Πολλά λέγονται και γράφονται για τις υστερήσεις του εκπαιδευτικού μας συστήματος και τον ρόλο που παίζουν οι υστερήσεις αυτές στη χαμηλή παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού της χώρας μας και στην, επίσης χαμηλή, ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών. Οι υστερήσεις αυτές αφορούν και τις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης και έχουν άμεση σχέση με το ποσοστό του ΑΕΠ που διατίθεται από τον κρατικό προϋπολογισμό για την εκπαίδευση συνολικά, το επίπεδο κατάρτισης, τις αποδοχές και τον βαθμό αφιέρωσης των εκπαιδευτικών στο έργο τους στα ιδρύματα που υπηρετούν, τα προγράμματα σπουδών, τα διδακτικά βιβλία, τους τρόπους διδασκαλίας, τους τρόπους εξέτασης και τα κριτήρια για την απόκτηση απολυτηρίου ή πτυχίου, την υλικοτεχνική και κτιριακή υποδομή κ.λπ.
Μέσα, όμως, σε ένα κόσμο που αλλάζει με μεγάλη ταχύτητα και σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, για την Ελλάδα, όπως και για κάθε άλλο κράτος-μέλος της E.E., η παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού της και η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της δεν εξαρτάται μόνο από την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης στις τρεις βαθμίδες του εκπαιδευτικού της συστήματος. Εξαρτάται και από τη διά βίου εκπαίδευση, δεδομένου ότι οι πρόοδοι της επιστήμης και οι ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας απαιτούν μια συνεχή μετεκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων για να μπορέσει η χώρα μας να βελτιώσει τη θέση της τόσο μέσα στην E.E. όσο παγκόσμια.
Σε ό,τι αφορά τη θέση της χώρας μας στη διά βίου εκπαίδευση ανάμεσα στα 25 κράτη-μέλη της διευρυμένης E.E., διαφωτιστικά είναι τα σχετικά στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της E.E., της Eurostat. Τα στοιχεία αυτά περιλαμβάνονται στην έρευνα εργατικού δυναμικού στα 25 κράτη-μέλη της E.E. του έτους 2004 και δόθηκαν στη δημοσιότητα στις 8.9.05. Πρόκειται για τα ποσοστά του πληθυσμού ανδρών και γυναικών μαζί ηλικίας 25 έως 64 ετών, οι οποίοι παρακολουθούσαν προγράμματα εκπαίδεσης ή κατάρτισης τις τέσσερις εβδομάδες πριν από την ημέρα που άρχισε η σχετική έρευνα το έτος 2004. Τα ποσοστά αυτά δίνονται στον σχετικό πίνακα. H κατάταξη των κρατών-μελών της E.E.-25 αρχίζει από εκείνο με το υψηλότερο σε εκείνο με το χαμηλότερο ποσοστό.
Πρώτοι οι Σκανδιναβοί
Από τον πίνακα αυτό φαίνεται ότι:
– Τις τρεις πρώτες θέσεις στη διά βίου εκπαίδευση ή κατάρτιση κατέχουν τα σκανδιναβικά κράτη-μέλη της E.E.-25 και ακολουθεί το Ηνωμένο Βασίλειο.
– Ανάμεσα στα κράτη-μέλη που καταλαμβάνουν τις 15 πρώτες θέσεις, περιλαμβάνονται η Σλοβενία (στην 5η θέση), η Κύπρος (στη 10η) και η Λεττονία (στην 11η). Τα κράτη αυτά – νέα μέλη της E.E.-25 βρίσκονται σε καλύτερη θέση από την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, κράτη – παλαιά μέλη της E.E.
– H Ελλάδα κατέχει, δυστυχώς, και στη διά βίου εκπαίδευση ή κατάρτιση την τελευταία θέση ανάμεσα στα 25 κράτη-μέλη της διευρυμένης E.E. με ποσοστό 18 φορές μικρότερο από εκείνο της Σουηδίας και πέντε φορές μικρότερο από εκείνο της E.E.-25 ως συνόλου.
Η υστέρηση στη διά βίου εκπαίδευση ή κατάρτιση στη χώρα μας φαίνεται από το γεγονός ότι:
(α) Το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο -την ίδρυση του οποίου είχα την τιμή να προτείνω πριν από 28 χρόνια (βλέπε, σχετικά, και το βιβλίο μου «Οι Σχολές Κοινωνικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών την Ελληνική Ανώτατη Εκπαίδευση», σελ. 54, που κυκλοφόρησε το 1977)- άρχισε τη λειτουργία του μόλις τη δεκαετία του ’90.
(β) Τα Ινστιτούτα Εκπαίδευσης και Κατάρτισης άρχισαν και αυτά να λειτουργούν τη δεκαετία του ’90, ενώ υπήρχε η σχετική ανάγκη για τέτοια ιδρύματα δεκαετίες πριν.
(γ) Τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας για όσους δεν έχουν τελειώσει την 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση είναι ένας ακόμη πιο νέος θεσμός, ο οποίος θα έπρεπε να υπάρχει επίσης εδώ και δεκαετίες δεδομένου ότι ένα πολύ σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού (πολύ υψηλό για τις μεγαλύτερες ηλικίες, ιδίως στις γυναίκες) δεν έχει απολυτήριο γυμνασίου (και αρκετοί από αυτούς ούτε απολυτήριο δημοτικού).
(δ) Τα εσπερινά λύκεια είναι ελάχιστα, ενώ υπάρχει ανάγκη για πολλούς εργαζομένους να αποκτήσουν απολυτήριο λυκείου είτε για να προχωρήσουν στη σταδιοδρομία τους είτε για να μπουν σε AEI ή ΤΕΙ.
Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
Προκειμένου να βελτιωθεί η κατάσταση (και η θέση της χώρας μας στην E.E.-25) στη διά βίου εκπαίδευση ή κατάρτιση, είναι ανάγκη:
1. Να ιδρυθεί -ύστερα από τη σωστή προετοιμασία- ένα ακόμη Ανοιχτό Πανεπιστήμιο με έδρα μια από τις πρωτεύουσες των νομών της Βόρειας Ελλάδας, προκειμένου από τη μια μεριά να ικανοποιηθεί η μεγάλη ζήτηση που έχει ο περιορισμένος αριθμός θέσεων που προσφέρει το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο που εδρεύει στην Πάτρα και από την άλλη για να εξυπηρετούνται καλύτερα οι σπουδαστές και φοιτητές που κατοικούν σε Θράκη, Μακεδονία, Ηπειρο και Θεσσαλία.
2. Να δημιουργηθεί μια νέα κατηγορία φοιτητών των AEI και σπουδαστών των TEI μερικής φοίτησης, οι οποίοι, εφόσον θα έχουν πλήρη απασχόληση, θα μπορούν να παρακολουθούν ειδικά εσπερινά μαθήματα, φροντιστηριακές και εργαστηριακές ασκήσεις και θα δίνουν εξετάσεις σε αραιότερα χρονικά διαστήματα απ’ ό,τι οι κανονικοί φοιτητές και σπουδαστές και θα παίρνουν πτυχίο σε π.χ. 6 ή 7 χρόνια για τα τμήματα τετραετούς φοίτησης. Εφ’ όσον παρακολουθούν και περνούν κανονικά τα μαθήματα, οι εργοδότες τους θα πρέπει να τους παρέχουν επιπλέον άδειες ώστε να έχουν χρόνο να μελετούν (βλέπε, σχετικά και το βιβλίο μας του 1977, σελ. 53, που προαναφέρθηκε).
3. Να οργανωθούν στις πόλεις στις οποίες λειτουργούν AEI ή TEI ή Τμήματά τους τρίμηνα ή εξάμηνα μαθήματα σε θέματα ειδικού ενδιαφέροντος, τα οποία θα απευθύνονται σε όσους ενδιαφέρονται είτε να αποκτήσουν ή να βελτιώσουν τις γνώσεις τους στα θέματα αυτά.
4. Να ιδρυθούν περισσότερα δημόσια Ινστιτούτα Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με ειδικότητες που έχουν ζήτηση και σε περιοχές όπου σήμερα υπάρχει ζήτηση αλλά δεν υπάρχουν τέτοια ιδρύματα ή αυτά που υπάρχουν δεν επαρκούν για να ικανοποιήσουν την υπάρχουσα ζήτηση.
5. Να ιδρυθούν δημόσια Ινστιτούτα Ξένων Γλωσσών, τα οποία θα δίνουν εσπερινά μαθήματα σε όσες γλώσσες έχουν ζήτηση και τα οποία θα λειτουργούν στα κτίρια των δημόσιων σχολείων. Στα σχολεία αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν ως διδάσκοντες και αλλοδαποί, οι οποίοι έχουν τα απαιτούμενα προσόντα και γνωρίζουν καλά την ελληνική γλώσσα.
6. Να δημιουργηθούν στα δημόσια Ινστιτούτα Ξένων Γλωσσών τμήματα διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας για ενήλικους αλλοδαπούς, οι οποίοι εργάζονται και σκοπεύουν να μείνουν μόνιμα στη χώρα μας. Και στα τμήματα αυτά θα πρέπει να αξιοποιηθούν αλλοδαποί που έχουν τα απαιτούμενα προσόντα και γνωρίζουν καλά την ελληνική γλώσσα. Τέλος,
7. Να ιδρύσουν οι μεγάλοι δήμοι της χώρας Ινστιτούτα Επιμόρφωσης, τα οποία θα δίνουν εσπερινά μαθήματα σε ενηλίκους, οι οποίοι επιθυμούν να καταρτισθούν σε τομείς όπως η πληροφορική, η λογιστική κ.λπ.
* O κ. Μανόλης Γ. Δρεττάκης είναι πρώην: αντιπρόεδρος της Βουλής, υπουργός και καθηγητής της ΑΣΟΕΕ.