Ρεπορτάζ: Τανια Γεωργιοπουλου, Σταυρος Τζιμας, Γιωργος Λιαλιος, Εφη Χατζηιωαννιδου
Δεν πάσχουμε από νερό – σε ποσότητα και σε ποιότητα. Ούτε από υπεύθυνους. Πάσχουμε από υπευθυνότητα, σοβαρότητα και κοινό νου. Σε μια χρονική στιγμή που όλα τα ανεπτυγμένα κράτη βάζουν το «μαχαίρι στο κόκκαλο» όσον αφορά τους πολύτιμους, σχεδόν δυσεύρετους πλέον, υδάτινους πόρους, εμείς αφήνουμε το νερό να χάνεται… Ακόμα και κάτω από τη Δαμόκλειο σπάθη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που έχει βάλει σαφή χρονοδιαγράμματα για συγκεκριμένες υποχρεώσεις, ελάχιστα κάνουμε για να προστατεύσουμε αυτόν τον, ζωτικής σημασίας, πόρο. Από τότε μάλιστα που η βροχή γέμισε τις δεξαμενές, ξεχάσαμε και εκείνο το πάλαι ποτέ «προσέχουμε για να έχουμε».
Καταλήγουμε λοιπόν: ενώ νερό υπάρχει στην Ελλάδα, λόγω ανύπαρκτης διαχείρισης, τα περισσότερα υδατικά διαμερίσματα της χώρας να είναι ελλειμματικά… Η Αθήνα αναγκάζεται να υδρεύεται από περιοχές όλο και πιο μακρινές. Οι αγρότες στη Θεσσαλία, που έμαθαν να σπαταλούν το νερό και να πολεμούν για το νερό, περιμένουν την εκτροπή του Αχελώου. Τα ποτάμια της χώρας έχουν καταντήσει «δεξαμενές» βιομηχανικών αποβλήτων. Σε πάνω από 25 ελληνικές πόλεις, δηλητήρια ρέουν από τις βρύσες των σπιτιών και ουδείς κινητοποιείται. Η παραθαλάσσια Ελλάδα είπε «ναι» στο εμφιαλωμένο, ενώ οι τουρίστες στα νησιά αναγκάζονται να πλένονται με ωράριο. Και όλα αυτά με μια μέση ετήσια βροχόπτωση στη χώρα μας, της τάξης των 800 mm τον χρόνο, όταν στην Ισπανία είναι 636 mm τον χρόνο, στην Κύπρο 498 mm και στην Αίγυπτο 51 mm.
Την ίδια στιγμή οι αρμόδιοι ερίζουν για το ποιος θα αναλάβει τη διαχείριση του νερού, ωσάν να επρόκειτο για κάποιο έπαθλο, αλλά ξεχνούν την ευθύνη που συνεπάγεται. Εως την επόμενη λειψυδρία ή το επόμενο καμπανάκι από την Ευρωπαϊκή Ενωση…
Ρύπανση
«Ευτυχώς που δεν έχουμε βιομηχανία» είναι η φράση που ακούγεται αναφορικά με την κατάσταση των υδατικών πόρων της χώρας. Στην πραγματικότητα, ακόμα και χωρίς βαριά βιομηχανία, καταφέρνουμε να μολύνουμε ποικιλοτρόπως τα επιφανειακά και υπόγεια νερά της χώρας. Την κατάσταση καταγράφει μελέτη του ΕΜΠ σε συνεργασία με το ΙΓΜΕ και το ΚΕΠΕ.
Σύμφωνα με τη μελέτη, στο υδατικό διαμέρισμα της Αττικής τα υπόγεια νερά είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένα. Υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών καταγράφονται σε Ηλιούπολη, Τερψιθέα, Αγία Παρασκευή, Χολαργό, Κορυδαλλό, Κάτω Κηφισιά και στις περιοχές Κορωπίου, Παιανίας, Μαρκοπούλου, Σπάτων, Μεγάρων και βέβαια στον Μαραθώνα εξαιτίας των εντατικών αγροτικών καλλιεργειών της περιοχής. Επίσης τα υπόγεια νερά στις περιοχές του Ιλισού και του Κηφισού είναι ιδιαίτερα υποβαθμισμένα. Μολυσμένη είναι και η περιοχή του Θριάσιου Πεδίου εξαιτίας των αστικών αποβλήτων, των αγροτικών δραστηριοτήτων και βέβαια της χωματερής των Ανω Λιοσίων.
Οσον αφορά το υδατικό διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα ρύπανσης των υπόγειων υδάτων εξαιτίας της αγροτικής δραστηριότητας. Υψηλότατες είναι οι συγκεντρώσεις νιτρικών γύρω από το Αργος και το Ναύπλιο, την Τρίπολη, το Αστρος, το Λεωνίδιο, τη Σπάρτη και το Γύθειο.
Στο υδατικό διαμέρισμα της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας έχουν καταγραφεί υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών στα υπόγεια νερά στην Κωπαΐδα, στην περιοχή της Ανθήλης και στις προσχώσεις του Σπερχειού.
Στο υδατικό διαμέρισμα της Θεσσαλίας παρουσιάζονται υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών στις περιοχές Αργυροπούλειο, Αχίλλειο, Αγιά και Πλατύκαμπος του νομού Λάρισας και στην περιοχή Ματαράγκα στον νομό Καρδίτσας.
Σχετικά με την ποιότητα των υπόγειων νερών των νησιών δεν υπάρχουν στοιχεία.
Οσον αφορά τα επιφανειακά νερά, η κατάσταση χαρακτηρίζεται «γενικά ικανοποιητική». Πρόβλημα ρύπανσης υπάρχει, ωστόσο, στο ρέμα Σουλίου, στον ποταμό Πάμισο, στον Αλφειό και τον Πηνειό Ηλείας. Η ποιότητα του νερού στον Πηνειό της Θεσσαλίας είναι επίσης προβληματική, όπως και σε Στρυμόνα και Εβρο. Επίσης το 70% των λιμνών παρουσιάζουν το φαινόμενο του ευτροφισμού.
Γεωργία, η σπάταλη
Οσο και να εξοικονομείτε νερό στο σπίτι, αν δεν ληφθούν μέτρα για τη σπατάλη νερού στη γεωργία, η διαφορά θα είναι απειροελάχιστη. Η αστική χρήση του νερού, με όλες τις σπατάλες, απορροφά μόλις το 11% των διαθέσιμων πόρων και η βιομηχανία το 3%. Ο τομέας που κυριολεκτικά «ρουφάει νερό» είναι η γεωργία, που χρησιμοποιεί στην Ελλάδα το 86% των διαθέσιμων πόρων – το αντίστοιχο ποσοστό παγκοσμίως είναι 70%.
Είναι λοιπόν φανερό ότι αν κάπου έχουν πραγματικό νόημα οι όποιες παρεμβάσεις, είναι η γεωργία. Οι εικόνες του νερού που εκτοξεύεται από τα κανονάκια μέρα μεσημέρι, με αποτέλεσμα να εξατμίζεται, κάθε άλλο παρά έχουν εκλείψει.
Οι επιταγές της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ενωσης επιβάλλουν την ορθολογική χρήση των υδάτινων πόρων προκειμένου να λάβει ο δικαιούχος τις επιδοτήσεις. Ομως οι αλλαγές απαιτούν χρήμα, για να φτιαχτούν δίκτυα άρδευσης, και χρόνο για να συνειδητοποιήσουν οι αγρότες ότι η σπατάλη του νερού κοστίζει στο περιβάλλον και κατά συνέπεια στην τσέπη μας.
Πτώση υδροφόρου ορίζοντα
Λόγω της κακής διαχείρισης και της ανεξέλεγκτης χρήσης των υπόγειων υδάτινων πόρων, το επίπεδο του νερού σε πολλές περιοχές της χώρας έχει υποχωρήσει, με αποτέλεσμα να εισχωρεί το θαλασσινό νερό και να παρουσιάζεται το γνωστό φαινόμενο της υφαλμύρωσης. Η υφαλμύρωση ουσιαστικά καθιστά άχρηστες τις όποιες ποσότητες νερού, ενώ παράλληλα καταστρέφει και τα εδάφη της περιοχής.
Στον νομό Αττικής έντονα προβλήματα υφαλμύρωσης παρουσιάζονται στην παραλιακή ζώνη προς το Σούνιο, στις περιοχές του Φαλήρου, της Καλλιθέας, του Πειραιά, της Δραπετσώνας και του Κερατσινίου. Επίσης στις περιοχές της Βουλιαγμένης, της Βάρης και του Κορωπίου.
Σύμφωνα με τον κ. Σπύρο Παπαγρηγορίου, πολιτικό μηχανικό εξειδικευμένο σε θέματα διαχείρισης υδάτινων πόρων, έντονο πρόβλημα υφαλμύρωσης υπάρχει στη Θεσσαλία, κυρίως στην περιοχή της Μαγνησίας κοντά στον Αλμυρό, αλλά και στο Δέλτα του Νέστου. Επίσης στα βόρεια παράλια της Κορινθίας και στην Κρήτη, ιδιαίτερα στην Αν. Κρήτη και στην περιοχή του Ηρακλείου. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα της υφαλμύρωσης παρουσιάζεται μικρότερο ή μεγαλύτερο σε όλες τις παραλιακές πεδιάδες της Ελλάδας όπου εξαιτίας των καλλιεργειών υπεραντλούνται τα υπόγεια νερά.
Σημαντική υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα, εξαιτίας της διείσδυσης της θάλασσας, παρατηρείται επίσης στα νησιά Ρόδος, Κως, Πάρος, Χίος, Σάμος και Λέσβος.
Ανυπαρξία έργων
Στην Ελλάδα ελάχιστα έργα γίνονται προκειμένου να αξιοποιηθούν με σύστημα οι υδάτινοι πόροι της χώρας. Οπως τονίζει στην «Κ» ο αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Υδατικών Πόρων του ΕΜΠ κ. Δημήτρης Κουτσογιάννης, «η Ελλάδα αν και έχει ανισομέρεια ως προς την κατανομή των υδάτινων πόρων στις διάφορες περιοχές, έχει νερά. Ομως τα επιφανειακά νερά που είναι περισσότερα σε σχέση με τα υπόγεια δεν αξιοποιούνται». Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί πολύ απλά, όπως επισημαίνει ο κ. Κουτσογιάννης, είναι πιο εύκολο να αξιοποιηθούν τα υπόγεια. «Οποιος θέλει ανοίγει μια γεώτρηση νόμιμα ή παράνομα και αντλεί νερό.
Αντίθετα, όσον αφορά την εκμετάλλευση των επιφανειακών νερών, χρειάζεται να γίνουν έργα υποδομής μεγάλα και βέβαια να συμφωνήσουμε ποια ακριβώς έργα πρέπει να γίνουν και πού», τονίζει. Πολλοί, ωστόσο, εξηγούν ότι με δυσκολία πραγματοποιούνται ακόμα και μικρής κλίμακας έργα που θα βοηθούσαν στη συγκράτηση μέρους του νερού που χύνεται στη θάλασσα.
Βιολογικοί καθαρισμοί
Πριν από δεκαέξι χρόνια η Ελλάδα ανακάλυψε, υπό την πίεση της Ε.Ε., τους βιολογικούς καθαρισμούς, ώστε να μην καταλήγουν ανεπεξέργαστα υγρά απόβλητα και λύματα σε λίμνες, ποτάμια και στη θάλασσα. Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ, στη χώρα σήμερα λειτουργούν 196 βιολογικοί καθαρισμοί, 87 είναι υπό κατασκευή και 49 αδρανούν, δηλαδή κατασκευάστηκαν αλλά παραμένουν σε αχρηστία. Πολλά προβλήματα προέκυψαν μέσα από αυτήν τη διαδικασία: συχνά οι βιολογικοί δεν χωροθετήθηκαν σωστά ή… δεν χρειάζονταν καθόλου (δημιουργήθηκαν για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας). Επίσης δεν υπήρξε καμία πρόβλεψη για το παραγόμενο προϊόν, τη γνωστή λυματολάσπη. Πολλά προβλήματα παρουσιάζονται και στη λειτουργία τους, ελλείψει εξειδικευμένου προσωπικού για τον χειρισμό των μονάδων.
Διασυνοριακά ύδατα
Οι πιο εύφορες πεδιάδες της χώρας, αλλά και σπουδαίοι υγροβιότοποι υδροδοτούνται από ποτάμια και λίμνες που μοιραζόμαστε με τους γείτονες. Είναι τα νερά του Εβρου, του Νέστου, του Στρυμόνα και του Αξιού, προερχόμενα από τη Βουλγαρία και την ΠΓΔΜ, αυτά που δίνουν ζωή στους κάμπους της Μακεδονίας και της Θράκης, καθιστώντας τις γεωργικές καλλιέργειες ισχυρό αιμοδότη της ελληνικής οικονομίας. Ως εκ τούτου, η ποσότητα -και η ποιότητα- των υδάτινων όγκων που περνούν τα βόρεια σύνορά μας δεν μπορεί παρά να αποτελούν συστατικό στοιχείο του ενδιαφέροντος της πολιτείας και οπωσδήποτε της εξωτερικής μας πολιτικής. Η ανάγκη διαμόρφωσης μιας στρατηγικής στο ζήτημα των διασυνοριακών νερών, η οποία δεν μπορεί παρά να χαραχθεί και να υλοποιηθεί σε συνεργασία με τις εμπλεκόμενες χώρες, προβάλλει επιτακτικά κάθε φορά που πλημμυρίζει ο Εβρος ή κατεβάζει δηλητήριο ο Αξιός. Οσον αφορά την αντιπλημμυρική θωράκιση του Εβρου, στην πραγματικότητα δεν έχει γίνει τίποτα ουσιαστικό από τις ενδιαφερόμενες πλευρές (Ελλάδα, Τουρκία, Βουλγαρία). Οσο για τη ρύπανση από τα αστικά απόβλητα πόλεων της ΠΓΔΜ των νερών του Αξιού, τα οποία υδροδοτούν τον κάμπο της Μακεδονίας και καταλήγουν στον Θερμαϊκό, τα πράγματα είναι πολύ άσχημα, όπως προειδοποιεί ένας Σλαβομακεδόνας επιστήμονας, ο καθηγητής του πανεπιστημίου των Σκοπίων κ. Ατανάσκο Τούνεφσκι.
Ελλειψη σχεδιασμού
Η έλλειψη σχεδιασμού δεν αφορά μόνο τις υποχρεώσεις της Ελλάδας έναντι της Ευρωπαϊκής Ενωσης (που υλοποιούνται ελλιπώς και στο «παρά πέντε»), αλλά κυρίως τις «αναρμοδιότητες»: η ευθύνη για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων της χώρας μοιράζεται σε τρία υπουργεία (Ανάπτυξης, ΠΕΧΩΔΕ, Γεωργίας). Ως εκ τούτου προκαλείται συχνά σύγχυση ως προς τις αρμοδιότητες του κάθε φορέα, ενώ προωθούνται ασυντόνιστες δράσεις και αντιφατικές πολιτικές αποφάσεις. Παράδειγμα της ασυνεννοησίας ανάμεσα στα υπουργεία είναι ο τρόπος που υλοποιούν προγράμματα με τα οποία παρακολουθείται η ποιότητα και η ποσότητα των επιφανειακών και των υπόγειων νερών: η μέθοδος συλλογής στοιχείων διαφέρει από τη μια υπηρεσία στην άλλη, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή ούτε η σύγκριση ούτε -κυρίως- η λήψη μέτρων…
Νησιά και τουρισμός
Κάθε καλοκαίρι τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου συγκεντρώνουν εκατομμύρια τουρίστες. Η κατανάλωση νερού είναι τεράστια και δεν αφήνει περιθώρια για ορθολογική διαχείριση. Πόσω μάλλον όταν πολλά νησιά, ιδίως τα μικρότερα σε μέγεθος, είναι ξερά, φτωχά σε υδάτινα αποθέματα, ενώ κάποια που έχουν ανεπτυγμένη γεωργία παρουσιάζουν προβλήματα μόλυνσης των υπόγειων νερών από τα φυτοφάρμακα. Ηδη σε πολλές περιπτώσεις η κατάσταση έχει φθάσει στο «απροχώρητο»: σε κάποια νησιά των Κυκλάδων τα υπόγεια αποθέματα έχουν εξαντληθεί και οι γεωτρήσεις αντλούν πλέον υφάλμυρο νερό. Μετά το «σημείο μηδέν» των ετών 2000 και 2001 καταβλήθηκαν σημαντικές προσπάθειες για να αντιμετωπιστεί το οξύ πρόβλημα, κυρίως με μικρά φράγματα. Ωστόσο η έλλειψη νερού δύσκολα θα αντιμετωπιστεί, ιδίως όσο συνεχίζεται η αλόγιστη ανάπτυξη.
Πόσιμο και επικίνδυνο
Δεκαπέντε δήμοι σε όλη τη χώρα, δηλαδή 180.000 πολίτες, πίνουν νερό που περιέχει επικίνδυνα στοιχεία όπως νιτρικά, αμμωνία, μαγγάνιο, αλλά και αρσενικό. Η διαπίστωση έγινε ύστερα από ελέγχους το 1999 και το 2004 και αποτέλεσε αφορμή για την αποστολή προειδοποιητικής επιστολής από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Βόλου, όπου καταγράφηκαν σημαντικές υπερβάσεις στα ανώτατα όρια χλωριούχων ιόντων, χλωρίου και νατρίου. Γενικά οι έλεγχοι στην ποιότητα του πόσιμου νερού στις περισσότερες πόλεις θεωρούνται ανεπαρκείς, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις… δεν πραγματοποιούνται καθόλου, παρά μόνο αν διαπιστωθεί κάποιο πρόβλημα.
Παλαιά δίκτυα
Η παλαιότητα των αστικών δικτύων είναι μία από τις βασικές αιτίες απώλειας μεγάλων ποσοτήτων νερού. Σύμφωνα με μετρήσεις των οργανισμών ύδρευσης μεγάλων αστικών κέντρων χάνεται, λόγω παλαιότητας δικτύων και ελλιπούς συντήρησης, το 40% της ποσότητας που κανονικά θα έπρεπε να φθάνει στους χρήστες. Παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει, το θέμα της συντήρησης των δικτύων παραμένει ανοιχτό, καθώς τα χρήματα για τη συντήρηση δεν εκταμιεύονται εύκολα. Σε πολλές πόλεις ζητούμενο παραμένει και η ποιότητα των αγωγών και των σωλήνων, που κάνουν την κεντρική παροχέτευση. Σε αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, δεκάδες ή εκατοντάδες μέτρα αγωγών είναι κατασκευασμένα από ακατάλληλες ουσίες (αμίαντος) και χρήζουν άμεσης αντικατάστασης.
Γνωμη
Εις ώτα μη ακουόντων
Της Τασουλας Καραϊσκακη
Τ ον περασμένο Μάιο, η Πανελλήνια Ενωση Ιατρών Δημόσιας Υγείας του ΕΣΥ, με έκθεση κόλαφο, αποκάλυπτε ότι το νερό της βρύσης περιέχει μόλυβδο, ίνες αμιάντου, χλωροφόρμιο, εντομοκτόνα, αρωματικούς υδρογονάνθρακες, χλώριο κ.ά. Ουσίες που όταν εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό, προκαλούν μη αναστρέψιμες βλάβες, μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα. Πόσω μάλλον όταν «καταναλώνονται» καθημερινά για χρόνια… Τέσσερις μήνες αργότερα, έκθεση του ΑΠΘ έφερνε στο φως το σκάνδαλο με το υπερχλωριωμένο νερό του Βόλου και επιστολή της Ε.Ε. την «ξεχασμένη» υπόθεση των 15 και πλέον δήμων της χώρας που, εδώ και μια επταετία τουλάχιστον, πίνουν νερό με αρσενικό και άλλα δηλητήρια. Και γεννάται το εύλογο ερώτημα: Είναι δυνατόν, σε ένα τόσο σοβαρό ζήτημα δημόσιας υγείας, η πολιτεία να μη λαμβάνει άμεσα μέτρα; Να μην ιδρώνει το αυτί κανενός; Να εγκαταλείπουν για χρόνια πληθυσμούς ολόκληρους στο έλεος των δηλητηρίων; Δεν πρόκειται για απλή απουσία συνείδησης. Αλλά για απουσία κράτους.