Η Ελλάδα ως φιλοξενούσα χώρα των Ολυμπιακών Αγώνων δεν θα είναι μόνο η χώρα προορισμού των τουριστών το φετινό καλοκαίρι, αλλά και πεδίο δραστηριοποίησης των κυκλωμάτων διακίνησης γυναικών. Δεν χρειάζεται να εξηγήσει κανείς το γιατί, αν λάβει υπ’ όψιν του ότι εκατομμύρια επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο μπορεί να αποτελέσουν μια εν δυνάμει «αγορά» για τα διεθνή δίκτυα εμπορίας «λευκής σαρκός». Οι αρχές εκφράζουν φόβους ότι θα υπάρξει παροδική αύξηση του φαινομένου στη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων και για το λόγο αυτόν, σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες της «Κ», έχουν σχεδιάσει ειδικά μέτρα αντιμετώπσης του προβλήματος, τα οποία, για λόγους ευνόητους, αποφεύγουν να γνωστοποιήσουν.
Πιθανολογείται ότι οι γυναίκες εφοδιασμένες με μια τουριστική βίζα θα διακινηθούν νόμιμα από χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης προς την Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο οι συμμορίες, με λιγότερο κόστος και χωρίς κινδύνους, θα διοχετεύσουν το «εμπόρευμα» στην ελληνική αγορά εκμεταλλευόμενες τόσο την αυξημένη τουριστική κίνηση όσο και την ανεκτικότητα ενδεχομένως των διωκτικών αρχών που θα έχουν στραμμένο το ενδιαφέρον τους κυρίως στην ασφαλή διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ο ασφυκτικός κλοιός των διωκτικών αρχών τα τελευταία χρόνια, οι προσπάθειες για την πάταξη του διασυνοριακού εγκλήματος στη Νοτιοανατολική Ευρώπη με κοινές επιχειρήσεις, η δημιουργία γραφείου Anti-trafficking στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, μπορεί να δυσκολεύουν το έργο των κυκλωμάτων, δεν το έχουν όμως εξαλείψει, καθώς οι εγκέφαλοί τους αναζητούν αποτελεσματικότερες και ασφαλέστερες μεθόδους δράσης. Ισως το πιο ενθαρρυντικό στοιχείο είναι το γεγονός ότι εδώ και λίγο καιρό όλο και περισσότερες γυναίκες σπάνε τη σιωπή τους καταγγέλλοντας τους εκμεταλλευτές τους.
Πελατολόγια αντί για «ροζ» αγγελίες
Ηταν αρχές της δεκαετίας του ’90 όταν η ελληνική «αγορά» είχε πλημμυρίσει από νεαρές γυναίκες που εισάγονταν ως «εμπόρευμα» από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και τη Ρωσία. Δέκα χρόνια μετά και παρά τη συντονισμένη και συστηματική δράση, την εκπαίδευση και την οργάνωση των αστυνομικών αρχών, την κινητοποίηση των φορέων και των μη κυβερνητικών οργανώσεων για την καταπολέμησή του, το φαινόμενο δεν δείχνει να έχει περιοριστεί δραστικά. Απεναντίας, τα πανίσχυρα κυκλώματα εξακολουθούν να τροφοδοτούν τις «αγορές» με όλες τις μορφές της αναγκαστικής πορνείας, επιδεικνύοντας καταπληκτική ευελιξία και ευρηματικότητα στις ασφυκτικές πιέσεις των διωκτικών αρχών.
Πιο πολλοί πελάτες
Οι μέθοδοι διακίνησης και προσφοράς διαρκώς μεταβάλλονται, διαμορφώνοντας τους κανόνες σ’ ένα παιχνίδι που μοιάζει με το «κλέφτες και αστυνόμοι». Εκείνο, όμως, που δεν αλλάζει είναι η ζήτηση από τους ανώνυμους πελάτες, οι οποίοι αυξάνονται συνεχώς. Στη χώρα μας, πάνω από ένα εκατομμύριο άνδρες υπολογίζεται ότι έχουν συνευρεθεί με παράνομα διακινούμενες γυναίκες.
«Η εμπορία γυναικών υπάρχει και θα εξακολουθήσει να υπάρχει, αλλά δεν έχει τις διαστάσεις που είχε πριν από μερικά χρόνια. Απλώς αλλάζει μορφή. Η δράση των κυκλωμάτων στενεύει, αλλά και η δουλειά της αστυνομίας δυσκολεύει», επισημαίνει χαρακτηριστικά αστυνομικός του τμήματος Anti-traffi-cking. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, το φαινόμενο, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των τοπικών αρχών, έχει περιοριστεί αισθητά.
Διακινητές και σωματέμποροι, γνωρίζοντας τη δράση των διωκτικών αρχών, ακολουθούν νέες μεθόδους. Ο κλασικός τρόπος προσφοράς του «είδους» εντοπιζόταν μέχρι πρόσφατα στις «ροζ» αγγελίες. Ομως, μεγάλες και ευρείας κλίμακας αστυνομικές επιχειρήσεις επέφεραν σημαντικά πλήγματα με αποτέλεσμα οι 300 «ροζ αγγελίες», που δημοσιεύονταν καθημερινά στον βορειοελλαδικό Τύπο, να πέσουν στις είκοσι.
Η μέθοδος που οι συμμορίες χρησιμοποιούσαν στα μέσα της δεκαετίας του ’90, φυλακίζοντας γυναίκες σε σπίτια και υποχρεώνοντάς τες να εκδίδονται χωρίς να βλέπουν το φως του ήλιου σχεδόν ποτέ, εγκαταλείφθηκε, αφού ο εντοπισμός των μελών των κυκλωμάτων επέσυρε επιπλέον ποινές, όπως παράνομη κατακράτηση κ.ά., ενώ έχουν περιοριστεί και τα ραντεβού σε διαμερίσματα, ξενοδοχεία ή μπαρ καθώς το ρίσκο είναι μεγάλο.
Ελεγχόμενη πελατεία
«Ο τρόπος άλλαξε, η διαδικασία γίνεται με αυστηρά επιλεγμένα πελατολόγια», εξηγεί ο αστυνομικός του γραφείου Anti-trafficking. Τα στοιχεία των πελατών είναι πλέον εξακριβωμένα, ενώ για τα ραντεβού λαμβάνονται όλα τα μέτρα προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια της αστυνομίας. Οι υποψήφιοι πελάτες περνούν πλέον από το κόσκινο των προαγωγών, που ελέγχουν στοιχεία ταυτότητας, τηλέφωνα, κινητά και ακίνητα, διευθύνσεις ενώ παρακολουθούνται και οι κινήσεις τους μέχρις ότου «κλείσει η δουλειά». Με δυο λόγια, τα κυκλώματα προτιμούν την ελεγχόμενη και πάντως εύρωστη οικονομικά πελατεία. «Οι εγκληματίες έχουν μεγαλύτερη φαντασία από τους διώκτες τους», επισημαίνει ο κ. Γρηγόρης Λάζος, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του τομέα εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και επιστημονικός συνεργάτης στην ομάδα καταπολέμησης εμπορίας ανθρώπων του υπουργείου Δημόσιας Τάξεως.
Το γνωρίζουν…
Ο «εκσυγχρονισμός» των μεθόδων της προώθησης των γυναικών στην ελληνική αγορά έχει όμως κι άλλες πτυχές. «Από το 2001, ολοένα και περισσότερες γυναίκες που έρχονται παράνομα στη χώρα μας γνωρίζουν ότι προορίζονται για την πορνεία. Εκείνο όμως που δεν γνωρίζουν είναι τα οικονομικά τους οφέλη, τα οποία κατά κανόνα είναι ελάχιστα έως μηδενικά, τη μη δυνατότητα επιλογής των πελατών, τη βία και τους εξευτελισμούς που θα υποστούν. Το επιχείρημα πως «αυτές γνώριζαν τι τις περίμενε» δίνει ένα ψευτο-άλλοθι στην ελληνική Πολιτεία. Ωστόσο, μπορεί να ληφθεί υπ’ όψιν για μια διαφορετική στρατηγική στην προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου», υποστηρίζει ο κ. Λάζος.
Δυσχερής είναι πλέον και η διακίνηση μέσω των συνόρων. Η παράνομη είσοδος από ξηράς έχει περιοριστεί στο ελάχιστο με την ίδρυση και δραστηριοποίηση των συνοριοφυλάκων, έχει αυξηθεί όμως η διακίνηση διά θαλάσσης. Εξάλλου, οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης, δυσκολεύουν το έργο της αστυνομίας. Οι γυναίκες από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία δεν χρειάζονται πλέον βίζα για την είσοδο στη χώρα μας, ενώ οι πολίτες της Ουγγαρίας και της Τσεχίας, ως μέλη της Ε.Ε., δεν χρειάζονται καν διαβατήριο.
Αλλαγές παρατηρούνται και στη συμπεριφορά των σωματεμπόρων. Ο ξυλοδαρμός, οι απειλές και η βία έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν πλέον «τεχνάσματα που διαμορφώνουν βούληση και υφαρπάσσουν συναινέσεις», εξηγεί ανώτερος αξιωματικός της αστυνομίας. Το θύμα ταυτίζεται με τον σωματέμπορο, ο οποίος αποσπά τη συναίνεσή του με τη χρήση άλλων μέσων (υποσχέσεις, δώρα κ.λπ.) και «εξαγοράζει» τη σιωπή τους.
Παρ’ όλ’ αυτά, ο φόβος της επιστροφής στην πατρίδα ύστερα από μια ενδεχόμενη σύλληψη παραμένει, όπως αυξανόμενα βαίνουν και τα κέρδη των κυκλωμάτων. Η αμοιβή για κάθε επίσκεψη ποικίλλει από 70 έως 100 ευρώ. Οι γυναίκες κερδίζουν ψίχουλα (15 έως 20 ευρώ) αφού πρώτα εξοφλήσουν το αντίτιμο αγοράς τους, που κυμαίνεται από 2.000 έως 3.000 ευρώ.
Σπάνε τη σιωπή τους
Στη Θεσσαλονίκη κατά την τελευταία τριετία, τουλάχιστον τριάντα γυναίκες έχουν σπάσει τη σιωπή τους κι έχουν αναγνωρισθεί από τις Αρχές ως θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Ο νέος νόμος δίνει τη δυνατότητα στο θύμα να επιλέξει την επιστροφή στην πατρίδα, τη παραμονή του στην Ελλάδα ή σε κάποια άλλη χώρα. «Η προσπάθεια της αστυνομίας είναι ικανοποιητική, αλλά έχω την αίσθηση ότι περάσαμε από την περίοδο της καταπολέμησης στην περίοδο της διαχείρισης του φαινομένου. Η κοινωνία και η Πολιτεία, δηλαδή, δείχνουν σαν να ‘χουν αποδεχθεί το φαινόμενο και να προσαρμόζονται σ’ αυτό το πλαίσιο», παρατηρεί ο κ. Λάζος.
Εκτιμά, ωστόσο, ότι η ενημέρωση των θυμάτων πως αν αποδράσουν θα τύχουν μιας ανθρώπινης μεταχείρισης, μπορεί να μειώσει θεαματικά το φαινόμενο. «Οι προσπάθειες της ομάδος Anti-traffi-cking προς αυτή την κατεύθυνση είναι μεν σημαντικές αλλά δεν επαρκούν για την καταπολέμηση του φαινομένου. Χρειάζεται ένα αποτελεσματικά οργανωμένο δίκτυο αρωγής για την προστασία αυτών των γυναικών. Τότε μόνο μπορούμε να εγγυηθούμε στα θύματα-γυναίκες ότι λειτουργούμε προς όφελός τους».
Μειώθηκε ο αριθμός τα τελευταία χρόνια
Σήμερα οι αλλοδαπές εκδιδόμενες γυναίκες αποτελούν το 75% της ελληνικής «αγοράς». Περίπου 17.000 γυναίκες θύματα trafficking υπολογίζεται ότι εξωθούνται στην εξαναγκαστική πορνεία στη χώρα μας, χωρίς άδεια παραμονής, παγιδευμένες από την ασφυκτική παρακολούθηση των προαγωγών. Σε σχέση με το παρελθόν, το 2002 σημειώθηκε μείωση των αναγκαστικά εκδιδόμενων γυναικών (από 20.000 σε 17.000). Κατά τα φαινόμενα, το 2003 σημειώθηκε περαιτέρω μείωση, ενώ προβλέπεται ότι το 2004 θα διακινηθούν λιγότερες από 14.000 γυναίκες και παιδιά. O μεγαλύτερος αριθμός εκδιδόμενων γυναικών καταγράφηκε το 1997, οπότε προωθήθηκαν στην Ελλάδα περισσότερες από 22.000 γυναίκες. Τα ίδια μεγέθη διατηρήθηκαν και το 1998, ενώ από το 1999 άρχισε μια σταδιακή και ήπια κάμψη με αισθητή μείωση από το 2001 έως σήμερα.
Οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν στη μείωση της διακίνησης, εκτιμά ο κ. Λάζος, ήταν πρωτίστως η οικονομική δυσπραγία των κατηγοριών των πελατών που προσφεύγουν σ’ αυτές τις υπηρεσίες και η δράση της αστυνομίας που «χτυπά» πλέον τα κυκλώματα συστηματικά και οργανωμένα. Ενας τρίτος λόγος είναι η κινητοποίηση των πολιτών και η ενημέρωση των θυμάτων, η οποία αν συνδυαστεί και με την ευαισθητοποίηση της πελατείας, μπορεί να συνεισφέρουν στη θεαματική κάμψη του φαινομένου.
Στην Ευρώπη, κάθε χρόνο, μισό εκατομμύριο γυναίκες διακινούνται παράνομα, ενώ ο τζίρος από το σύγχρονο δουλεμπόριο υπολογίζεται ότι αγγίζει τα 8 δισεκατομμύρια δολάρια. Η πλειονότητα των γυναικών που διακινούνται παράνομα ωθούνται σε εξαναγκαστική πορνεία έπειτα από ψευδείς υποσχέσεις για νόμιμη εργασία. Συνένοχοι σ’ αυτό το έγκλημα είναι και οι πελάτες. Με βάση τον ανδρικό πληθυσμό, η Ελλάδα και η Γερμανία παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα αριθμητικά μεγέθη των εξαναγκαστικά εκδιδόμενων γυναικών. Ο αριθμός ωστόσο που θα αντιστοιχούσε στη χώρα μας -σύμφωνα με τα μεγέθη της Ευρωπαϊκής Ενωσης- δεν θα έπρεπε να ξεπερνά τις 4.000 – 5.000 γυναίκες.
Επιχείρηση «εκκαθάρισης» σε χώρες των Βαλκανίων
Στο στόχαστρο των αστυνομικών αρχών των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης έχουν τεθεί τα κυκλώματα της παράνομης διακίνησης γυναικών για σεξουαλική εκμετάλλευση με τη μεγάλη επιχείρηση «MIRAGE 2004» που θα πραγματοποιηθεί για ένα δεκαήμερο, τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου, στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Με πρωτοβουλία της διεθνούς συνεργασίας για την πάταξη του διασυνοριακού εγκλήματος στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (SECI), εκπαιδευμένοι αστυνομικοί, συντονισμένοι σ’ ένα δίκτυο κοινής δράσης θα επιλέξουν συγκεκριμένους στόχους (κέντρα διασκέδασης, μπαρ κ.λπ.), όπου οι εκδιδόμενες γυναίκες ασκούν την πορνεία είτε από καταναγκασμό είτε από άμεση ή έμμεση βία. Δέκα Ελληνες αξιωματικοί, άνδρες του γραφείου Anti-trafficking, ομάδες δίωξης και αντίστοιχες ομάδες σε 12 χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας που συμμετέχει για πρώτη φορά σε κάτι τέτοιο αν και δεν ανήκει στο SECI), επί δέκα ημέρες θα επιχειρήσουν «εκκαθαρίσεις» στα δίκτυα εγκληματικότητας σε όλη την επικράτεια της Νοτιοανατολικής Ευρώπης: από την Αλβανία και τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, τη Μολδαβία, την Ουγγαρία και την Ουκρανία ώς τα σύνορα της Τουρκίας.
«Κάθε χώρα, με βάση τα προβλήματά της, διαμορφώνει το δικό της πλάνο, επιλέγει τους στόχους κι αν χρειαστεί έχει τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης για τη λήψη πληροφοριών από άλλες χώρες που θα διευκολύνουν την υπόθεση σε βάθος», εξηγεί Ελληνας αξιωματικός της αστυνομίας που συμμετέχει στο SECI. Το όνομα ενός προαγωγού, για παράδειγμα, που θα αποσπάσουν από μια εκδιδόμενη γυναίκα στη χώρα μας, μπορεί να ξετυλίξει το κουβάρι των εμπλεκομένων στο κύκλωμα διακίνησης γυναικών, με τη διασταύρωση πληροφοριών που θα αναζητήσουν από τις ανακριτικές αρχές χωρών της Ν.Α. Ευρώπης.
Τα προβλήματα που προκύπτουν ωστόσο είναι ότι δεν υπάρχει ακόμη η εναρμόνιση των νομοθεσιών στις χώρες αυτές όπου «η Δημοκρατία βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα», επισήμανε χαρακτηριστικά ο Ελληνας αξιωματικός. Από την άλλη πλευρά, ορισμένες διατάξεις της νομοθεσίας αυτών των χωρών διευκολύνουν την έρευνα, όπως για παράδειγμα η άρση των προσωπικών δεδομένων.
Στο πλευρό των θυμάτων η ομάδα Αnti-trafficking
Η Χριστίνα από τη Ρουμανία και η Βίκυ από τη Ρωσία ήταν δύο από τις εκατοντάδες γυναίκες που βίωναν καθημερινά την ταπείνωση ως θύματα του εμπορίου ανθρώπων για σεξουαλική εκμετάλλευση. Η «Οδύσσεια» που έζησαν στα νύχια των αδίστακτων σωματεμπόρων των Βαλκανίων, ενδεχομένως να μην είχε τέλος αν δεν είχαν σπάσει τον αυστηρό κώδικα σιωπής, που τους επιβάλλουν οι προαγωγοί τους.
Ασφάλεια και αρωγή
Εμπιστεύτηκαν τους άνδρες της ομάδος Anti-trafficking Θεσσαλονίκης, πείστηκαν για τις ευεργετικές διατάξεις που προβλέπει ο νέος νόμος 3064/02, άνοιξαν την καρδιά τους, απέδειξαν ότι έπεσαν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και πλέον προσπαθούν να ξαναστήσουν τη ζωή τους. Η αρωγή είναι μία από τις βασικές πτυχές της φιλοσοφίας με την οποία λειτουργεί εδώ και πέντε μήνες το γραφείο κατά του Traffi-cking (παράνομη διακίνηση γυναικών για σεξουαλική εκμετάλλευση) στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Θεσσαλονίκης. «Για να διερευνήσουμε την υπόθεση σε βάθος, οι γυναίκες πρέπει να αποβάλουν τον φόβο, να νιώσουν ασφαλείς ότι δεν θα ξαναπέσουν στα χέρια των εκμεταλλευτών τους και ότι θα έχουν την προστασία που χρειάζονται», διευκρινίζει ο υπεύθυνος αστυνόμος του γραφείου κ. Λευτέρης Ντουρουντούς.
Κάθε περίπτωση γυναίκας που έχει πέσει θύμα εκμετάλλευσης είναι ξεχωριστή. Ο αστυνομικός, ως πρώτος φορέας υποδοχής αυτού του ανθρώπου, βιώνει το δράμα αλλά έχει ένα στόχο: να γεμίσει με συναισθήματα την άδεια ψυχή του και να αδειάσει το μυαλό του. Στη συνέχεια, πρέπει να αποδείξει πόσο αληθινή είναι η κάθε ιστορία, πόσο υπαρκτά είναι τα πρόσωπα που προκύπτουν, ώστε να ξετυλίξει το κουβάρι του κυκλώματος και να επιβεβαιώσει ότι ο άνθρωπος που βρίσκεται απέναντί του έπεσε θύμα εμπορίας για σεξουαλική εκμετάλλευση.
Ηλεκτρονικό αρχείο
Η διαδικασία της έρευνας διευκολύνεται πλέον και με την ηλεκτρονική βάση δεδομένων που έχει δημιουργήσει το γραφείο -πρωτοποριακό για αστυνομικό τμήμα-, ενώ δεν αποκλείεται στο άμεσο μέλλον να υπάρχει επικοινωνία μέσω του Διαδικτύου και με άλλες χώρες. Η δημιουργία ηλεκτρονικού αρχείου, η συνεχής εκπαίδευση της ομάδος με βάση την ευρωπαϊκή εμπειρία, η ψυχολογική και κοινωνική στήριξη των γυναικών σε συνδυασμό με το νέο νομικό πλαίσιο είναι οι νέες αλλαγές στο Τμήμα Ηθών.Τα αποτελέσματα της δράσης από την πεντάμηνη λειτουργία του γραφείου δεν είναι ακόμη εμφανή σε αριθμούς. Ωστόσο, την τελευταία διετία το Τμήμα Ηθών Θεσσαλονίκης χειρίστηκε 200 υποθέσεις εμπορίας ανθρώπων για σεξουαλική εκμετάλλευση. Η πλειονότητα αυτών των υποθέσεων (170) αφορούσε τις «ροζ» αγγελίες, για τις οποίες έχουν συλληφθεί τουλάχιστον 60 άτομα με βαριές κατηγορίες (μαστροποί, σωματέμποροι, προαγωγοί κ.λπ.) που δρούσαν στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της Βορείου Ελλάδος. Για τον λόγο αυτό μελετάται η δημιουργία αντίστοιχων γραφείων Anti-trafficking και σε άλλες πόλεις της χώρας, όπου υπάρχει αυξημένη διακίνηση και εκμετάλλευση γυναικών.