Δεν θέλουν να κάνουν θόρυβο, ούτε να σηκώσουν κύμα πανικού. Και καλά κάνουν. Αλλά αυτή την περίοδο επιδημιολόγοι και κτηνιατρικές υπηρεσίες στην Ευρώπη απλά… κρατούν την ανάσα τους. H απειλή να εμφανιστεί και στην Γηραιά Ηπειρο η γρίπη των πουλερικών είναι άμεση. Οι μνήμες από τους δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς της ισπανικής γρίπης, το 1918, στοιχειώνουν τον ύπνο των υπευθύνων και δημιουργούν εφιαλτικά «σενάρια χειρότερης περίπτωσης» στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και στις κρατικές υπηρεσίες. Αρμόδιοι και επιστήμονες δηλώνουν ότι δεν υπάρχει ακόμα ιδιαίτερη ανησυχία για την Ελλάδα, αλλά υπογραμμίζουν την ανάγκη επαγρύπνησης και ετοιμότητας για άμεση παρέμβαση.
«Ενα τσουνάμι που έρχεται καταπάνω μας»(!), είναι η γρίπη των πουλερικών σύμφωνα με τον καθηγητή Τζον Οξφορντ, έναν από τους πιο διακεκριμένους ειδικούς στη γρίπη σύμφωνα με τον βρετανικό Independent. O γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Λι Γιονγκ-Γουκ χαρακτήρισε τη γρίπη των πουλερικών «σαν την πιο σοβαρή απειλή για την παγκόσμια υγεία». Σύμφωνα με τον Independent, έκθεση του ΠΟΥ αναφέρει ότι «είμαστε πιο κοντά στην επόμενη πανδημία από ποτέ».
Τρεις λόγοι ανησυχίας
Η ανησυχία για τη συγκεκριμένη γρίπη οφείλεται σε τρεις λόγους.
– Στην επιμονή του στελέχους H5N1 και στη μεγάλη ικανότητα διάδοσής του μεταξύ των πτηνών. Από το 1997 που εμφανίστηκε ως επιδημία στο Χονγκ Κονγκ, ξαναχτύπησε στα τέλη του 2003, αρχές του 2004 και φέτος πάλι, μολύνοντας εκατομμύρια πουλιά σε δέκα ασιατικές χώρες (Χονγκ Κονγκ – Κίνα, Καμπότζη, Ταϊλάνδη, Βιετνάμ, Νότια Κορέα, Ιαπωνία, Ινδονησία, Ταϊβάν, Λάος, Πακιστάν). Εχουν θανατωθεί 80 – 100 εκατομμύρια πουλιά, χωρίς όμως να εξαλειφθεί.
– Στη δυνατότητά του να προσβάλει και ανθρώπους (που έρχονται σε επαφή με τα ζωντανά πουλιά ή με τα περιττώματά τους), επιδεικνύοντας μάλιστα υψηλότατη θνησιμότητα, περίπου 50%, δέκα φορές μεγαλύτερη από αυτήν της γρίπης του 1918!
– Στο γεγονός ότι χτυπά και άλλα ζώα, όπως χοίρους στην Κίνα και μοσχογαλές στο Βιετνάμ.
Ευτυχώς μέχρι στιγμής ο H5N1 δεν μπορεί να διαδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο. Στην περίπτωση αυτή θα είχαμε μια πανδημία και αυτό είναι που φοβούνται κυρίως οι επιστήμονες.
Ομως κάτι τέτοιο, όσο ο ιός διαδίδεται μεταξύ πτηνών και ζώων, δεν μπορεί δυστυχώς να αποκλειστεί. «Ο ιός της γρίππης έχει σπονδυλωτή δομή, μπορούν κάποια στοιχεία του να αποσπώνται, άλλα να μεταλλάσσονται και να διαμορφώνονται καινούργια στελέχη, κανούργιοι «ιοί»», σημειώνει ο κ. Απόστολος Ράντσιος, πρώην πρόεδρος της Παγκόσμιας Κτηνιατρικής Εταιρείας και επίκουρος καθηγητής του ΑΠΘ. «Ο κίνδυνος είναι να λάβει αυτός ο ιός κάποια μορφή που θα τον κάνει ικανό να προσβάλει τον άνθρωπο και να μεταδίδεται από τον ένα στον άλλον. Να αποκτήσει δηλαδή μεγάλη λοιμογόνα δυναμικότητα, ενώ είναι ήδη ιδιαίτερα παθογόνος». Ας σημειωθεί ότι οι ιοί που προκάλεσαν και τις τρεις καταστροφικές πανδημίες στην Ευρώπη (1918, 1958, 1967) προέρχονταν από μετάλλαξη γρίπης πτηνών.
Τρόποι μετάλλαξης
Πώς θα μπορούσε να γίνει μια τέτοια καταστροφική μετάλλαξη; Ο δρ Ανδρέας Μεντής, στέλεχος του Ινστιτούτου Παστέρ στην Ελλάδα και υπεύθυνος Κέντρου Αναφοράς Γρίπης Νοτίου Ελλάδος σημειώνει ότι «σε περίπτωση που ένα άτομο έχει μολυνθεί ταυτόχρονα με ιό γρίπης πουλερικών και ιό γρίπης ανθρώπου, υπάρχει κίνδυνος ο ιός των πουλερικών «να ανταλλάξει» γονίδια με τον ανθρώπινο ιό και να προκύψει ένα νέο στέλεχος γρίπης που να μεταδίδεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο.Το σενάριο αυτό δεν είναι εξωπραγματικό, αλλά πιστεύεται ότι υπάρχουν πολλές δυνατότητες να αποτραπεί».
Μία άλλη δυνατότητα πραγματοποίησης της μετάλλαξης, όπως μας εξηγεί ο κ. Ράντσιος, είναι μέσα στον οργανισμό ενός άλλου ζώου (π.χ. ενός γουρουνιού) που μπορεί να προσβληθεί τόσο από H5N1 όσο και από ιό γρίπης που πλήττει τους ανθρώπους. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να ανταλλάξουν στελέχη και να παραχθεί ένας νέος τρομερά επικίνδυνος ιός.
Το ανησυχητικό είναι ότι όσο επεκτείνεται η γρίπη των πουλερικών τόσο μεγαλώνει η πιθανότητα αυτή. Ταυτόχρονα, το καμπανάκι του κινδύνου χτυπάει και η γεωγραφική εξάπλωση της ασθένειας. Ηδη αποδημητικά πουλιά μετέφεραν από τη Νοτιοανατολική Ασία τον H5N1 στη Δυτική Σιβηρία και το Καζακστάν. Πάνω από 120.000 πουλιά εξοντώθηκαν στις περιοχές αυτές, ενώ οι καταγγελίες ερευνητών για καθυστερημένη αντίδραση λόγω υποχρηματοδότησης φωτίζουν τις ανθρώπινες ευθύνες. «Μπορούσαμε να είχαμε εντοπίσει τον ιό δύο μήνες νωρίτερα, αρχίζοντας έγκαιρα την εξόντωσή του», τόνισε ο γνωστός Ρώσος ιολόγος Σεργκέι Νετέσοφ στον Observer. O Ολεγκ Κισελιόφ, επικεφαλής του Ερευνητικού Κέντρου Γρίπης στην Πετρούπολη προειδοποιούσε: «H ταχύτητα διάδοσης του ιού είναι ένα μήνυμα της Φύσης ότι πολύ σύντομα θα εμφανισθεί ένα μεταλλαγμένο στέλεχος που θα διαδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο».
Τα αποδημητικά πουλιά
Το ερώτημα είναι τι θα ακολουθήσει μετά τη Σιβηρία. «Ευτυχώς για την Ελλάδα, ο κύριος δρόμος των μεταναστευτικών πουλιών από τη Σιβηρία είναι στη Βόρεια Ευρώπη, στις χώρες της Βαλτικής, στη Δανία κ.λπ.», σημειώνει ο κ. Ράντσιος. Πάντως, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών, σε ανακοίνωσή του την Τετάρτη, σημείωνε τους αυξημένους κινδύνους για τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή, πιθανούς δρόμους των αποδημητικών πουλιών. Ταυτόχρονα, εξέφραζε την ανησυχία του για την αποτελεσματικότητα των συγκεκριμένων χωρών να εντοπίσουν και να αντιμετωπίσουν έγκαιρα τυχόν κρούσματα.
Βορειότερα, ο πρόεδρος της Βρετανικής Κτηνιατρικής Ενωσης κ. Μπομπ Μακλάρεν ήταν κατηγορηματικός: «Είναι αναπόφευκτο η γρίπη των πουλερικών να μεταφερθεί και στη χώρα μας από τα αποδημητικά πουλιά»! Ηδη, την προπερασμένη Παρασκευή εντοπίστηκε άρρωστο πουλί στη Βόρεια Φινλανδία, με στέλεχος όμως χαμηλής παθογένειας. Οι υπηρεσίες της E.E. κρατούν ακόμα το θέμα χαμηλά. Ανησυχούν αλλά αρκούνται σε μέτρα επαγρύπνησης, ενώ έχουν ήδη απαγορεύσει την εισαγωγή ζωντανών πουλερικών, φτερών και ωμού κρέατος από τις χώρες που έχουν πληγεί.
Η Ολλανδία, πάντως, που είχε αναγκαστεί να θανατώσει το 50% των πουλερικών της το 1999 λόγω επιδημίας, αποφάσισε να απαγορεύσει την ελεύθερη βόσκηση των πτηνών και να ζητήσει τη μεταφορά τους σε κλειστούς χώρους, ώστε να αποφευχθεί η ανεπιθύμητη επαφή με άγρια πουλιά. Ταυτόχρονα μελετάται η απαγόρευση του κυνηγιού των αποδημητικών πουλιών. Και η γερμανική κυβέρνηση εξετάζει σοβαρά ανάλογα μέτρα.
Εκτός από τα αποδημητικά πουλιά, υπάρχουν και άλλοι δρόμοι μεταφοράς του ιού. Φορείς του μπορεί να γίνουν τουρίστες, αλλά και η ανεξέλεγκτη εισαγωγή πουλιών συντροφιάς, όπως παπαγάλοι, από τις συγκεκριμένες χώρες. O κ. Ράντσιος μάς είπε ότι καταγράφηκε ανάλογο περιστατικό στο Βέλγιο πριν από μερικούς μήνες.
Προληπτικά μέτρα
Οσον αφορά την Ελλάδα «ο κίνδυνος είναι πάρα πολύ χαμηλός», σύμφωνα με τον κ. Ράντσιο. «Μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν σημεία ανησυχίας, υπό την έννοια ότι δεν έχει αναφερθεί επιδημία γρίπης σε πτηνά στον ελληνικό χώρο ή σε γειτονικές χώρες», συμφωνεί και ο κ. Μεντής. «Πρέπει όμως να θυμόμαστε ότι οι επιδημίες στα πτηνά είναι δύσκολο να ελεγχθούν», συμπληρώνει.
«Το βασικό καθήκον μας τώρα είναι η πολύ σωστή επιτήρηση», υπογραμμίζει ο κ. Ράντσιος. Τι σημαίνει αυτό; «Παρακολούθηση των μεταναστευτικών πουλιών και δειγματοληψίες, ειδικά νεκρών πουλιών. Ανταλλαγή πληροφοριών. Αυστηρή τήρηση όλων των μέτρων βιοασφαλείας στις εκτροφές, όπως για παράδειγμα απολυμάνσεις των οχημάτων κ.λπ., ειδικά στις περιοχές που βρίσκονται κοντά σε νερό. Αποθέματα εμβολίων. Ελεγχοι στα αεροδρόμια». Σύμφωνα με τον κ. Ράντσιο, πρέπει «να προσανατολιζόμαστε και για την ολλανδική λύση», δηλαδή για το μάντρωμα των ελεύθερων πουλερικών, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο στη χώρα μας με τη διασπορά μικρών κοτετσιών στα χωριά.
«Από τη μεριά μας, δηλώνει ο κ. Μεντής, σαν Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Γρίπης Ν. Ελλάδος, είμαστε προετοιμασμένοι για την ταχεία διάγνωση ενδεχομένων κρουσμάτων γρίπης Η5Ν1».
Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται ενημέρωση και όχι πανικός. «Υστερα από μια εκπομπή, πολλοί δεν αγόραζαν κοτόπουλα!», μάς λέει ο κ. Ράντσιος. «Στο κάτω κάτω ψημένο και μαγειρεμένο δεν έχει πρόβλημα», συμπληρώνει. «Το βασικό είναι η πρόληψη. Εκεί η Ελλάδα καθυστερεί παραδοσιακά». Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά δεν θα σημειωθούν ολιγωρίες.