Δεκάδες επικίνδυνες χημικές ουσίες είχαν ανιχνευθεί το 2003 στο αίμα πολλών ευρωβουλευτών, ύστερα από έρευνα του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF). Φθαλικά άλατα, που βρίσκονται στα πλαστικά για να δίνουν ευκαμψία, επιβραδυντικά φλόγας που βρίσκονται σε ρούχα, ηλεκτρικές συσκευές και έπιπλα, ύποπτα χημικά από συσκευασίες τροφίμων ήταν οι ανεπιθύμητοι επισκέπτες, μαζί με ίχνη τοξικού PCB και καρκινογόνου εντομοκτόνου DDT, παρότι είχαν απαγορευθεί προ δεκαετιών! Χρειάστηκαν σκληρές διαπραγματεύσεις τρεισήμισι χρόνων και μεγάλες υποχωρήσεις στους όρους προστασίας υγείας και περιβάλλοντος, για να καταλήξει, την περασμένη Τετάρτη, το Ευρωκοινοβούλιο στον κανονισμό για τον έλεγχο των χημικών ουσιών (RΕΑCΗ).
Πάνω από 100.000… χειροποίητες συνθετικές χημικές ενώσεις περιτριγυρίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο. Από το ένα εκατομμύριο τόνους χημικών που παράγονταν το 1930, φτάσαμε στα 400 εκατομμύρια το 2000! Τα χημικά βρίσκονται πλέον σε όλα τα προϊόντα της καθημερινότητας, απλουστεύοντας τη ζωή μας. Αρκεί να μην τη συντομεύουν, να μην την υποβαθμίζουν. Αρκετές από τις ουσίες αυτές έχουν μπει στην παραγωγή χωρίς επαρκή έλεγχο, ενώ συνδέονται όλο και πιο συχνά με σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως καρκινογένεση, μεταλλάξεις του DNA, ορμονικές διαταραχές, που οδηγούν σε προβλήματα στην αναπαραγωγή κ.λπ. Η συντριπτική πλειονότητα των χημικών ουσιών παρασκευάστηκε πριν από το 1981, πλήρως ανεξέλεγκτα. Αλλά και μετά το ’81 οι έλεγχοι ήταν ανεπαρκείς. Μόλις για το 86% των 2.500 χημικών που κυκλοφορούν σε μεγάλες ποσότητες υπάρχουν επαρκή στοιχεία.
Πριν από τέσσερα χρόνια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο οδηγίας για την Καταχώριση, Αξιολόγηση και Αδειοδότηση των Χημικών (REACH). Εξαιρούνται φάρμακα, φυτοφάρμακα, τρόφιμα και βιοτεχνολογία, που καλύπτονται από άλλες οδηγίες. Εξεγέρθηκε όμως το λόμπι της πανίσχυρης χημικής βιομηχανίας (και οι ΗΠΑ), πιέζοντας Συμβούλιο Υπουργών και Κομισιόν και υποχρεώνοντας το REACH σε οδυνηρό στριπτίζ. Το «τελευταίο οχυρό», το Ευρωκοινοβούλιο, οδηγήθηκε σε επώδυνο συμβιβασμό.
Τα βασικά σημεία
Ο κανονισμός REACH ξεκινά να εφαρμόζεται από τον Απρίλιο του 2007, ενώ θα βρίσκεται σε πλήρη ισχύ σε έντεκα χρόνια. Τα βασικά του σημεία είναι:
– Διαμορφώνεται πανευρωπαϊκό σύστημα καταχώρισης και αδειοδότησης, καταργώντας τους 40 κανονισμούς που ισχύουν σήμερα. Ισχύει το «μία ουσία – ένας φάκελος», που μειώνει το κόστος των επιχειρήσεων, αφού δεν απαιτούνται διαφορετικές αιτήσεις αδειοδότησης για την ίδια ουσία.
– Το βάρος της απόδειξης της ασφάλειας της κάθε χημικής ένωσης βαρύνει πλέον τη βιομηχανία (και όχι το Δημόσιο), με βάση προκαθορισμένα τεστ. Μειώθηκε όμως πολύ (από 30.000 σε 12.000) ο αριθμός των χημικών που πρέπει να ελεγχθούν ουσιαστικά. Ο κίνδυνος απόκρυψης στοιχείων, λόγω μη επαρκούς δημόσιου ελέγχου, παραμονεύει.
– Εισάγεται το δικαίωμα του πολίτη να γνωρίζει τι χημικό χρησιμοποιεί, αλλά περιορίστηκε τελικά στο όνομα της εμπιστευτικότητας των ερευνών των εταιρειών.
– Η κάθε εταιρεία αναλαμβάνει πια την ευθύνη για τα χημικά που χρησιμοποιεί, αλλά όχι με δεσμευτικό νομικό τρόπο.
– Τέλος, διατυπώνεται η ιδέα της αντικατάστασης των επικίνδυνων χημικών, αφήνοντας όμως πολλά παράθυρα. Αντί της δέσμευσης ότι κάθε επικίνδυνη χημική ουσία πρέπει να αντικατασταθεί εφόσον υπάρχει ασφαλές, διαθέσιμο και κατάλληλο υποκατάστατο, το τελικό κείμενο προβλέπει ότι κάθε ουσία μπορεί να πάρει άδεια εάν η βιομηχανία αποδείξει ότι έχει «επαρκή έλεγχο» και ένα σχέδιο υποκατάστασης (ή έρευνας για εναλλακτικές ουσίες) για το μέλλον! Ακόμα και χωρίς «επαρκή έλεγχο» θα δίνεται άδεια. Θα εξετάζονται τα κοινωνικο-οικονομικά πλεονεκτήματα (προφανώς για τις εταιρείες) και οι επιπτώσεις στην υγεία (όλων μας). Εάν υπερτερούν τα πρώτα θα δίνεται άδεια!
Επιπτώσεις στην υγεία
«Επαρκής έλεγχος δεν μπορεί να γίνει σε ουσίες που δρουν αρνητικά σε απειροελάχιστες ποσότητες. Εβαλαν τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα», τονίζει η κ. Πολυξένη Νικολοπούλου – Σταμάτη, αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Ιατρικής και επιστημονική υπεύθυνος του μεταπτυχιακού Περιβάλλον και Υγεία. «Η ίδια η Ε.Ε. έχει δώσει εκατομμύρια ευρώ για έρευνες που αποδεικνύουν ότι σειρά χημικών ουσιών προκαλούν καρκινογενέσεις, ενδοκρινικές και ενδομήτριες διαταραχές (με αποτέλεσμα έξαρση υπογονιμότητας), χτυπούν τον εγκέφαλο».
Διιστάμενες είναι οι εκτιμήσεις για το τελικό κείμενο. Ο ευρωβουλευτής της Ν.Δ. κ. Α. Τρακατέλλης τονίζει ότι «οδηγεί σε ένα ισορροπημένο σύστημα το οποίο εξασφαλίζει ένα υψηλό επίπεδο δημόσιας υγείας και περιβαλλοντικής προστασίας, ενώ θα διατηρεί και την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας», ενώ ο Δημήτρης Παπαδημούλης του Συνασπισμού τονίζει ότι «από το αρχικό REACH, που είχε προτείνει η ίδια η Κομισιόν, δεν έμεινε παρά το 10%. Η αγορά τα πήρε όλα!»
Οσον αφορά τον κανονισμό, οι ελπίδες στρέφονται πλέον στην αυστηροποίησή του, κατά την αναθεώρηση του REACH την επόμενη πενταετία.
Δύσκολο έργο για τις ελληνικές επιχειρήσεις
Του Αρμοδιου Γιαννιδη*
Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει σήμερα ότι τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που παράγονται με τη γνώση της χημείας έχουν αυξήσει τη μακροζωία και έχουν βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο. Οσοι εμπλεκόμαστε στη χημική βιομηχανία γνωρίζουμε ότι η επικινδυνότητα των χημικών προϊόντων έχει να κάνει με τον βαθμό έκθεσης σ’ αυτά και τα μέτρα ασφαλούς χρήσης. Μακριά από το κλίμα φοβίας και απαξίωσης που καλλιεργήθηκε για τα χημικά, οι ελληνικές επιχειρήσεις ετοιμάζονται να εφαρμόσουν τον νέο κανονισμό, να απορροφήσουν το κόστος και να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι δαπάνες για την εφαρμογή του REACH είναι ανισοβαρείς. Οι ελληνικές επιχειρήσεις, στην πλειονότητά τους μικρομεσαίες, έχουν να επιτελέσουν δύσκολο έργο.
* Ο κ. Αρμόδιος Γιαννίδης είναι πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Χημικών Βιομηχανιών.
Ο REACH πρέπει να ενισχυθεί στο μέλλον
Του Αχιλλεα Πληθαρα*
Ο κανονισμός REACH επέζησε. Στο παρελθόν, οι χημικές βιομηχανίες μπορούσαν να πουλήσουν οτιδήποτε επιθυμούσαν, χωρίς να παρέχουν στοιχεία για τις επιπτώσεις. Η τελική μορφή του REACH, όμως, είναι ουσιαστικά αποδυναμωμένη. Επιτρέπει τη χρήση -σε προϊόντα ευρείας κατανάλωσης- χημικών που προκαλούν σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως καρκίνο, γενετικές ανωμαλίες κι αναπαραγωγικές δυσλειτουργίες. Τα κενά στο κείμενο του κανονισμού και οι σημερινές κακές πρακτικές πολλών χημικών βιομηχανιών αφήνουν εκτεθειμένο το REACH σε περαιτέρω χειραγώγηση. Για όλα αυτά, η προσεκτική εφαρμογή του κανονισμού κρίνεται ζωτικής σημασίας. Το REACH πρέπει να ενισχυθεί τα επόμενα χρόνια, ώστε να προστατεύσει αποτελεσματικά τους πολίτες και το περιβάλλον της Ευρώπης.
* Ο κ. Αχ. Πληθάρας είναι υπεύθυνος εκστρατειών του WWF Ελλάς.