης όσο και ο ημερήσιος Τύπος.
Στην προσπάθεια για την επίτευξη του στόχου του μηδενισμού του ποσοστού των αναλφάβητων στις νεότερες ηλικίες τον κύριο λόγο, φυσικά, έχει το υπουργείο Παιδείας. Σημαντικός, όμως, είναι και ο ρόλος που πρέπει να παίξει το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, καθώς και οι συνδικαλιστικές και εργοδοτικές οργανώσεις. Είναι αυτονόητο ότι η πολιτεία, συνολικά, θα πρέπει να θεσπίσει νομοθετικά και αναγκαία κίνητρα για την επίτευξη του στόχου που προαναφέρθηκε και ο προϋπολογισμός του κράτους να διαθέσει τις αναγκαίες πιστώσεις για την κάλυψη των σχετικών δαπανών.
(1) O Μανόλης Γ. Δρεττάκης είναι πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής, υπουργός και καθηγητής της ΑΣΟΕΕ.