H έρευνα οικογενειακών προϋπολογισμών (ΕΟΠ) που διεξάγει σε αραιά χρονικά διαστήματα η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (ΕΣΥΕ) παρέχει, ανάμεσα στα άλλα, και πολύτιμα στοιχεία για τις δαπάνες των νοικοκυριών για την εκπαίδευση. H τελευταία ΕΟΠ έγινε στα έτη 2004/05 (2004 για συντομία). Με βάση τα στοιχεία της έρευνας αυτής εξετάζουμε στο άρθρο αυτό τις δαπάνες των νοικοκυριών για την εκπαίδευση: το 2004 και το 1994 σε σύγκριση με τις δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού για την εκπαίδευση (στο μέρος I), κατά κλιμάκιο οικογενειακού εισοδήματος και επίπεδο εκπαίδευσης το 2004 (στο μέρος II) και κατά κλιμάκιο οικογενειακού εισοδήματος και κατηγορίες δαπανών το 2004 (στο μέρος III).
I Οι δαπάνες των νοικοκυριών για την εκπαίδευση σε σύγκριση με τις αντίστοιχες δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού το 2004 σε σχέση με το 1994.
Στην 1η γραμμή του πρώτου μέρους του πίνακα 1 δίνουμε τις δαπάνες των νοικοκυριών για την εκπαίδευση σε εκατ. ευρώ τα έτη 1994 και 2004 (τα στοιχεία για το 2004 είναι της ΕΟΠ του 2004, ενώ για το 1994 οι σχετικοί υπολογισμοί είναι δικοί μας και στηρίζονται στα στοιχεία της ΕΟΠ του έτους εκείνου). Στη 2η γραμμή του πρώτου μέρους του πίνακα 1 δίνουμε το σύνολο των δαπανών του τακτικού προϋπολογισμού και του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων για την εκπαίδευση (εκτιμήσεις πραγματοποιήσεων) σε εκατ. ευρώ για τα έτη 1994 και 2004 όπως αναφέρονται στις εισηγητικές εκθέσεις των προϋπολογισμών. Στην 3η γραμμή του πρώτου μέρους του πίνακα δίνεται το σύνολο των δαπανών των νοικοκυριών και του κρατικού προϋπολογισμού σε εκατ. ευρώ. Στο δεύτερο μέρος του πίνακα δίνεται το ποσοστό που οι δαπάνες αυτές αντιπροσωπεύουν στο ΑΕΠ της χώρας και στο τρίτο μέρος το ποσοστό συμμετοχής των νοικοκυριών στο σύνολο των δαπανών για την εκπαίδευση. Στην 3η στήλη του πίνακα δίνεται η ποσοστιαία αύξηση το 2004 σε σχέση με το 1994.
Από την 3η στήλη του πίνακα 1 φαίνεται ότι η αύξηση των δαπανών των νοικοκυριών για την εκπαίδευση το 2004 σε σχέση με το 1994 ήταν μεγαλύτερη από εκείνη του κρατικού προϋπολογισμού τόσο σε ευρώ όσο και (περισσότερο) ως ποσοστό του ΑΕΠ, με αποτέλεσμα το ποσοστό που αντιπροσωπεύουν οι δαπάνες των νοικοκυριών στο ΑΕΠ να πλησιάζει το 1,5% του ΑΕΠ και η συμμετοχή τους στο σύνολο των δαπανών για την κατ’ ευφημισμό «δωρεάν» παιδεία να είναι γύρω στο 30%!
II Οι δαπάνες των νοικοκυριών για την εκπαίδευση κατά κλιμάκιο μηνιαίου οικογενειακού εισοδήματος και επίπεδο εκπαίδευσης.
Στον πίνακα 2 -με βάση την ΕΟΠ 2004- δίνουμε τις δαπάνες των νοικοκυριών για την εκπαίδευση κατά μεγάλα κλιμάκια μηνιαίου οικογενειακού εισοδήματος το έτος 2004 (μέχρι 1.800 ευρώ και άνω των 1.800 ευρώ) και κατά επίπεδο εκπαίδευσης.
Από τον πίνακα 2 φαίνεται ότι:
– Το 55,7% των δαπανών των νοικοκυριών για την εκπαίδευση αφορά τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, το 24,5% την πρωτοβάθμια εκπαίδευση (και τα δύο ποσοστά είναι υψηλότερα στο δεύτερο κλιμάκιο από ό,τι στο πρώτο) και το υπόλοιπο 19,8% τη μεταδευτεροβάθμια, τριτοβάθμια και αταξινόμευτη εκπαίδευση.
– Τα ποσά που δαπανούν τα νοικοκυριά του δεύτερου κλιμακίου είναι σχεδόν 5 φορές μεγαλύτερα από εκείνα του πρώτου. Σε κάποιο βαθμό αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα άτομα που περιλαμβάνονται στο δεύτερο κλιμάκιο είναι περισσότερα από ό,τι εκείνα του πρώτου κλιμακίου. Παρ’ όλα αυτά, και όταν ληφθεί υπόψη ο αριθμός των ατόμων, οι κατά κεφαλή δαπάνες για την εκπαίδευση του υψηλότερου κλιμακίου μηνιαίου εισοδήματος είναι πάνω από 3 φορές μεγαλύτερες από εκείνες του χαμηλότερου κλιμακίου.
ΙΙΙ Οι δαπάνες των νοικοκυριών για την εκπαίδευση κατά κλιμάκιο μηνιαίου οικογενειακού εισοδήματος και κατηγορία δαπανών.
Στον πίνακα 3 δίνουμε τις δαπάνες των νοικοκυριών για την εκπαίδευση κατά μεγάλα κλιμάκια μηνιαίου οικογενειακού εισοδήματος και κατά κατηγορία δαπανών το 2004 με βάση την ΕΟΠ 2004.
Από τον πίνακα 3 φαίνεται ότι το 34,2% των δαπανών για την εκπαίδευση αφορά φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα, κύρια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (το ποσοστό είναι υψηλότερο στο δεύτερο απ’ ό,τι στο πρώτο κλιμάκιο), το 27,3% ξένες γλώσσες και το 7,8% τα AEI, IEK και επαγγελματικές σχολές (σε αντίθεση με τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα μαθήματα τα ποσοστά αυτά είναι πολύ υψηλότερα στο πρώτο από ό,τι στο δεύτερο κλιμάκιο), το 16,7% ιδιωτικά δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια και το 5,5% παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγεία (τα ποσοστά στο δεύτερο κλιμάκιο είναι πάνω από δύο φορές μεγαλύτερα από ό,τι στο πρώτο), το 6,9% ωδεία, γυμναστήρια και σχολές χορού και το 1,7% μαθήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Στις μεγάλες διαφορές στο ύψος και στην κατανομή των δαπανών για την εκπαίδευση ανάμεσα στα νοικοκυριά του πρώτου και του δεύτερου κλιμακίου που έδειξε η παραπάνω ανάλυση οφείλονται, σε σημαντικό βαθμό, οι μεγάλες ανισότητες που υπάρχουν στην πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση ανάλογα με το επάγγελμα του πατέρα και της μητέρας ή ανάλογα με το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων.
* O Μανόλης Γ. Δρεττάκης είναι πρώην: αντιπρόεδρος της Βουλής, υπουργός και καθηγητής της ΑΣΟΕΕ.