Πονοκέφαλοι, ζαλάδες, συνεχής κούραση, ατονία. Αν μέχρι σήμερα θεωρούσαμε ότι τα συμπτώματα αυτά είναι επακόλουθα του «συνδρόμου του άρρωστου κτιρίου» πρόσφατη έρευνα στη Μεγάλη Βρετανία έρχεται να ανατρέψει εν μέρει αυτό το συμπέρασμα, αναδεικνύοντας τον ρόλο των ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος των εργαζόμενων.
Τα ευρήματα της έρευνας που διενεργήθηκε σε περίπου 4.000 εργαζόμενους ηλικίας 42 – 62 ετών καταδεικνύουν ότι ο εργασιακός φόρτος, η έλλειψη συναδελφικής αλληλεγγύης και υποστηρικτικής δομής (προγράμματα στήριξης των εργαζομένων), η ένταση και οι διαξιφισμοί στη δουλειά, που συνθέτουν το παζλ του εργασιακού στρες, μάλλον επιδεινώνουν τις δυσάρεστες συνέπειες του φυσικών συνθηκών εργασίας. Οι ερευνητές αποσαφηνίζουν ότι αυτό δεν συνεπάγεται ότι η ποιότητα του κτιρίου δεν παίζει σημαντικό ρόλο και δεν επηρεάζει την υγεία των εργαζομένων.
Τα συμπτώματα
Ωστόσο, το κύριο συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι οι υψηλές απαιτήσεις και το χαμηλού επιπέδου υποστηρικτικό δίκτυο σ’ έναν επαγγελματικό χώρο είναι κυρίως οι παράγοντες που συνδέονται με συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, βήχας, κούραση και φαγούρα στα μάτια, ξηρότητα, καταρροή, κρύωμα, γρίπη, ξηρολαιμία και δύσπνοια. Το 14% των αντρών και το 19% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα εμφάνισαν περισσότερα από πέντε συμπτώματα, ενώ το 25% των αντρών και το 15% των γυναικών δεν παρουσίασαν κανένα από τα προαναφερθέντα προβλήματα.
Η έρευνα έδειξε ότι τα συμπτώματα που συνδέονται με τα ψυχοκοινωνικά αίτια της εργασίας, δεν μεταβλήθηκαν με την αλλαγή του φυσικού περιβάλλοντος του κτιρίου (υψηλή ή χαμηλή θερμοκρασία, επίπεδα υγρασίας, σκόνη, ρύποι, κλιματισμός κ.ά.)
Στην Ελλάδα, αν και δεν υπάρχει μια πλήρης καταγραφή της επαγγελματικής νοσηρότητας, παρά μόνο ορισμένες επιμέρους έρευνες σε συγκεκριμένους χώρους εργασίας (κυρίως μεταποιητικές βιομηχανίες) οι γιατροί εργασίας διαπιστώνουν ποικίλα προβλήματα. «Εχει γεννηθεί μια νέα επαγγελματική παθολογία που συνίσταται κυρίως στο στρες που βιώνουν οι εργαζόμενοι», εξηγεί στην «Κ» ο γιατρός εργασίας του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία, κ. Σπύρος Δρίβας και συμπληρώνει: «Εκτός από τον εσωτερικό αέρα και το σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου, τις πολλές ώρες μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή και τα επαγγέλματα που δημιουργούν σοβαρά μυοσκελετικά προβλήματα, στο εργασιακό περιβάλλον συχνά συναντάται η εργασιακή τρομοκρατία και η ηθική παρενόχληση. Σε βάθος χρόνου προξενούν μια σειρά από ασθένειες. Επίσης, αρκετά ψυχοσωματικά προβλήματα τείνουν να μετατρέπονται σε οργανικά εξαιτίας του στρες».
Επειδή, ακριβώς, πολλές από τις ασθένειες που εμφανίζουν οι εργαζόμενοι είναι ψυχοσωματικές, το πρόβλημα μετακυλίεται στην οικογένεια. «Σε αρκετές περιπτώσεις διαταράσσεται ή και χάνεται η ισορροπία μεταξύ δουλειάς και οικογένειας», επισημαίνει η κ. Αναστασία Παρασκευοπούλου-Rush, πρόεδρος του Ελληνικού Παραρτήματος ΕΑΡΑ, CEO Hellas EAP (πρόγραμμα υποστήριξης εργαζομένων).
Υπάρχουν, βέβαια, και βαριές περιπτώσεις επαγγελματικών ασθενειών που προξενούνται από περιβαλλοντικά αίτια και στις οποίες δεν έχει δοθεί η δέουσα σημασία: οι επιπτώσεις του θορύβου αλλά και η έκθεση σε τοξικά υλικά, όπως ο αμίαντος. «Δεν έχουμε διαπιστώσει ακόμη τι έχει συμβεί με όσους είχαν εκτεθεί στο παρελθόν σε αμίαντο, καθώς αρκετά κτίρια εμπεριείχαν αυτό το επικίνδυνο οικοδομικό υλικό. Εχουμε όμως δει «επαγγελματικούς καρκίνους» που οφείλονται σε τοξικά μέταλλα και άλλες ουσίες, όπως και περιπτώσεις βαρηκοΐας λόγω έκθεσης σε υψηλά επίπεδα θορύβου. Δυστυχώς, ενώ η νομοθεσία προβλέπει τη συνταξιοδότηση επαγγελματικά ασθενών, το ΙΚΑ συνήθως δεν εγκρίνει το 65% αναπηρίας, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποχώρηση των εργαζόμενων από τη δουλειά τους. Ετσι, βλέπουμε ασθενείς που εμφάνισαν κάποια επαγγελματική νόσο να αναγκάζονται να επανέλθουν στην εργασία τους, ενώ κανονικά δεν θα έπρεπε», λέει ο κ. Δρίβας.
Χαμένες εργατοώρες
Το κόστος της επαγγελματικής νοσηρότητας για την πολιτεία, τον εργαζόμενο, αλλά και τους ασφαλιστικούς φορείς είναι τεράστιο. Μόνο στη Μεγάλη Βρετανία χάνονται 80 εκατομμύρια εργάσιμων ημερών κάθε χρόνο λόγω αποχής από την εργασία για προβλήματα προσωπικά, οικογενειακά και εργασιακά, ενώ σύμφωνα με ευρωπαϊκές έρευνες σχετικά με το στρες στον εργασιακό χώρο και την επίδρασή του στην παραγωγικότητα επιχειρήσεων, το κόστος της απουσίας από την εργασία και οι δαπάνες για ιατρικά έξοδα ανέρχεται στην Ε.Ε. σε 20 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως!
Κανείς δεν διαφωνεί ως προς την αναγκαιότητα της προαγωγής της υγείας στην εργασία. Ωστόσο, στην Ελλάδα, το θέμα κινείται με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς και η εφαρμογή των νόμων προσκρούει στην έλλειψη υποδομής. «Η διάγνωση, αναγνώριση και καταγραφή της επαγγελματικής παθολογίας άπτεται του ποιος θα επωμιστεί το κόστος: ο ασφαλιστικός φορέας ή ο εργοδότης. Το ασφαλιστικό σύστημα αρνείται να καλύψει αυτήν την ανάγκη, οπότε πρακτικά δεν μπορούν να εφαρμοστούν οι νόμοι για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία και κατά συνέπεια δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε επαρκώς την επικινδυνότητα διαφόρων παραγωγικών διαδικασιών», επισημαίνει ο κ. Δρίβας.
Στη χώρα μας παρέχουν τις υπηρεσίες τους μόνο 80 γιατροί εργασίας, οι οποίοι δεν διαθέτουν έδαφος πρόσφορο για να εργαστούν ουσιαστικά, καθώς δεν υπάρχουν ούτε κλινικές για τις επαγγελματικές ασθένειες ούτε τα κατάλληλα εργαστήρια ώστε να διεξαχθούν στοχευμένοι έλεγχοι και ολοκληρωμένες μελέτες. Κατά συνέπεια, οι έλεγχοι είναι τυπικοί και όχι ουσιαστικοί και την πρόληψη επαγγελματικού κινδύνου αναλαμβάνουν διάφορες ιδιωτικές εταιρείες, με σχεδόν μοναδικό σκοπό να φανεί συνεπής ο εργοδότης στις νομικές του υποχρεώσεις απέναντι στο κράτος.