Δύο εκ των κορυφαίων μαθηματικών στον κόσμο, οι κ. Δημήτρης Χριστοδούλου και Αθανάσιος Φωκάς, θα τιμηθούν τον ερχόμενο μήνα για την προσφορά τους στην επιστήμη μοιραζόμενοι από κοινού το Αριστείον του Ιδρύματος Μποδοσάκη για το 2006 – το Αριστείον Μποδοσάκη θεσπίστηκε για να αναγνωρίσει Ελληνες επιστήμονες των Θετικών και Τεχνολογικών Επιστημών καθώς και της Ιατρικής που διαπρέπουν στον διεθνή χώρο και οι οποίοι με τις επιδόσεις τους συμβάλλουν στην προαγωγή της γνώσης.
Με αφορμή τη βράβευσή του, ο κ. Χριστοδούλου, ο οποίος βρίσκεται στην Αθήνα (ο κ. Φωκάς βρίσκεται στο Λονδίνο και συνέντευξή του θα δημοσιευθεί στην «Κ» προσεχώς), μας μιλάει για την εργασία του, τις εξελίξεις που καταγράφονται σήμερα στη μαθηματική επιστήμη, για τη σχέση των Μαθηματικών με την αέναη προσπάθεια του ανθρώπινου πνεύματος να ρίξει φως στα μυστήρια, για τις άγνωστες εξισώσεις και τα άλυτα προβλήματα που ενδέχεται να οδηγούν στην αποκάλυψη ενός, εντός ή εκτός εισαγωγικών, παράλληλου κόσμου. Αλλωστε, πρώτος ο Πλάτων προσέδωσε στα Μαθηματικά διφυή υπόσταση ανάμεσα στον αισθητό και νοητό κόσμο, πιστεύοντας ότι είναι η πλέον κατάλληλη επιστήμη για να δομήσει τη φιλοσοφία του, και αιώνες αργότερα ο Γαλιλαίος υποστήριξε ότι για να κατανοήσουμε το σύμπαν, πρέπει να γνωρίσουμε τη μαθηματική γλώσσα στην οποία είναι γραμμένο.
Είμαι περίπου στα μισά του ερευνητικού μου έργου
– Τι είναι τα Μαθηματικά; Είναι μόνο εξισώσεις και αριθμοί;
– O Αριστοτέλης υποστήριζε ότι η φιλοσοφία έχει δύο μέρη, το θεωρητικό και το πρακτικό. Το θεωρητικό έχει τρεις κατευθύνσεις, το πεδίο της μεταφυσικής, τα Μαθηματικά και τη Φυσική. Την εποχή δηλαδή του Αριστοτέλη φιλοσοφία σήμαινε το σύνολο της ανθρώπινης σκέψεως. Επομένως τα Μαθηματικά είναι και φιλοσοφία. Αν επιχειρήσουμε όμως να δώσουμε έναν πιο συγκεκριμένο ορισμό είναι, κυρίως, η επιστήμη των δομών. Και οι δομές αυτές ανακαλύπτονται. Πιστεύω, δηλαδή, ότι οι μαθηματικοί που ερευνούν δεν εφευρίσκουν τίποτα, ότι όλα προϋπάρχουν και απλώς ανακαλύπτονται στο πέρασμα των χρόνων. Είναι επίσης η κατ’ εξοχήν θεωρητική επιστήμη. O άνθρωπος δεν δημιούργησε κάτι άλλο τόσο θεωρητικό όσο τα Μαθηματικά.
– Λέγεται ότι η μουσική είναι Μαθηματικά.
– Εχει εκφραστεί αυτή η άποψη, αλλά προσωπικά δεν την ασπάζομαι συνολικά. Σχετίζονται βέβαια, όπως σχετίζονται και με τη γλυπτική. Για παράδειγμα, ο μεγάλος γλύπτης του 5ου αι. Πολύκλειτος δημιούργησε ένα άγαλμα που το ονόμασε «Δορυφόρος» για να υποστηρίξει τη θεωρητική του εργασία «Κανών». Εκεί ανέφερε με μαθηματικούς όρους τις αναλογίες των διαφορετικών μελών του ανθρωπίνου σώματος και έδινε τις τέλειες αναλογίες στηριζόμενος στη μαθηματική έννοια της χρυσής τομής, μια Πυθαγόρεια έννοια. Οι Πυθαγόρειοι έβλεπαν τη μουσική και την αριθμητική σαν αδελφές επιστήμες, ανακαλύπτοντας τη σχέση μεταξύ συγχορδιών και αριθμών· δύο νότες για να ηχήσουν μαζί είναι λόγος δύο απλών ακέραιων αριθμών. H μουσική σχετίζεται πράγματι με την αριθμητική αλλά όχι με τη γεωμετρία. H μουσική καθώς και η ποίηση αφορούν το συναίσθημα. Δεν στηρίζονται στην τάξη, την αρμονία και την ομορφιά. Οταν λέμε ότι η τέχνη αναζητά το ωραίο είναι μέγα σφάλμα. Δεν είναι το ωραίο που αναζητά η τέχνη. Το ωραίο βρίσκεται στα Μαθηματικά. H τέχνη αναζητά το συναίσθημα. Σ’ ένα ωραιότατο ποίημα ή μια θεσπέσια συγχορδία εάν το συναίσθημα απουσιάζει δεν θα λένε απολύτως τίποτα.
– Τι μπορούμε να περιμένουμε στα επόμενα χρόνια;
– Χρειάζεται υπομονή. Το 1687 ο Νεύτων διατύπωσε τους νόμους της παγκόσμιας έλξεως και των κινήσεων· διατύπωσε, δηλαδή, το πρόβλημα των πολλών ουρανίων σωμάτων. Επρεπε να φθάσουμε στο 1960 για να υπάρξει πρόοδος, να λυθεί μερικώς το συγκεκριμένο πρόβλημα σε μια υποπερίπτωση. Πάντως, δεν βλέπω τα Μαθηματικά ξέχωρα από τη Φυσική αλλά σαν ενότητα, που σημαίνει ότι οι εξελίξεις θα άπτονται και της Φυσικής. Ωστόσο, γενικότερα μιλώντας, πρέπει να επισημάνω ότι το σημερινό επιστημονικό δυναμικό υπολείπεται συγκριτικά με του παρελθόντος. Οσο κι αν δεν μας αρέσει η διαφορά δυναμικότητας, είναι πραγματική. Τα έργα του Λέοναρντ Οϊλερ (φυσικομαθηματικός του 18ου αι.) είναι ενενήντα τόμοι Μαθηματικά και Φυσική. Πρόκειται για κολοσσιαίο έργο σε ατομικό επίπεδο. Σήμερα πόσοι έχουν τέτοιας έκτασης εργασίες;
Ο τελευταίος μεγάλος
– Πιστεύτε ότι στη σημερινή εποχή δεν διαθέτουμε αντίστοιχης εμβέλειας επιστημονικό δυναμικό;
– Μεγάλης εμβέλειας επιστήμονες δεν εμφανίζονται τόσο συχνά, όπως δεν εμφανίζεται ένας Μότσαρτ κάθε χρόνο. O τελευταίος μεγάλος ήταν ο Αϊνστάιν. Ομως, είναι γεγονός ότι σήμερα όσο ποτέ παρατηρείται μια έντονη τάση εξειδίκευσης, κάτι όχι τόσο θετικό για την έρευνα και την ανάπτυξη της γνώσης. Οταν κάποιος έχει ιδιαίτερη κλίση προς μια κατεύθυνση, καταλαβαίνω ότι πηγαίνει προς τα εκεί, παράλληλα όμως πρέπει να έχει και γνώση καθολική. Υπάρχουν επίσης ορισμένες αντιλήψεις που δεν βοηθούν, όπως η πεποίθηση ότι ο επιστήμονας πρέπει να είναι νέος για να παράγει, διότι μετά στερεύει. Είναι λάθος. O Αϊνστάιν πράγματι στέρεψε στα 40 του, αλλά το έργο που είχε εν των μεταξύ παράξει έφτανε για δέκα ζωές. Ο Οϊλερ έγραψε τις καλύτερες εργασίες του στα 70 του χρόνια, ο Φριτς Γιον επίσης, ο Αρχιμήδης στα 75. Γνώρισα τον αείμνηστο Φριτς Γιον και παρατήρησα γιατί δεν στέρεψε…
– Γιατί;
– Σε μπλέκουν σε διάφορα πράγματα. Να γίνεις, λ.χ., πρόεδρος της Διεθνούς Μαθηματικής Ενώσεως, ή διάφορα οφίτσια, ή επιτροπές κάθε είδους, κ.τ.λ. Ζητούν ν’ αποφασίσουμε εμείς οι επιστήμονες πώς θα διατεθούν τα κονδύλια. Στις ΗΠΑ μόνο για την έρευνα στη βαρύτητα δίνονται αστρονομικά ποσά· είναι τόσο πολλά τα χρήματα, που οι Αμερικανοί λένε μεταξύ τους για αστείο ότι «τα δολάρια είναι πιο βαριά από τη βαρύτητα». Αν ασχοληθείς με αυτά δεν μένει χρόνος για τα Μαθηματικά. O Φριτς Γιον απέφευγε αυτές τις υποχρεώσεις. Το ίδιο έχω αποφασίσει να πράξω κι εγώ. Είμαι περίπου στα μισά του ερευνητικού μου έργου και δεν θα με σταματήσει καμιά. ..«επιτροπή».
Η τελευταία εργασία
– Μόλις ολοκληρώσατε την τελευταία σας εργασία στην υδροδυναμική. Τι περιλαμβάνει;
– O τίτλος της είναι «ο σχηματισμός των κυμάτων κρούσεως σε τρεις διαστάσεις», μια θεωρία γύρω από την υδροδυναμική και αφορά ένα πρόβλημα που έμεινε ανοιχτό για πάρα πολλά χρόνια. Το είχε θέσει πριν από 150 χρόνια ο Γερμανός μαθηματικός Γκέοργκ Φρίντριχ Μπέρναρντ Ρίμαν, αλλά μέχρι σήμερα μελετήθηκε μόνον στη μία διάσταση, που είναι υπεραπλουστευμένη, και όχι στις τρεις διαστάσεις του πραγματικού χώρου. Τα κύματα κρούσεως έχουν ευρύ πεδίο εφαρμογής. Από τις πτήσεις αεροπλάνων και τα ωστικά κύματα μέχρι την αστροφυσική και τις εκρήξεις των σούπερ-νόβα. Σε φιλοσοφικό επίπεδο, τα κύματα κρούσεως είναι ένα φαινόμενο του μακροσκοπικού κόσμου που επιβεβαιώνει την άποψη του Δημόκριτου ότι το παρόν προσδιορίζει το μέλλον.
Διεθνής αναγνώριση από μικρή ηλικία
Ο Δημήτρης Χριστοδούλου είναι ο μοναδικός Ελληνας στον οποίο απονεμήθηκε το βραβείο Boher (1999) για το έργο του στις μη γραμμικές διαφορικές εξισώσεις και ιδιαίτερα στις εξισώσεις Αϊνστάιν, της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Τον Σεπτέμβριο του 1968 και σε ηλικία μόλις 16 χρόνων -αν παρέμενε στην Αθήνα θα συνέχιζε να παρακολουθεί τα μαθήματα της Μέσης Εκπάιδευσης- γίνεται δεκτός στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Φυσικής του Πρίνστον. Τον Σεπτέμβριο του 1992 εξελέγη τακτικός καθηγητής στο Μαθηματικό Τμήμα του ίδιου Πανεπιστημίου που θεωρείται παγκόσμιο κέντρο της μαθηματικής επιστήμης, διαδεχόμενος έναν άλλον επιφανή Ελληνα, τον αείμνηστο Χρήστο Παπακυριακόπουλο. Σήμερα κατέχει τις έδρες Φυσικής και Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Ζυρίχης.