Μέχρι στιγμής γνωρίζαμε ότι ο καταστροφικός σεισμός της 7ης Σεπτεμβρίου 1999 έπληξε μόνο κατοικίες (72.906 τον αριθμό) και μερικές μεγάλες βιομηχανίες, τη «Ρικομέξ», τη «Φαράν», τον «Φουρλή», που καταπλάκωσαν στα συντρίμμια τους δεκάδες εργαζομένους. Λίγοι υποψιάζονται (ούτε η ίδια η Πολιτεία) ότι έπληξε σοβαρότατα και χιλιάδες μικρότερες βιομηχανίες και βιοτεχνίες, που είναι διασκορπισμένες μέσα στον οικιστικό ιστό της Δυτικής Αθήνας και που αναλογικά υπέστησαν μεγαλύτερη ζημία από τις κατοικίες. Επλήγησαν και δεν βοηθήθηκαν. H όποια κρατική οικονομική βοήθεια διοχετεύθηκε ακριβώς στις κατοικίες και στις μεγάλες βιομηχανίες.
Επειτα, όταν μιλάμε για σεισμό, σχεδόν πάντα συνδέουμε τις επιπτώσεις του με τα κτίρια. Στην πραγματικότητα, οι άυλες οικονομικές και κοινωνικές ζημίες που προκαλεί αυτός (όπως η αύξηση της ανεργίας, η μείωση της καταναλωτικής ζήτησης, η αναδιανομή της παραγωγικής τράπουλας) είναι πολύ πιο σοβαρές και μακροχρόνιες.
Ερευνα που πραγματοποίησε το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο για λογαριασμό του ΟΑΣΠ, ανέδειξε αυτές ακριβώς τις αθέατες πτυχές των επιπτώσεων του σεισμού, φέρνοντας στην επιφάνεια τα τεράστια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της Δυτικής Αθήνας και καθρεφτίζοντας το όλως διόλου ιδιόμορφο, ημιπαράνομο άτυπο «ελληνικό» αλλά και νοτιοευρωπαϊκό σύστημα λειτουργίας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Απώλεια κερδών και εκτίναξη της ανεργίας
Από τον σεισμό του 1999 επλήγησαν συνολικά στη Δυτική Αθήνα (Αγ. Βαρβάρα, Αγ. Ανάργυροι, Αιγάλεω, Ιλιον, Καματερό, Περιστέρι, Πετρούπολη, Χαϊδάρι) 8.148 επιχειρήσεις. Από αυτές, το 18% (1.456 μονάδες) χαρακτηρίστηκαν κόκκινες. Οι επιχειρήσεις που έκλεισαν αποτελούσαν το 15% του συνόλου και απασχολούσαν 3.239 εργαζομένους. Βέβαια, οι περισσότερες συνέχισαν να λειτουργούν κανονικά, πιθανότατα παραβιάζοντας κανονισμούς ασφαλείας και υγιεινής για τους 12.351 εργαζομένους τους. H μετεγκατάσταση ήταν η δεύτερη επικρατούσα λύση.
Ζημιές σημειώθηκαν στα κτίρια, τον εξοπλισμό και τις πρώτες ύλες. Οι ζημιές στα κτίρια δεν ήταν, συνολικά, οι πιο σημαντικές για τις επιχειρήσεις (όχι επειδή αυτά είχαν κατασκευαστεί σύμφωνα με τους κανονισμούς, αντίθετα τα περισσότερα δεν είχαν οικοδομική άδεια).
Οι άυλες επιπτώσεις
«Οι ζημιές στο εμπόρευμα ή τις πρώτες ύλες, εύθραυστα υλικά, τζάμια, κεραμικά, πλακάκια γυψοκατασκευές, ή ευαθή υλικά, όπως, π.χ. τρόφιμα, οι ζημιές στον εξοπλισμό μονάδων με ευαίσθητα μηχανήματα τα οποία καταστράφηκαν ή απορρυθμίστηκαν, μαζί με τις άυλες επιπτώσεις (διακοπή λειτουργίας, απώλεια πελατείας), αποτελούν ζημιές κατά πολύ σημαντικότερες από τις κατασκευαστικές», λέει ο επιστημονικά υπεύθυνος της έρευνας καθηγητής κ. Κωστής Χατζημιχάλης.
Η διακοπή της παραγωγής επηρέασε δραματικά την εκτέλεση των παραγγελιών και τις πρακτικές οργάνωσης των πωλήσεων, δυσκολεύοντας την πληρωμή μισθών, φόρων, εισφορών, ενοικίου και οδηγώντας στο κλείσιμο μικρές επιχειρήσεις που λειτουργούσαν με οριακά κέρδη.
Διακοπή λειτουργίας
«Οι μεγάλες βιομηχανίες, που ήταν ασφαλισμένες για σεισμό ή είχαν τη δυνατότητα για άμεση διενέργεια αυτοψίας και μελετών, επαναλειτούργησαν γρήγορα.
Ομως οι 6.692 μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που έχριζαν επισκευών δεν είχαν συνήθως αυτές τις δυνατότητες και, είτε συνέχισαν να λειτουργούν κανονικά χωρίς να επισκευάσουν τις ζημιές τους, είτε αναγκάστηκαν σε περισσότερο ή λιγότερο μακρά προσωρινή διακοπή λειτουργίας. Κάτι που οι δημόσιοι φορείς δεν υπολόγισαν καθόλου και είχε πολύ σοβαρές επιπτώσεις, με κυριότερη την απώλεια πελατείας. Οσοι δεν μπορούσαν να περιμένουν άλλαξαν προμηθευτή.
Ο σεισμός συνετέλεσε ώστε να αναδιανεμηθεί η παραγωγική τράπουλα στη Δυτική Αθήνα. Κι επειδή εκεί λειτουργούν τα λεγόμενα αφανή παραγωγικά δίκτυα, οι υπεργολαβίες, το φασόν, οι επιχειρηματικές συνεργασίες, οι ζημιές σε μια μονάδα επηρέασαν αλυσιδωτά μια σειρά επιχειρήσεων», εξηγεί ο κ. Χατζημιχάλης.
Σωρεία απολύσεων
Αμεση κοινωνική επίπτωση, η ανεργία. Οσες επιχειρήσεις δεν ήταν οικονομικά υγιείς, έκλεισαν. Αλλες, βρήκαν την ευκαιρία να «παύσουν» περισσότερους εργαζομένους απ’ όσους είχαν δικαίωμα. Μετά τον σεισμό, η ανεργία, που ήταν ήδη υψηλή στις πληγείσες περιοχές (25%), αυξήθηκε κατά 28%.
Μεγαλύτερη αύξηση είχαν το Καματερό, το Περιστέρι και η Πετρούπολη. H ανεργία έπληξε κυρίως τη μεσαία ηλικία. H αύξηση στις ηλικίες 45-64 ετών έφτασε το 51%. Στους άντρες ήταν κατά μέσο όρο 37% και στις γυναίκες 19%.
Οι ερευνητές υπέβαλαν αναλυτικότατα ερωτηματολόγια σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 50 μονάδων απ’ όλη τη Δυτική Αθήνα. Οι 47 στις 50 δεν άλλαξαν κτίριο εξαιτίας του σεισμού, μολονότι υπέστησαν ζημιές. Από αυτές οι 7 ακόμη αποκαθιστούν τις ζημιές, άλλες 7 δεν έχουν κάνει τίποτα. Οι 42 από τις 50 επιχειρήσεις διέκοψαν τη λειτουργία τους μετά τον σεισμό για κάποιες εβδομάδες -οι 10 για πάνω από δύο μήνες. Αυτό δημιούργησε τεράστιες δυσκολίες ρευστότητας και μείωση παραγγελιών μέχρι και για ένα χρόνο.
«Στο Ιλιον υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων που έκλεισαν εντελώς, αλλά σε μικρό χρονικό διάστημα αναπτύχθηκαν πολλές νέες επιχειρήσεις, λόγω της διοικητικής-τεχνολογικής οργάνωσης του δήμου. Σε άλλους δήμους της Δ. Αθήνας δεν είχαμε αυτή την έντονη βιομηχανική επανάχρηση του αστικού χώρου», λέει ο κ. Χατζημιχάλης.
Ακατάλληλες οι συνθήκες εργασίας
Στο Ιλιον, που είχε μεγάλες καταστροφές, οι ερευνητές μελέτησαν πόρτα-πόρτα, όλες τις μονάδες. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή (βιοτεχνίες ρούχων, παπουτσιών, ξυλουργεία, σιδεράδικα, συνεργεία αυτοκινήτων) είναι γενικά μικρές, πολλές στα όρια της αυτοαπασχόλησης. Είναι διάχυτες στον αστικό ιστό, σε κτίρια με μεγάλη ανάμιξη χρήσεων και χρηστών και έτσι «δεν φαίνονται». Εντόπισαν 624 επιχειρήσεις. Από αυτές, ζημίες υπέστησαν οι 396 (λίγες στο κέντρο και στη Ραδιοφωνία, περισσότερες στις περιοχές Μιχελής, Παλατιανή, Μπουρνάζι, Αγ. Φανούριος), αλλά μόνον οι 155 το δήλωσαν. Οι επιχειρήσεις με ζημίες παρακολουθούν την πορεία οδών – πρώην ρεμάτων (π.χ. λεωφ. Παπανδρέου, Φλέβας-Ρουβίκωνος, Θηβών).
Η κατάσταση των κατασκευών ποικίλλει από σχετικά καλή, σε ισόγεια νέων κτιρίων, έως πολύ μέτρια και εντελώς πρόχειρη. Στο 51,6% των επιχειρήσεων το κτίριο είναι καλό, στο 40,9% μέτριο και στο 6,4% ερείπιο. Οι συνθήκες εργασίες είναι μέτριες έως ακατάλληλες. Δεν λαμβάνεται πρόνοια για τον φωτισμό, τον αερισμό, την ασφάλεια των εργαζομένων. Είναι κανόνας οι αναθυμιάσεις από χλώριο, κόλλες, βερνίκια και άλλες χημικές ουσίες, καθώς και η σκόνη από ρινίσματα μετάλλου ή ξύλου.