Η λέξη «μετανάστης» στο μυαλό των περισσοτέρων είναι συνδεδεμένη με έννοιες όπως ξενοφοβία, ανεργία, εγκληματικότητα, υποβάθμιση. Λίγοι είναι εκείνοι που μεταφράζουν την παρουσία των αλλοδαπών οικονομικών μεταναστών στη χώρα μας σε ισχυρά ασφαλιστικά ταμεία και οικονομική ευημερία. Αυτή τη θετική διάσταση την αγνοεί ακόμη και η ελληνική πολιτεία, αν κρίνει κανείς από τη μέχρι στιγμής μεταναστευτική πολιτική της. Αυτό ήταν ένα από τα βασικά συμπεράσματα στο πρόσφατο συνέδριο του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής (Ι.ΜΕ.ΠΟ.) με τίτλο «Μετανάστευση στην Ελλάδα: Εμπειρία, Πολιτικές, Προοπτικές».
Η συμμετοχή των μεταναστών στην κατανάλωση έχει επιφέρει αύξηση του ΑΕΠ κατά 1,4% και έχει δημιουργήσει 115.000 νέες θέσεις εργασίας (100.000 για τους Ελληνες και 15.000 για τους αλλοδαπούς). Συγχρόνως, για τα επόμενα 20 χρόνια οι μετανάστες θα τροφοδοτούν τα ασφαλιστικά ταμεία, χωρίς να λαμβάνουν αντίστοιχες παροχές. Αυτό δεν σημαίνει ότι με τους μετανάστες λύνεται το ασφαλιστικό πρόβλημα της χώρας. Απλά οι ασφαλιστικοί φορείς κερδίζουν χρόνο για να αντιμετωπίσουν προβλήματα, που διαφορετικά θα ήταν άμεσα οξυμένα.
Με μισθούς κατά 40% χαμηλότερους από εκείνους των Ελλήνων, οι μετανάστες απασχολούνται σε χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα – κατά 90% λόγω διακριτικής μεταχείρισης εναντίον τους. Παρ’ όλα αυτά, οι Αλβανοί (που αποτελούν το 48% του μεταναστευτικού πληθυσμού στη χώρα μας) αποταμιεύουν κατά μέσο όρο 5.390 ευρώ το χρόνο ανά νοικοκυριό και οι περισσότεροι (75%) έχουν τουλάχιστον έναν τραπεζικό λογαριασμό. Με δεδομένο ότι στην Ελλάδα βρίσκονται περίπου 95.000 αλβανικά νοικοκυριά, εύλογα τίθεται το ερώτημα κατά πόσο η ελληνική πλευρά πρέπει να εφαρμόσει πολιτικές με στόχο την παραμονή και επένδυση των αποταμιεύσεών τους στην Ελλάδα.
Προσφέρουν περισσότερα
Τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της έλευσης των μεταναστών στην Ελλάδα, όπως και το τι θα συμβεί αν ο αριθμός τους αυξηθεί ή, αντίθετα, αν αυτοί εγκαταλείψουν τη χώρα, εξετάζουν στην έρευνά τους με τίτλο «Οικονομικές επιπτώσεις της απασχόλησης των αλλοδαπών στην ελληνική οικονομία» οι Σ. Ζωγραφάκης (λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Πατρών), Α. Κόντης (eπίκουρος kαθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) και Θ. Μητράκος (Τράπεζα της Ελλάδος).
Οπως σημείωσε στο συνέδριο του ΙΜΕΠΟ ο κ. Ζωγραφάκης, σε σχετική έρευνα πριν από δέκα χρόνια (Α. Σαρρής, Σ. Ζωγραφάκης) είχε διαπιστωθεί ότι η συνολική εισροή μεταναστών στην Ελλάδα αντιστοιχούσε στο 3,2% του εργατικού δυναμικού της χώρας και απασχολούνταν κυρίως στον αγροτικό και κατασκευαστικό τομέα. Σήμερα, το αντίστοιχο ποσοστό εκτιμάται στο 10% του εργατικού δυναμικού. Στη διάρκεια της δεκαετίας, το 37% του ελληνικού πληθυσμού είδε τα εισοδήματά του να μειώνονται με την έλευση των αλλοδαπών, ενώ χάθηκαν περίπου 50.000 θέσεις εργασίας. Πρόκειται για φτωχά ή μεσαίου εισοδήματος νοικοκυριά, με αρχηγό χωρίς εργασιακή ειδίκευση. Ομως η έλευση των μεταναστών ταυτόχρονα δημιούργησε, λόγω της αύξησης της κατανάλωσης, και 25.000 νέες θέσεις εργασίας.
Αύξηση εσόδων
Σήμερα, δέκα χρόνια αργότερα, οι νέες θέσεις εργασίας που δημιουργεί η κατανάλωση των μεταναστών αγγίζουν τις 115.000 (100.000 για τους Ελληνες και 15.000 για τους μετανάστες). Κυρίως έχουν ευνοηθεί ο κλάδος των αγαθών που καλύπτουν πάγιες ανάγκες των νοικοκυριών (όπως ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, συστήματα θέρμανσης κ.λπ.), οι κατασκευές και ο αγροτικός τομέας. Τα έσοδα του κράτους από τον φόρο εισοδήματος, τον ΦΠΑ κ.λπ. έχουν αυξηθεί και το έλλειμμα περιορίζεται. Τα πραγματικά εισοδήματα των φτωχών νοικοκυριών έχουν αυξηθεί (περίπου κατά 3,5%), περισσότερο από τα νοικοκυριά με μεσαία (1%) και υψηλά (0,2%) εισοδήματα.
Ενδεχόμενη μελλοντική αύξηση των μεταναστών στη χώρα μας κατά 200.000 άτομα συνεπάγεται επιπλέον αύξηση του ΑΕΠ κατά 0,7%, μείωση των τιμών κατά 2%, μικρή βελτίωση του ισοζυγίου πληρωμών, δημιουργία 25.000 νέων θέσεων απασχόλησης για τους Ελληνες και απορρόφηση των 100.000 από τους 200.000 νέους μετανάστες. Οι πραγματικοί μισθοί θα μειωθούν κατά 2,5% για τους Ελληνες μισθωτούς με λίγες δεξιότητες και κατά 30%-50% για τους μετανάστες.
Χωρίς ξένους
Εάν υποθέσουμε ότι αποχωρούν οι μετανάστες από την Ελλάδα, το ΑΕΠ θα μειωθεί, οι τιμές θα αυξηθούν, οι πραγματικοί μισθοί θα αυξηθούν και το ισοζύγιο πληρωμών θα επιδεινωθεί. Οπως τόνισε ο κ. Ζωγραφάκης, οι θέσεις απασχόλησης που θα εγκαταλειφθούν από τους μετανάστες δεν πρόκειται να καλυφθούν από Ελληνες σε αναλογία μία προς μία. Κερδισμένοι φαίνεται να είναι οι Ελληνες εργαζόμενοι με λιγότερες δεξιότητες. Τα πραγματικά εισοδήματα των φτωχών Ελλήνων θα αυξηθούν σημαντικά, έναντι άλλων ομάδων νοικοκυριών.
Συμπέρασμα: Με βάση τα παραπάνω και άλλα σενάρια που εξέτασαν οι ερευνητές, διαπιστώνεται ότι όσο περισσότερο ενσωματώνονται οι μετανάστες που ζουν αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα, τόσο περισσότερο αυξάνεται η συμβολή τους στην ευημερία της χώρας. Η μεγαλύτερη ενσωμάτωση εντάσσει τους μετανάστες στη νόμιμη αγορά εργασίας και τους βγάζει από την ανεπίσημη εργασία και την παραοικονομία. Αυτό ισοδυναμεί σε περισσότερα φορολογικά έσοδα και ασφαλιστικές εισφορές.
Πληρώνονται λιγότερα
Δεκαπέντε χρόνια μετά την έλευση του πρώτου κύματος μεταναστών, η χώρα μας παραμένει χωρίς ολοκληρωμένη και συνεπή μεταναστευτική πολιτική, παρότι οι μετανάστες αποτελούν περίπου το 8% του πληθυσμού και το 10% του εργατικού δυναμικού μας. Εκφανση της απουσίας ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής αποτελούν και οι έντονες μισθολογικές διαφορές μεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών εργαζομένων, σύμφωνα με έρευνα του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών (Μ. Ντεμούσης, Ν. Γιαννακόπουλος και Σ. Ζωγραφάκης).
Οι μετανάστες συμμετέχουν σε υψηλότερο βαθμό από τους Ελληνες στο εργατικό δυναμικό της χώρας (71% έναντι 61% των Ελλήνων ηλικίας 18-64 ετών). Μάλιστα, μεταξύ των ανδρών, τα ποσοστά απασχόλησης μεταναστών είναι κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα απ’ ό,τι των Ελλήνων. Οι χαμηλότεροι μισθοί των μεταναστών δεν εξηγούνται μόνο από τους παράγοντες που διαμορφώνουν το ύψος του ωρομισθίου στην ελληνική αγορά εργασίας. Αρκετά σημαντική είναι η επίπτωση της διακριτικής μεταχείρισης των μεταναστών, που συγκεντρώνονται στα χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα.
Ανειδίκευτοι εργάτες
Οπως σημείωσε στο συνέδριο του Ι.ΜΕ.ΠΟ. ο κ. Ντεμούσης, οι μισθοί των Ελλήνων είναι κατά 40% υψηλότεροι από αυτούς των αλλοδαπών. Το 88% των αλλοδαπών απασχολείται στον ιδιωτικό τομέα (έναντι 63% για τους Ελληνες), το ποσοστό των ανασφάλιστων μεταναστών (9%) είναι πολύ υψηλότερο των Ελλήνων (2%), το ποσοστό των περιστασιακά απασχολούμενων (28%) είναι επίσης υψηλότερο από το αντίστοιχο των Ελλήνων (16%). Επιπλέον, οι μετανάστες απασχολούνται κυρίως ως ανειδίκευτοι εργάτες ή εργάτες παραγωγής, όταν οι Ελληνες απασχολούνται στην παροχή υπηρεσιών ως επαγγελματίες και ειδικευμένοι τεχνίτες. Σε αυτήν ακριβώς την «ασυμμετρική» πρόσβαση Ελλήνων και μεταναστών σε επαγγέλματα οφείλονται και οι μισθολογικές διαφορές τους.
Επειδή η μετανάστευση αποτελεί σχετικά νέο φαινόμενο στην Ελλάδα, οι εργοδότες δεν έχουν την εμπειρία να διακρίνουν τα επαγγελματικά προσόντα των μεταναστών. Θα περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα για να τα συσχετίσουν με το εργασιακό αντικείμενο. Από την άλλη πλευρά, ο μετανάστης που γνωρίζει ότι η πιθανότητα εργασιακής του ανέλιξης με γνώμονα την επιδεξιότητα και την εμπειρία του είναι χαμηλή, έχει μειωμένα κίνητρα να επενδύσει στην απόκτηση δεξιοτήτων.
Παραοικονομία
Οπως καταγράφεται στην πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ για την οικονομική επίδραση της μετανάστευσης στην Ελλάδα, οι μετανάστες συγκεντρώνονται στη γεωργία, τις οικιακές υπηρεσίες και τις κατασκευές, κάνοντας εργασίες που ταιριάζουν περισσότερο σε ανειδίκευτους ή χαμηλής εξειδίκευσης εργαζόμενους (λόγω και της εκτεταμένης παραοικονομίας της χώρας μας που εκδηλώνει ακόρεστη ζήτηση για χαμηλά αμειβόμενη εργασία).
Συμπέρασμα: Οπως σημείωσε ο κ. Ντεμούσης, θα πρέπει να αναζητηθούν μέτρα πολιτικής που θα διευκολύνουν την πρόσβαση των μεταναστών σε υψηλά αμειβόμενες εργασίες, σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα. Επίσης, η ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους θα μπορούσε να μειώσει τις ενδο-επαγγελματικές μισθολογικές διαφορές. Οπως τόνισε, είναι προς το συμφέρον της ελληνικής οικονομίας να επιδιώξει αποτελεσματικότερη αντιστοίχιση προσόντων και δεξιοτήτων. Τα παραπάνω βέβαια προϋποθέτουν ότι θα διευθετηθεί το συντομότερο δυνατόν το θέμα της παράνομης παραμονής και εργασίας των μεταναστών στη χώρα.
Να προσδιορίσουμε μια στρατηγική ανάπτυξης
Του Αλεξανδρου Σαρρη*
Ο γηγενής πληθυσμός στην Ελλάδα προβλέπεται να μειωθεί κατά 5%-10% μέχρι το 2050. Αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στο Εθνικό Προϊόν, στην απασχόληση και στο συνταξιοδοτικό σύστημα.
Η μετανάστευση, που τροφοδοτείται από εκρηκτικά προβλήματα υπανάπτυξης στις φτωχότερες χώρες, μπορεί να λύσει τα προβλήματα αυτά μόνο αν μεθοδευτεί στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης εθνικής πολιτικής ανθρώπινων πόρων και στρατηγικής για ανάπτυξη. Θα πρέπει να σκεφτούμε και να αποφασίσουμε ως χώρα πού θα βασίσουμε τη μελλοντική ανάπτυξη, και πώς θα εκμεταλλευτούμε και θα βελτιώσουμε τους υπάρχοντες εθνικούς ανθρώπινους πόρους, πριν προσδιορίσουμε τον ρόλο της μετανάστευσης και μιας συνεπούς μεταναστευτικής πολιτικής.
* Ο Αλέξανδρος Σαρρής είναι καθηγητής Οικονομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής στον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ.