Οι αστεροειδείς και οι κομήτες δεν είναι παρά κοσμικά θραύσματα, κατάλοιπα της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος. Μικροί παγωμένοι βράχοι που, περιφερόμενοι στον μεσοπλανητικό χώρο, κάποτε βομβάρδιζαν συνεχώς τη Γη και τους άλλους πλανήτες. Δισεκατομμύρια βρίσκονται συγκεντρωμένοι στο «νέφος του Οορτ», ένα είδος άλω που περιβάλλει το ηλιακό μας σύστημα, άλλοι είναι συγκεντρωμένοι στη «ζώνη του Kuiper» που βρίσκεται πέρα από τον πλανήτη Πλούτωνα, και οι υπόλοιποι περιφέρονται γύρω από τον ήλιο σε μια τροχιά που βρίσκεται μεταξύ του Αρη και του Δία, τη λεγόμενη «ζώνη των αστεροειδών».
Μολονότι αστεροειδείς και κομήτες έχουν κοινή προέλευση, συνήθως οι αστεροειδείς είναι μικρότεροι, αποτελούνται από λιγότερο πάγο και πτητικά συστατικά και έχουν τακτικότερες τροχιές απ’ ό,τι οι κομήτες, αποτελούν δε σαφώς λιγότερο εντυπωσιακό θέαμα – στην πραγματικότητα οι αστεροειδείς δεν μπορούν να φανούν με γυμνό μάτι παρά μόνο με τηλεσκόπια.
Ο πρώτος αστεροειδής, ο Ceres, ανακαλύφθηκε το 1801 και είναι ένας από τους μεγαλύτερους, μήκους 930 χιλιομέτρων. Από τότε, έχουν ανακαλυφθεί αρκετές εκατοντάδες αστεροειδών, κυρίως χάρη στις επισταμένες παρατηρήσεις των ερασιτεχνών αστρονόμων. Την τελευταία δεκαετία μάλιστα, αντί να περιμένουμε την τυχαία προσέγγιση ενός αστεροειδούς στη Γη, στέλνουμε διαστημικά οχήματα για να τους μελετήσουν από κοντά: Πρώτο, το διαστημόπλοιο «Γαλιλαίος» κατά την πτήση του προς τον Δία προσέγγισε και φωτογράφισε τους αστεροειδείς Gaspra το 1991 και Ida, μαζί με το μικροσκοπικό του φεγγάρι Dactyl, το 1993.
Η πρώτη διαστημική αποστολή αφιερωμένη αποκλειστικά στη μελέτη αστεροειδών ήταν το NEAR Shoemaker που επισκέφτηκε τον αστεροειδή Mathilde το 1998 και κατόπιν τέθηκε σε τροχιά γύρω από τον αστεροειδή Eros όπου τελικά προσεδαφίστηκε συντριβόμενο. Τέλος, το ιαπωνικό διαστημόπλοιο Hayabusa επισκέφτηκε τον αστεροειδή Itokawa το 2005 με σκοπό να πάρει κάποια δείγματα από την επιφάνειά του και να τα φέρει στη Γη σε 10 χρόνια.
4.000 κοντά στη Γη
Το μεγαλύτερο όμως ενδιαφέρον επικεντρώνεται στους αστεροειδείς που βρίσκονται σχετικά κοντά στη Γη και που θεωρητικά υπάρχει πιθανότητα να συγκρουστούν με αυτήν στο μέλλον. Μέχρι τώρα έχουν ανιχνευθεί 4.000 τέτοια αντικείμενα, τα περισσότερα εκ των οποίων δεν αποτελούν πραγματικό κίνδυνο. Στις 27 Απριλίου 2006 ανακαλύφθηκε ο 2006 HZ51, ο μεγαλύτερος (με διάμετρο 800 μέτρων) ανάμεσα στους ενδεχομένως επικίνδυνους αστεροειδείς. Υπάρχουν 165 πιθανές ημερομηνίες σύγκρουσης, η συντομότερη σε 2 μόλις χρόνια, στις 2 Ιουνίου 2008. Βέβαια η πιθανότητα να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο είναι πολύ μικρή (μία στο εκατομμύριο) και νέες προσεκτικές παρατηρήσεις ίσως δείξουν ότι είναι ακόμη μικρότερη. Πάντως, εάν υπήρχε περίπτωση να επέλθει η σύγκρουση σε δύο χρόνια, θα ήταν πολύ αργά για να κάνουμε κάτι γι’ αυτό πέρα από το να προετοιμαστούμε για το ατυχές γεγονός. Ο δεύτερος πιο επικίνδυνος για τη Γη αστεροειδής, ο Apophis, διαμέτρου 400 μέτρων, έχει μια στις 6.000 πιθανότητες να συγκρουστεί με τη Γη το 2036 και είναι σίγουρο ότι θα περάσει πολύ κοντά μας το 2029, έτσι που από ορισμένες περιοχές θα φαίνεται στον ουρανό με γυμνό μάτι.
Ο βαθμός επικινδυνότητας των αστεροειδών προσδιορίζεται με μια κλίμακα από το 1 (πράσινο, χαμηλότερο ρίσκο) ώς το 10 (κόκκινο, υψηλότερο ρίσκο). Ο αστεροειδής Apophis είχε το υψηλότερο μέχρι τώρα επίπεδο επικινδυνότητας 4, νέες όμως παρατηρήσεις φαίνεται να το κατεβάζουν στο επίπεδο 1. Ενας ακόμη αστεροειδής, ο 2004 VD17 (μεγέθους 580 μέτρων) έχει επίπεδο επικινδυνότητας 2, με μια στις 1.600 πιθανότητα σύγκρουσης με τη Γη την 4η Μαΐου 2102.
Οι επιπτώσεις
Αν και οι πιθανότητες είναι πολύ μικρές, είναι ενδιαφέρον να αναρωτηθούμε ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις αν επερχόταν σύγκρουση ενός αστεροειδούς μεγέθους της τάξης του χιλιομέτρου με τη Γη. Η σύγκρουση με ένα τόσο μεγάλο αντικείμενο θα ήταν τρομακτική, ερημώνοντας πιθανόν μια ολόκληρη ήπειρο και καταστρέφοντας για χρόνια το κλίμα της Γης. Βεβαίως και οι (πολύ πιθανότερες) συγκρούσεις με μικρότερους αστεροειδείς θα μπορούσαν να είναι αρκετά καταστροφικές, αφού θα προκαλούσαν παλιρροϊκά κύματα τσουνάμι εάν έπεφταν στον ωκεανό και εκτεταμένες καταστροφές εάν έπεφταν σε ξηρά.
Για να μπορέσουμε να αναπτύξουμε αποτελεσματικούς τρόπους εκτροπής ενός επικίνδυνου αστεροειδούς από τη μοιραία πορεία του θα χρειαζόμασταν πολλά χρόνια, ίσως και δεκαετίες. Κάποιοι προτείνουν εκτροπή της τροχιάς με πυραυλικούς κινητήρες, ή με βαρυτική επίδραση από κάποιο κοντινό διαστημόπλοιο, ή χρήση λέιζερ ή γιγάντιων διαστημικών καθρεπτών που θα προκαλέσουν βίαιη εξάτμιση του πάγου από την επιφάνεια του αστεροειδούς δημιουργώντας έτσι πίδακες αερίου που θα αλλάξουν την πορεία του. Εχει προταθεί ακόμη και η χρησιμοποίηση ενός μικρότερου αστεροειδούς τον οποίο να κατευθύνουμε σαν κοσμικό βλήμα προς τον επικίνδυνο αστεροειδή.
Πρόγραμμα της ΝΑSΑ
Αν και προς το παρόν τα περισσότερα απ’ αυτά τα σενάρια θα μπορούσαν να θεωρηθούν επιστημονική φαντασία, θα ήταν ίσως παρήγορο να αναφέρουμε ότι το αμερικανικό Κογκρέσο έχει ήδη εγκρίνει ένα πρόγραμμα της ΝΑSΑ για την εύρεση και παρακολούθηση των δυνητικά επικίνδυνων για τη Γη αστεροειδών στα επόμενα 15 χρόνια. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι υπάρχουν περίπου 1.100 αστεροειδείς με μέγεθος της τάξης του ενός χιλιομέτρου, από τους οποίους έχουν ανακαλυφθεί οι 830.
Οι πολλοί μικρότεροι όμως αστεροειδείς, μεγέθους από 140 μέτρα και πάνω (υπολογίζονται σε 100.000), που ίσως αποτελούν και το 90% του κινδύνου για τη Γη, είναι πολύ πιο δύσκολο να ανακαλυφθούν. Για να γίνει αυτό θα χρειαστεί μια νέα γενιά τηλεσκοπίων, όπως το Pan-STARRS, μια διάταξη τεσσάρων τηλεσκοπίων μεγέθους 1,8 μέτρων το καθένα, που κατασκευάστηκαν από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης και αναμένεται να ανακαλύψουν αστεροειδείς μεγέθους έως 300 μέτρα. Για να δούμε ακόμη μικρότερους αστεροειδείς θα χρειαστούμε ένα τηλεσκόπιο όπως το Large Synoptic Survey Telescope, μεγέθους 8,4 μέτρων, του οποίου η κατασκευή αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2012.
* Η Ελένη Χατζηχρήστου είναι αστροφυσικός.