ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Στην αρχαιότητα ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η σκέψη έχει την έδρα της στην καρδιά και πως ο εγκέφαλος βοηθούσε μόνο στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος.
Μάλιστα, πριν από έναν αιώνα υπήρχαν επιστήμονες που υποστήριζαν ακόμα αυτή την άποψη. Πώς θα μπορούσαν όμως να κατανοήσουν αυτό το περίπλοκο δημιούργημα που «χρειάστηκε 700.000.000 χρόνια για να εξελιχθεί» όπως τονίζει στην «Κ» ο καθηγητής Βασικών Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Λάζαρος Τριάρχου και το οποίο τώρα έχει αρχίσει να μας αποκαλύπτει τη δύναμη και τα μυστήριά του;
Το θαύμα του εγκεφάλου αποτελεί την μεγάλη πρόκληση της Βιοšατρικής Επιστήμης και οι ειδικοί πιστεύουν ότι οι σύγχρονες μέθοδοι απεικόνισης, έχουν προσφέρει πολλές γνώσεις πάνω στη δομή και στη λειτουργία του για να μπορέσουν να αποκωδικοποιήσουν μερικούς από τους μηχανισμούς του.
Μιλώντας στην «Κ» ο κ. Τριάρχου ανέφερε πως «σήμερα υπάρχει πρόοδος προς την κατανόηση της φυσιολογικής λειτουργίας του εγκεφάλου μέσα από τις τεχνικές της λειτουργικής απεικόνισης και της μοριακής βιολογίας. Το δεύτερο μεγάλο ζητούμενο είναι τι συμβαίνει στις νευρικές και ψυχικές παθήσεις του εγκεφάλου από την πλευρά των μηχανισμών, πράγμα που βοηθάει στην αντιμετώπισή τους».
Ο καθηγητής άνοιξε προχθές το βράδυ τον κύκλο των εκδηλώσεων που διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη το Ιδρυμα Μποδοσάκη και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο με θέμα τις νευροεπιστήμες.
Διακεκριμένοι επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό καταθέτουν τις τελευταίες γνώσεις που υπάρχουν γύρω από τον «Μεγάλο Αγνωστο», όπως αρέσκονται πολλοί να αποκαλούν τον εγκέφαλο.
Οι μηχανισμοί μνήμης και μάθησης, τα ειδικά κανάλια ιόντων, η επικοινωνία, τα νευρικά κύτταρα, ψυχική υγεία και διαταραχή βρίσκονται στο επίκεντρο της έρευνας. Στην ομιλία του ο κ. Τριάρχου έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην εξέλιξη των νευρικών συστημάτων από τους απλούστερους μηχανισμούς μέχρι τον άνθρωπο και τα θηλαστικά, «δηλαδή τι έχει γίνει τα τελευταία 700 εκατομμύρια χρόνια», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.
«Φτάσαμε από κάποια σκουληκάκια, ασπόνδυλα, όπου υπήρχε ένα πολύ πρωτόγονο νευρικό σύστημα να έχουμε σήμερα τους πολύπλοκους εγκεφάλους των θηλαστικών, ένα από τα οποία και ο άνθρωπος. Βρισκόμαστε σ’ ένα σημείο στον χρόνο και φυσικά η εξέλιξη δεν έχει τελειώσει και είναι σαφώς απρόβλεπτο προς τα πού θα βαδίσει η εξελεκτική διαδικασία…».
Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι εκτός από τον άνθρωπο υπάρχουν κι άλλα θηλαστικά που έχουν πολύπλοκους εγκεφάλους, όπως είναι οι φάλαινες, τα δελφίνια, οι ελέφαντες, τα λιοντάρια κ. ά., αλλά γι’ αυτά δεν υπάρχουν λεπτομερή δεδομένα των εγκεφαλικών τους λειτουργιών.
«Ενα από τα μεγάλα ζητούμενα στον 21ο αιώνα είναι να συλλέξουμε περισσότερα δεδομένα για οργανισμούς με περίπλοκους εγκεφάλους. Μέχρι τώρα η περισσότερη έρευνα είχε επικεντρωθεί στα ποντίκια για τα οποία υπήρχε υπόβαθρο γνώσης από την παλαιά έρευνα της ανοσολογίας και της γενετικής, αλλά όταν πάμε σε περίπλοκες συμπεριφορές τα δεδομένα δεν μπορούν να αντικατασταθούν από απλούστερους οργανισμούς», υπογραμμίζει ο κ, Τριάρχου.
Η έρευνα τα τελευταία τρία χρόνια έχει προσφέρει νέα στοιχεία για μορφές επικοινωνίας ανάμεσα στα ζώα, στις αγέλες κ. τλ. και έχουν διαπιστωθεί τρόποι λειτουργίας και επικοινωνίας που ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν έχει αναπτύξει όπως είναι η όρασή τους ή τα ακουστικά σήματα με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις φάλαινες που «επικοινωνούν» με ήχους κάτω από τα 20 Hertz και το ανθρώπινο αυτί δεν ακούει.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, με τα δισεκατομμύρια κύτταρά του, παραμένει μοναδικός και θαυμαστός στην εξελικτική διαδικασία με ανεπτυγμένες ορισμένες περιοχές του (στο πρόσθιο τμήμα των μετωπιαίων λοβών) που σ’ αυτές οφείλονται οι διαφορές του από άλλα θηλαστικά. Καθένα από τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου το δεξί και το αριστερό ελέγχει την αντίθετη πλευρά του σώματος και κάθε περιοχή των ημισφαιρίων σχετίζεται με κάποια συγκεκριμένη λειτουργία.
Με την πρόοδο των μεθόδων λειτουργικής απεικόνισης οι επιστήμονες μπορούν πλέον να δουν αναίμακτα σε έναν τομογράφο ποιες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνται τη στιγμή που το άτομο επιτελεί μια συγκεκριμένη εργασία. Εχουν φτάσει μάλιστα σε τέτοιο σημείο που κάποιοι οικονομολόγοι, που αρχίζουν να ασχολούνται με τις νευροεπιστήμες, μελετούν άτομα πως παίρνουν αποφάσεις για το τι θα επιλέξουν να αγοράσουν και ποιες περιοχές του εγκεφάλου συμμετέχουν σε αποφάσεις οικονομικής φύσεως…