Τούτες τις μέρες στην Αλβανία, το πιο σημαντικό πολιτιστικό γεγονός, το οποίο έχει λάβει και μεγάλη δημοσιότητα, είναι το ανέβασμα της «Αντιγόνης» από αλβανικό θίασο στο ανοιχτό θέατρο των Τιράνων που κατασκευάστηκε με ελληνική οικονομική υποστήριξη. Αρχαίο ελληνικό δράμα στην Αλβανία; Γιατί όχι. Οι Αλβανοί -πράγμα άγνωστο σε πολλούς- είναι από παλιά λάτρεις του ελληνικού πνεύματος. Οι πρώτες μεταφράσεις ραψωδιών του Ομήρου στα αλβανικά έγιναν στα τέλη του 19ου αιώνα ενώ το 1930 Αλβανοί διανοούμενοι και ποιητές με επιστολή τους προς τη σουηδική ακαδημία ζήτησαν να απονεμηθεί το Νόμπελ λογοτεχνίας στον Κωστή Παλαμά. Στη σημερινή Αλβανία η ελληνική λογοτεχνία κατέχει στις μεταφράσεις την πρώτη θέση, με απόσταση από την αγγλική, γαλλική και την ιταλική λογοτεχνία. Καζαντζάκης, Καβάφης, Σεφέρης, Ελύτης, Σαμαράκης, Ρίτσος, αλλά και νεότεροι πεζογράφοι και ποιητές κατατάσσονται ψηλά στις προτιμήσεις των Αλβανών, ενώ υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τους εκατό οι τίτλοι ελληνικών λογοτεχνικών εκδόσεων που έχουν μεταφραστεί στα αλβανικά.
«Η Ελλάδα καλείται και πάλι να διαδραματίσει τον ρόλο της πολιτισμικής υπερδύναμης στα Βαλκάνια με δυο όπλα: την γλώσσα και τον πολιτισμό της. Το κάνει και θα εξακολουθήσει να το κάνει γιατί η γλώσσα και ο πολιτισμός είναι φορείς αιώνιων αξιών και μηνυμάτων αγάπης, ανοχής και πολιτισμικής συνύπαρξης», λέει ο πρώην προϊστάμενος βιβλιογραφίας της Εθνικής Βιβλιοθήκης Τιράνων κ. Σταύρος Ντάιος.
Οι Αλβανοί δεν διαβάζουν μόνο τους Ελληνες συγγραφείς, μιλούν και τη γλώσσα τους. Υπολογίζεται ότι στη σημερινή Αλβανία το 60-70% των οικογενειών έχουν ένα τουλάχιστον ελληνόγλωσσο μέλος τους. Οσοι την μιλούν, την έμαθαν μετανάστες στην Ελλάδα αλλά και στα θρανία στη χώρα τους: στο Αρσάκειο των Τιράνων φοιτούν περί τους 500 νέους, το ελληνοαλβανικό σχολείο της Κορυτσάς θα φιλοξενήσει 800 μαθητές, ενώ χιλιάδες άλλοι παρακολουθούν μαθήματα ελληνικής γλώσσας σε ιδιωτικά φροντιστήρια στην αλβανική πρωτεύουσα, την Κορυτσά, το Φίερι και άλλες πόλεις. Εδρες νεοελληνικών σπουδών λειτουργούν στα Τίρανα και το Αργυρόκαστρο, ενώ στο νότο υπάρχουν τα ελληνικά σχολεία για τη μειονότητα.
Ελπίδα για δουλειά
Οι Αλβανοί μαθαίνουν μετά τη μητρική τους γλώσσα, την ελληνική. Τους οδηγεί η αίσθηση ότι η Ελλάδα είναι γι’ αυτούς η διέξοδος, αλλά και η ελπίδα ότι θα βρουν δουλειά σε μια από τις 350 περίπου ελληνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη χώρα τους. Είκοσι πέντε χιλιάδες οικογένειες τρέφονται άμεσα από τις επιχειρήσεις Ελλήνων και ακόμα περισσότερες εξασφαλίζουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο το εισόδημα από το εμπόριο με την Ελλάδα. Στα εστιατόρια, ξενοδοχεία και πολυτελή εμπορικά καταστήματα των Τιράνων, υπάρχει πάντα ένας υπάλληλος που μιλάει ελληνικά, ενώ στις ταβέρνες, τις ψησταριές και τις χιλιάδες υπαίθριες καντίνες δοξάζεται η ελληνική γαστρονομική παράδοση, υπό τους ήχους γνωστών Ελλήνων αοιδών, όπως η Δέσποινα Βανδή, ο Βασίλης Καράς, ο Σάκης Ρουβάς κ.ά. Οσο για τον αλβανικό νότο και τον κάμπο της Κορυτσάς, εκεί ακούει κανείς σχεδόν μόνο ελληνική μουσική.