Εξερευνά τα βουνά της Κρήτης 40 χρόνια τώρα, συλλέγοντας και καταγράφοντας βότανα από την πλούσια χλωρίδα του νησιού. Συνολικά η συλλογή του σήμερα περιλαμβάνει πάνω από 8.000 φυτά απ’ όλη την Κρήτη, από τα οποία τα 600 είναι είδη που φύονται μόνο στο ελληνικό νησί.
Ο κ. Ζακ Ζαφράν, καθηγητής στο εργαστήριο Οικολογίας και Φυτοκοινωνιών στο Πανεπιστήμιο της Μασσαλίας, παραχώρησε στην Ορθόδοξο Ακαδημία Χανίων το αποτέλεσμα της δουλειάς του, ελπίζοντας να αποτελέσει την αρχή για την ανακάλυψη της εξαιρετικά πλούσιας χλωρίδας του νησιού και μίλησε στην «Κ» για όσα συνάντησε στην Κρήτη και τα μυστικά που κρύβουν τα φυτά.
– Γιατί διαλέξατε την Κρήτη για να φτιάξετε τη συλλογή σας;
– Το εργαστήριο στο οποίο εργαζόμουν στη Γαλλία ήταν ειδικευμένο στη χλωρίδα των βουνών. Ο καθηγητής μου είχε ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο και μου πρότεινε να καταγράψω τη βλάστηση είτε στη Κορσική είτε στην Κρήτη. Διάλεξα την Κρήτη. Ηταν ενός είδους αποστολή για το Πανεπιστήμιο.
– Επισκεφτήκατε λοιπόν την Κρήτη…
– Ναι, από το 1964-1965 ερχόμουν για δύο μήνες τον Ιούνιο και τον Αύγουστο, την εποχή που έχει τη μεγαλύτερη βλάστηση στα βουνά. Ενας βοσκός με οδηγούσε από τα μονοπάτια, με άφηνε σ’ ένα σημείο και από εκεί συνέχιζα μόνος μου.
Το 1966 έμεινα στην Κρήτη για έξι μήνες, νοίκιασα ένα σπίτι στα Χανιά και κατέγραψα τη βλάστηση τόσο στα βουνά όσο και στα παράλια. Ακόμα και σήμερα
– Εχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον τα φυτά που βρίσκονται ψηλά στο βουνό;
– Η βιοποικιλότητα είναι πολύ μεγαλύτερη στο βουνό. Εξηγείται ίσως από το γεγονός ότι στα βουνά δεν υπάρχουν πολλοί παράγοντες που να επιδρούν στη βλάστηση. Αν και η αύξηση του πληθυσμού των προβάτων στην Κρήτη έχει οδηγήσει στην καταστροφή πολλών φυτών… Ο αριθμός των ζώων στην Κρήτη έχει αυξηθεί δραματικά και η βοσκή των προβάτων προκαλεί μεγάλες καταστροφές.
– Και οι άνθρωποι παίζουν ρόλο…
– Ειδικά στην Κρήτη, οι άνθρωποι μαζεύουν χόρτα για να φάνε. Και είναι πολύ πιο νόστιμες οι πίτες με άγρια χόρτα, απ’ ό,τι αυτές με καλλιεργημένο σπανάκι, που φτιάχνουν ακόμα σε ταβέρνες στην Κρήτη. Ομως αυτό το έκανε πάντα ο άνθρωπος χωρίς να διαταράσσεται η ισορροπία. Εφόσον δεν πρόκειται για βιομηχανική εκμετάλλευση δεν προκαλούν πρόβλημα.
– Γιατί πρέπει να καταγράψουμε τα είδη των φυτών;
– Σύντομα ίσως, σε μια δεκαετία, μπορεί να μην υπάρχουν πια. Εγώ ας πούμε βρήκα στα Λευκά Ορη το 1967 ένα είδος που στη συνέχεια πολλά άτομα έψαξαν αλλά δεν στάθηκε δυνατό να το εντοπίσουν. Κάθε είδος διαθέτει ένα μοναδικό γονιδιακό τύπο που αν χαθεί το είδος, θα χαθεί για πάντα. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης για τη φύση και για εμάς.
– Ανακαλύψατε κάποιο καινούργιο είδος σε αυτήν την εξερεύνηση;
– Ανακάλυψα περίπου δέκα φυτικά είδη που δεν τα βρήκα καταγεγραμμένα πουθενά. Πάντως σύντομα πρέπει να φτιαχτεί μια ομάδα ώστε να διαφυλαχτούν αυτές οι γνώσεις πριν χαθούν για πάντα.
Φυτά από παντού λόγω γεωγραφικής θέσης
Ο καθηγητής Ζαφράν θεωρεί τον εαυτό του τυχερό που διάλεξε την Κρήτη για να φτιάξει τη συλλογή του, έναν τόπο που διαθέτει εξαιρετικά πλούσια χλωρίδα. Οπως εξηγεί, η γεωγραφική θέση της Κρήτης, ανάμεσα στην Αφρική, την Ευρώπη και την Ασία, βοήθησε ώστε στο νησί να φτάσουν φυτά από παντού. Η καταγωγή των φυτών του νησιού είναι κατά 40% από την Ανατολική Μεσόγειο, κατά 20% από την Ασία και το υπόλοιπο 40% από τη Βόρεια Ευρώπη και την Αφρική. Από την άλλη, όμως, η Κρήτη είναι αρκετά μακριά ώστε να μην υφίσταται τρομακτικές επιδράσεις. Οπως εξηγεί ο κ. Ζαφράν, «εντόπισα περίπου 600 είδη φυτών που σήμερα υπάρχουν μόνο στην Κρήτη καθώς έχουν εξαφανιστεί από τον υπόλοιπο κόσμο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μου, περίπου 150 είδη αποτελούν ενδημικά φυτά, δηλαδή βρίσκονται μόνο στο νησί.
– Διαπιστώνετε διαφορές στο φυσικό περιβάλλον της Κρήτης από παλαιότερα;
– Από το 1964 έως σήμερα η διαφορά είναι τεράστια εξαιτίας της υπερβόσκησης. Πάντως, τα βουνά της Κρήτης δεν είναι εύκολα προσβάσιμα και έτσι προφυλάσσεται η βιοποικιλότητα.