Υπάρχουν συνάνθρωποί μας που ενηλικιώθηκαν σε ιδρύματα παιδικής προστασίας. Αν ερωτηθούν πού μεγάλωσαν, απαντούν: «Σε ίδρυμα, αλλά είμαι της μητέρας μου». Οι φυσικοί γονείς τους δεν συναίνεσαν να δοθούν για υιοθεσία ή αναδοχή. Ισως να μην χειρίστηκαν καλά το θέμα οι κοινωνικές και νομικές υπηρεσίες. Μπορεί, όμως, κάποια παιδιά να έμειναν στα «αζήτητα» επειδή ήταν μεγάλης ηλικίας όταν εγκαταλείφθηκαν στο ίδρυμα. Σήμερα τα πράγματα είναι πιο απλά για τη νομική τακτοποίηση των εγκαταλειμμένων παιδιών, καθώς ο τελευταίος νόμος (1996) για την υιοθεσία και την αναδοχή περιλαμβάνει επιτυχείς ρυθμίσεις με άξονα το συμφέρον του παιδιού. Τα ήθη όμως της κοινωνίας μας δεν βελτιώθηκαν το ίδιο, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι οι σημερινοί θετοί και ανάδοχοι γονείς θέλουν βρέφη ή μικρά νήπια, και πολύ λιγότερο μεγαλύτερα παιδιά.
Η «Κ» μετά την πρόσφατη έρευνα για την υιοθεσία, ασχολείται σήμερα με τον ηπιότερο θεσμό της αναδοχής, ο οποίος δεν καταλύει τους συγγενικούς δεσμούς του παιδιού με τους γεννήτορές του. Το παιδί απολαμβάνει προσωρινά τη φροντίδα μιας ανάδοχης οικογένειας, η οποία θα το αποχωριστεί εάν οι φυσικοί γονείς αποδείξουν στο δικαστήριο ότι ξεπέρασαν το πρόβλημα που τους ανάγκασε να το εγκαταλείψουν και είναι σε θέση να αναλάβουν τα γονικά τους καθήκοντα. Η προοπτική αυτή αποθαρρύνει όσους σκέφτονται την αναδοχή ως ένα μεταβατικό στάδιο για την υιοθεσία. Οχι όμως εκείνους που αποδέχονται πλήρως τον ρόλο του ανάδοχου γονέα, προσφέροντας στο παιδί μια αγκαλιά, για όσο καιρό αυτό θα τη χρειαστεί. Τέλος, υπάρχουν ανάδοχοι γονείς που αναλαμβάνουν παιδιά με ειδικές ανάγκες, τα οποία κατά κανόνα δεν τα παίρνουν πίσω οι γεννήτορές τους.
Σήμερα η πολιτεία ετοιμάζεται να ενισχύσει νομοθετικά και οικονομικά τον θεσμό της αναδοχής. Το νέο σχέδιο προεδρικού διατάγματος για την αναδιοργάνωση του θεσμού βρίσκεται στη φάση της τελικής επεξεργασίας (ελπίζουμε να μην χρειαστεί μια τετραετία για να υπογραφεί, λένε άνθρωποι που γνωρίζουν τα πράγματα), ενώ η πρόταση του υπουργείου Υγείας για διπλασιασμό των επιδομάτων στις ανάδοχες οικογένειες, είναι υπό εξέταση στο υπουργείο Οικονομικών.
Ελάχιστες αιτήσεις δέχονται τα Ιδρύματα
«Αν υπάρχει χώρος στην καρδιά μας, υπάρχει και στο σπίτι μας», διαβάζουμε σε ενημερωτικό φυλλάδιο του Κέντρου Βρεφών «Η ΜΗΤΕΡΑ» για την αναδοχή. Κοινή διαπίστωση των ιδρυμάτων που φιλοξενούν εγκαταλειμμένα παιδιά, είναι ότι ο θεσμός αυτός είναι ελάχιστα γνωστός. Είναι αυτός ο μόνος λόγος για τον οποίο δέχονται ελάχιστες αιτήσεις για αναδοχές;
«Η αναδοχή προϋποθέτει γενναιοδωρία», λέει ο παιδοψυχίατρος κ. Γρηγόρης Αμπατζόγλου, αναπλ. καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ. «Σημαίνει ότι μπορείς να μεγαλώσεις το παιδί κάποιου άλλου, χωρίς να θέλεις οπωσδήποτε να γίνεις γονιός του. Αυτή βέβαια είναι η ιδανική εκδοχή. Στην πραγματικότητα πολλοί άνθρωποι σκέφτονται την αναδοχή ως μεταβατικό στάδιο για την υιοθεσία. Η αναδοχή είναι επίσης δείγμα προοδευτικότητας. Στη νομοθεσία και στην κοινωνία. Οι περιπτώσεις των υιοθετημένων ανθρώπων που αναζητούν έπειτα από χρόνια τους φυσικούς γονείς τους, δείχνει πόσο βασικό είναι το θέμα της καταγωγής. Ο νόμος έχει σεβαστεί αυτό το δικαίωμα, πράγμα που σημαίνει ότι η καταγωγή έχει ισχυροποιηθεί. Σήμερα όλο και περισσότεροι άνθρωποι που αδυνατούν να φροντίσουν τα παιδιά τους, δεν θέλουν να πάψουν να είναι γονείς τους.
Δυσκολίες
Η αναδοχή αναγνωρίζει, νομικά τουλάχιστον, τα δικαιώματα του φυσικού γονέα, γεγονός που την καθιστά πιο γρήγορη και ήπια λύση: οι φυσικοί γονείς συναινούν πιο εύκολα για αναδοχή και έτσι το παιδί μεγαλώνει σε οικογένεια και όχι σε ίδρυμα».
Αυτό δεν σημαίνει ότι στην αναδοχή δεν υπάρχουν δυσκολίες (νομικές κ.ά.). Υπάρχουν μάλιστα ειδικοί που υποστηρίζουν ότι αυτή ενέχει κάποιους «κινδύνους» για το παιδί αλλά και για τις περιπτώσεις των αναδόχων γονέων που έχουν μια σύγχυση όσον αφορά τους ρόλους τους.
«Υπάρχει η άποψη ότι δεν πρέπει να κρατάμε το παιδί στο ίδρυμα, γιατί το αποτέλεσα θα είναι ο ιδρυματισμός του και ό,τι αυτός συνεπάγεται για την ψυχοσωματική ανάπτυξή του», λέει στην «Κ» ο κ. Δημοσθένης Μαργαρίτης, διευθυντής του Αναρρωτηρίου Πεντέλης (πρώην ΠΙΚΠΑ). «Το ερώτημα τίθεται όταν έχουμε παιδιά με μεγάλες πιθανότητες να είναι «νομικά ελεύθερα» για υιοθεσία, σε έξι μήνες με ένα χρόνο. Είναι προς το συμφέρον του παιδιού να δοθεί σε αναδοχή αυτό το διάστημα; Οι απόψεις των επιστημόνων διίστανται. Πώς να αποκόψεις ένα παιδί από τους ανάδοχους γονείς με τους οποίους έζησε έξι μήνες ή ένα χρόνο και να το δώσεις στο πρώτο ζευγάρι από τη λίστα των προεγκεκριμένων υποψήφιων θετών γονέων; Για το λόγο αυτό έχουμε χωριστή λίστα αναδόχων γονέων, οι οποίοι ενημερώνονται επακριβώς για το ρόλο τους. Κάνουμε βέβαια και υιοθεσίες μέσω αναδοχής, αλλά αυτές αφορούν κυρίως παιδιά μας, που είναι σε αναδοχή 8, 10 και 12 χρόνια, με το προηγούμενο καθεστώς του ΠΙΚΠΑ. Οσα από αυτά «απελευθερώνονται νομικά» καθώς περνούν τα χρόνια, μπορούν να υιοθετηθούν από τις ανάδοχες οικογένειές τους, εάν αυτές το επιθυμούν».
Το Αναρρωτήριο Πεντέλης έχει τον μεγαλύτερο αριθμό παιδιών σε αναδοχή: εποπτεύει 261 ανάδοχες οικογένειες σε όλη την Ελλάδα. Ακολουθούν η Παιδόπολη «Αγιος Ανδρέας» στο Καλαμάκι με 210 ανάδοχες οικογένειες και το ΜΗΤΕΡΑ με 75. Οι ανάδοχες οικογένειες μπορούν να ζητήσουν περισσότερα παιδιά (σύνηθες, άλλωστε, όταν υπάρχουν αδέλφια) και ανάλογα με την κατάσταση του παιδιού λαμβάνουν επίδομα για τα έξοδά του έως την ενηλικίωσή του (18 ετών). Οπως προκύπτει από τις κατηγορίες επιδομάτων, πολλά παιδιά για αναδοχή έχουν περισσότερο ή λιγότερο σοβαρά προβλήματα υγείας.
Διπλασιασμός επιδομάτων
Η πρόταση του υπουργείου Υγείας για τον διπλασιασμό των επιδομάτων, προβλέπει: Για υγιή παιδιά επίδομα 400 ευρώ (αντί των 200 ευρώ που δίνονται σήμερα). Για ελαφρές αναπηρίες και ελαφρές ψυχικές διαταραχές, 500 ευρώ (αντί 270 ευρώ). Για βαριές αναπηρίες, 600 ευρώ (αντί 350 ευρώ). Για ειδικά νοσήματα και λοιμώξεις (π.χ. έιτζ) 900 ευρώ (αντί 740 ευρώ). Η πρόταση αυτή αφορά τις αναδοχές του Αναρρωτηρίου Πεντέλης, του «Αγίου Ανδρέα» και του ΜΗΤΕΡΑ. Στην ερώτηση γιατί δεν περιλαμβάνονται οι Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας, οι οποίες το 2005 έγιναν ΝΠΔΔ, με δυνατότητα να προβαίνουν και αυτές σε υιοθεσίες ή αναδοχές, το υπουργείο Υγείας απάντησε ότι τα συγκεκριμένα ιδρύματα δεν είχαν το χρόνο να παρουσιάσουν λίστες αναδοχών.
Απαραίτητη η εντολή εισαγγελέα
Αναδοχή παιδιού μπορεί να συσταθεί με ιδιωτική σύμβαση ανάμεσα στους φυσικούς και τους αναδόχους γονείς, με ενημέρωση των αρμόδιων υπηρεσιών. Τα περισσότερα όμως παιδιά για αναδοχή διακινούνται από τα ιδρύματα παιδικής προστασίας, όπου φθάνουν συνήθως με εισαγγελική εντολή. Πολλά είναι παραμελημένα ή κακοποιημένα, όπως τα παιδιά της Παιδόπολης «Αγιος Ανδρέας».
Το ίδρυμα αυτό φιλοξενεί σήμερα 27 παιδιά, ηλικίας 6-12 ετών. «Για λίγα μόνο από αυτά έχουμε λάβει από το δικαστήριο την επιμέλεια, απαραίτητη προϋπόθεση για να προβούμε σε αναδοχή», λέει η προϊσταμένη του Τμήματος Πρόνοιας κ. Χρυσούλα Δασκαλάκη. «Στις υπόλοιπες περιπτώσεις δεν έχει υπάρξει συναίνεση των φυσικών γονέων για αναδοχή, ούτε αναπλήρωσή της από το δικαστή. Για να ξεφύγουν λίγο τα παιδιά αυτά από τη ζωή του ιδρύματος, οργανώσαμε πρόγραμμα φιλοξενίας σε εθελόντριες-οικογένειες που τα παίρνουν ένα απόγευμα, κάποιο Σαββατοκύριακο, λίγες μέρες τις γιορτές ή το καλοκαίρι.
Νομίζω ότι πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτες και σύντομες οι νομικές διαδικασίες για τη μεταφορά της επιμέλειας στα ιδρύματα. Τα παραμελημένα παιδιά έχουν ανάγκη από τη φροντίδα μιας οικογένειας και όχι την επιπλέον ψυχολογική επιβάρυνση που συνεπάγεται η μακρά παραμονή σε ίδρυμα».
Πολύ πιο δύσκολα βρίσκουν ανάδοχη οικογένεια τα παιδιά με αναπηρίες, με αποτέλεσμα, μεγαλώνοντας, να μεταστεγάζονται σε άλλα ιδρύματα. «Στο ΜΗΤΕΡΑ, το 25% από τα 90 παιδιά (βρέφη και νήπια) που φιλοξενούμε, έχουν σοβαρά προβλήματα (τύφλωση, νοητική υστέρηση κ.ά.)», λέει η κ. Ελευθερία Ψαρρά, Προϊσταμένη της Κοινωνικής Υπηρεσίας. «Τα παιδιά αυτά χρειάζονται ένα προστατευμένο περιβάλλον, ανθρώπους που θα ασχολούνται περισσότερο μαζί τους, και όχι επιπλέον τις επιβαρύνσεις του ιδρυματισμού. Επίσης, να προσθέσω ότι το ΜΗΤΕΡΑ συνεχίζει να έχει την ευθύνη των παιδιών που έχει δώσει σε αναδοχή, ακόμη και μετά την ενηλικίωσή τους. Νομίζω ότι η Πολιτεία θα πρέπει να μεριμνήσει για τα άτομα αυτά, με ειδικές υποδομές ή θεσμούς (π.χ. αναδοχή ενηλίκων). Αυτό θα μπορούσε να γίνει στο πλαίσιο της γενικότερης αναβάθμισης του θεσμού της αναδοχής, που επιβάλλεται να γίνει για πολλούς λόγους. Π.χ. δεν γίνεται να εποπτεύονται όλες οι περιπτώσεις από την Αθήνα. Θα ήταν πιο αποτελεσματικό να υπάρχουν οργανωμένες υπηρεσίες ανά νομό, στελεχωμένες ή συνεργαζόμενες με διεπιστημονικές ομάδες που θα συνεκτιμούν τι είναι καλύτερο για το κάθε παιδί. Γιατί κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή».
18χρονη φοιτήτρια
«Με στήριξαν και θα πάρω το όνομά τους»
Εμαθαν τι είναι η αναδοχή τυχαία, από τηλεοπτική εκπομπή. Λίγο καιρό αργότερα δρασκέλισαν το κατώφλι ενός ιδρύματος, το οποίο άρχισαν να επισκέπτονται για την επιβαλλόμενη κοινωνική έρευνα καταλληλότητας αναδόχων γονέων. Σε μία από τις επισκέψεις, έφθασαν την ώρα που επέστρεφαν τα παιδιά του ιδρύματος από το σχολείο. Δύο από αυτά τους είπαν πρόσχαρα «γεια σας, τι κάνετε;». Πρώτα το κορίτσι. Μετά ο μικρός που την ακολουθούσε. Ηταν τα μόνα παιδιά που τους χαιρέτησαν. Συμπτωματικά, αυτά τα δύο παιδιά τους πρότεινε το ίδρυμα για αναδοχή. Τα έβγαλαν έξω μερικές φορές για φαγητό. Να γνωριστούν. Επειτα πρότειναν στα παιδιά να περάσουν λίγες μέρες μαζί στο σπίτι τους, κοντά στη θάλασσα. Ηταν Ιούλιος, όπως τώρα, δέκα χρόνια πριν. Τα παιδιά είναι ακόμη εκεί.
«Ο μικρός ήταν ανοικτό παιδί, του άρεσε αυτό που βρήκε», λέει στην «Κ» η ανάδοχη μητέρα. «Με το κορίτσι τα πράγματα ήταν για καιρό δύσκολα. Παρέμενε προσκολλημένη στη φυσική μητέρα της, η οποία ζητούσε να τα δει σπάνια, μια φορά στους πέντε-έξι μήνες. Ηταν σχεδόν αναλφάβητα. Μαθητές της Β’ και Δ’ Δημοτικού, που δεν ήξεραν να γράφουν. Χρειάστηκε πολλή δουλειά για να τα καταφέρουμε στο σχολείο. Και στην κοινή ζωή μας. Αξιζε τον κόπο. Δεν μας απασχόλησε που η μητέρα τους συναίνεσε μόνο για αναδοχή, αλλά όχι για υιοθεσία. Θέλαμε να φροντίσουμε δυο παιδιά. Γρήγορα τα νιώσαμε δικά μας. Πήραμε δυο παιδάκια τρομαγμένα, αδύνατα. Σήμερα τα καμαρώνουμε. Η μεγάλη μας μπήκε μόλις στο πανεπιστήμιο».
Φοιτήτρια από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, δέχτηκε να μιλήσει και η ίδια για τη ζωή της. «Εβλεπα τη φυσική μητέρα μου σαν θεό. Δεν ξέρω γιατί. Παρότι δεν με αγαπούσε, θεωρούσα προδοσία να πω μια άλλη γυναίκα μητέρα. Ενιωθα ενοχές. Ημουν το δεύτερο παιδί της και η πρώτη κόρη. Εγώ έπρεπε να μαγειρεύω, να φροντίζω τα τρία μικρότερα αδέλφια. Εγώ να τα προστατεύω όταν τα χτυπούσε. Ετσι, έτρωγα το περισσότερο ξύλο. Μου πέταγε καρέκλες, ζώνες. Ο,τι έβρισκε. Πριν από λίγα χρόνια έβαλε στο ίδρυμα τα δύο μικρότερα. Ετσι τη βλέπαμε λίγο παραπάνω. Οταν τα επισκεπτόταν, μας πήγαιναν οι ανάδοχοι γονείς μας να τη δούμε. Δεν με ρώτησε ποτέ αν ζω καλά, πώς τα πάω στο σχολείο, αν έχω φίλους. Μιλούσε μόνο για τον εαυτό της. Τι τράβαγε από τον ένα και τον άλλο. Επέστρεφα στο σπίτι αγρίμι».
Δεν ανέφερες καθόλου τον φυσικό πατέρα σου, παρατηρήσαμε κάποια στιγμή. «Η μάνα μου βρήκε έναν σύζυγο για να δώσει επίθετο στα παιδιά που έκανε με άλλους άντρες. Το κατάλαβα σε ηλικία πέντε ετών, όταν ο υποτιθέμενος φυσικός μου πατέρας, έβριζε, όταν μάλωνε με τη μητέρα μου, τον πραγματικό βιολογικό μου πατέρα. Το ίδιο γινόταν με τα άλλα παιδιά. Κάποια στιγμή η μητέρα μου του είπε ένα τρομερό ψέμα για μένα. Αρχισε να με δέρνει και αυτός. Κάποτε τον σιχαινόμουν. Σήμερα τον θεωρώ θύμα. Και κακομοίρη. Δεν μπορούσε να κάνει παιδιά, αλλά δεχόταν εκείνα της μάνας μου για να έχει επίδομα πολυτέκνου. Ολα αυτά με καταδιώκουν στους εφιάλτες μου. Αρχίζω όμως να πατάω στα πόδια μου και τώρα που ενηλικιώθηκα θα ζητήσω να πάρω το όνομα των ανθρώπων που με στήριξαν και θεωρώ γονείς μου».
11χρονο αγόρι
«Θα ξαναζήσει τα χρόνια που έχασε»
Παντρεύτηκαν το 2004. Η σύζυγος ήταν 40 ετών και η μόνη δυνατότητα να αποκτήσουν παιδί ήταν με εξωσωματική γονιμοποίηση. Σε ένα χρόνο έκαναν τέσσερις προσπάθειες. Χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα.
«Ηταν εξαιρετικά οδυνηρό. Σαν να ζούσαμε μια άλλη ζωή αυτό τον χρόνο. Ιδίως εγώ. Με τις εξωσωματικές η γυναίκα κλείνεται σε έναν άλλο κόσμο, σε άλλο πλανήτη. Μαζί με τις ψυχικές αντοχές, δοκιμάζεται και το σώμα της. Ημουν αθλητικός τύπος και έγινα σαν μπαλόνι. Πήρα σαράντα κιλά», λέει στην «Κ» η σύζυγος. «Στον γάμο μας είχε πέσει μια σκιά. Τότε έμαθα τυχαία για τις αναδοχές. Οταν συνειδητοποίησα πόσα εγκαταλελειμμένα παιδιά ζουν «παρκαρισμένα» σε ιδρύματα, σκέφτηκα ότι είναι εγωιστικό να θέλω με κάθε τίμημα να γεννήσω δικό μου παιδί. Μια τέτοια στάση δεν έδειχνε αγάπη για τα παιδιά, ούτε διάθεση να προχωρήσω τη ζωή μου. Συζήτησα με τον σύζυγό μου την προοπτική της αναδοχής. Αποδέχθηκε πιο δύσκολα από μένα ότι δεν θα κάναμε δικό μας παιδί. Ωστόσο, μέσα σε λίγους μήνες το αποφασίσαμε. Δεν θέλαμε να χάσουμε άλλο χρόνο.
Απευθυνθήκαμε σε ίδρυμα που φιλοξενεί βρέφη και νήπια. Παιδιά περιζήτητα για υιοθεσία. Μας εξήγησαν ότι σαν ανάδοχοι γονείς θα χάναμε το παιδί σε περίπτωση που αυτό ήταν νομικά έτοιμο για υιοθεσία. Θα το έπαιρνε το πρώτο ζευγάρι από τη λίστα των υποψήφιων θετών γονέων. Ποιος μπορεί να αποχωριστεί ένα παιδί που κράτησε στην αγκαλιά του; Απευθυνθήκαμε σε ίδρυμα με μεγαλύτερα παιδιά (6-12) ετών, τα οποία δύσκολα βρίσκουν ανάδοχη οικογένεια, με αποτέλεσμα να μεταστεγάζονται μεγαλώνοντας σε άλλα ιδρύματα. Ζητήσαμε ένα παιδί 6 έως 10 ετών. Οταν η κοινωνική λειτουργός μας ειδοποίησε ότι έχει ένα παιδί 11 ετών, με το οποίο εκτιμούσε ότι θα δέναμε αμέσως, δεν διστάσαμε ούτε στιγμή.
Εδώ και δύο μήνες είναι στο σπίτι μας. Είναι ένας άγγελος. Κοιτάζω τα δαχτυλάκια του που είναι μία σταλίτσα, διαπιστώνω την ανάγκη του να ξαναζήσει σε μια ζεστή αγκαλιά τις ηλικίες που έχασε χωρίς χάδι, και αναρωτιέμαι: είναι δυνατόν οι άνθρωποι να πετάνε στον κάδο αυτά τα παιδιά για ένα μωρό;».