Η Via Crusis, η οδός του Μαρτυρίου, είναι η διαδρομή που ακολούθησε ο Ιησούς Χριστός από το Πραιτώριο όπου βασανίστηκε μέχρι τον φρικτό Γολγοθά. Κάθε χρόνο τις ημέρες του Πάσχα χιλιάδες προσκυνητές των Αγίων Τόπων, μέσα σε ατμόσφαιρα έντονης συναισθηματικής φόρτισης, πραγματοποιούν την ίδια διαδρομή που σήμερα «διατρέχει» τα στενάκια της παλαιάς πόλης των Ιεροσολύμων. Η πορεία αυτή έχει τεράστια συμβολική και θρησκευτική σημασία για τους πιστούς. Τα Θεία Πάθη, η Σταύρωση και τέλος – ή μάλλον καλύτερα η Αρχή- η Ανάσταση. Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, η πρώτη χριστιανική Εκκλησία των Αγίων Τόπων και η τέταρτη τη τάξει στον ορθόδοξο κόσμο, εξακολουθεί να πορεύεται στη δική του Via Crusis. Δύο χρόνια μετά τα σκάνδαλα που συγκλόνισαν την Αγιοταφιτική Αδελφότητα και οδήγησαν εκτός θρόνου τον πρώην Πατριάρχη Ειρηναίο, η Σιωνίτιδα Εκκλησία προσπαθεί ακόμα να επουλώσει τις πληγές της. Με νέο προκαθήμενο, τον Πατριάρχη Θεόφιλο Γ΄, η ιστορική Εκκλησία επιχειρεί με αργά βήματα την ανασύνταξη των δυνάμεών της αναζητώντας διέξοδο στα «αδιέξοδα» που οδήγησαν τα λάθη του παρελθόντος, αλλά και οι περίπλοκες πολιτικο-θρησκευτικές συνθήκες της ασταθούς Μέσης Ανατολής. Μέσα σε αυτό το κλίμα το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, ένα από τα πέντε πρεσβυγενή Πατριαρχεία που αποτελούν τους πυλώνες της Θεοΐδρυτης Εκκλησίας του Χριστού, προσδοκά «ανθρωπίνως» τη δική του Ανάσταση.
Την περασμένη Τετάρτη, στο Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ συζητήθηκε για άλλη μια φορά η προσφυγή του Πατριάρχη Θεόφιλου κατά του ισραηλινού κράτους για τη μη αναγνώριση της εκλογής του. Οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης ζήτησαν νέα αναβολή 30 ημερών προκειμένου να τοποθετηθούν στο επίμαχο ζήτημα. Αναγνωρίζει η κυβέρνηση ή όχι την εκλογή του κ. Θεοφίλου στον Πατριαρχικό Θρόνο; Αναγνωρίζει ή όχι το αυτοδιοίκητο ενός θρησκευτικού οργανισμού; Η υπόθεση είναι σύνθετη με πολλές -κυρίως πολιτικές- προεκτάσεις, αν και στην ουσία της κρίνεται για άλλη μια φορά ο σεβασμός των θρησκευτικών ελευθεριών. Αξίζει να σημειωθεί πάντως πως πριν από δέκα ημέρες η κυβερνητική επιτροπή που είναι επιφορτισμένη να εξετάσει το ζήτημα επέμεινε στην έως σήμερα αμετακίνητη στάση της απορρίπτοντας με 5 έναντι 3 ψήφων την αναγνώριση της εκλογής του κ. Θεόφιλου. Ωστόσο, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η κυβερνητική επιτροπή σε μια κίνησή της να αποτρέψει δυσάρεστες καταστάσεις εν όψει του Πάσχα αποφάσισε να διαμηνύσει στον κ. Ειρηναίο, παρά το γεγονός ότι το κράτος εξακολουθεί να τον αναγνωρίζει ως νόμιμο Πατριάρχη, να αποφύγει ενέργειες που θα προκαλέσουν ένταση. Συγκεκριμένα, να μην επιχειρήσει να μεταβεί -όπως λέγεται ότι επιθυμεί- στον Ναό της Αναστάσεως για να τελέσει τις Ακολουθίες της Μ. Εβδομάδας ή την αφή του Αγίου Φωτός.
Η στάση του Ισραήλ
Την ίδια ώρα, ανεξάρτητοι παρατηρητές χαρακτηρίζουν ως «άστοχη κίνηση» τη διοχέτευση πληροφοριών στον ισραηλινό Τύπο, σύμφωνα με τις οποίες ένας υπουργός εμφανίσθηκε να εκβιάζει εμμέσως τον κ. Θεόφιλο. Συγκεκριμένα, ο υπουργός κ. Εϊτάν, μέλος της κυβερνητικής επιτροπής αναγνώρισης, φέρεται να πρότεινε στους συνηγόρους του κ. Θεόφιλου να αποδεχθούν τις μακροχρόνιες μισθώσεις των πατριαρχικών ακινήτων, που έγιναν επί Ειρηναίου σε εταιρεία εβραϊκών συμφερόντων, προκειμένου να αναγνωρισθεί η πατριαρχική εκλογή. Ακόμη ζητούσε να έχει η κυβέρνηση τον πρώτο λόγο στην περίπτωση που το Πατριαρχείο αποφασίσει να μεταβιβάσει ή να νοικιάσει μέρος της ακίνητης περιουσίας του. Υπενθυμίζεται ότι το Πατριαρχείο είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος κάτοχος γης στην περιοχή μετά το ισραηλινό κράτος, γεγονός που το «εμπλέκει» στη ρευστή πολιτική κατάσταση με τις πολυποίκιλες επιδιώξεις και συμφέροντα. Την πρόταση Εϊτάν -που ενδεχομένως να αποτελούσε μια προσωπική ενέργεια- εμφανίζονται να απέρριψαν οι δικηγόροι του Πατριάρχη. Σε αντίθεση πάντως με την κυβερνητική στάση, ο κ. Θεόφιλος αναγνωρίζεται ως Πατριάρχης από τις εβραϊκές θρησκευτικές αρχές της χώρας. Είναι χαρακτηριστική η θερμή συνάντηση που είχε πριν από λίγες ημέρες με τον Αρχιραβίνο του Ισραήλ στο περιθώριο του ακαδημαϊκού διαλόγου ανάμεσα στον Ιουδαϊσμό και την Ορθοδοξία που διοργάνωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο Ιεροσολύμων.
Ο κ. Θεόφιλος
Το Φανάρι, όπως και όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες -και ειδικότερα οι ελληνόφωνες- βρίσκονται στο πλευρό του κ. Θεόφιλου. Τις προσπάθειές του για την αναδιοργάνωση και ενδυνάμωση του Πατριαρχείου στηρίζει σθεναρά η ελληνική Πολιτεία, ενώ από την πρώτη στιγμή την εκλογή του αναγνώρισαν οι άμεσα εμπλεκόμενες κυβερνήσεις της Ιορδανίας και της Παλαιστινιακής Αρχής. Την περασμένη εβδομάδα μάλιστα, κατά την επίσκεψη του υφυπουργού Εξωτερικών κ. Θεοδ. Κασσίμη στην Ιορδανία, οι αρχές της χώρας επαναβεβαίωσαν τη στήριξή τους στο πρόσωπο του νέου Πατριάρχη. Τα προβλήματα, ωστόσο, που αντιμετωπίζει η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία στους Αγίους Τόπους είναι πολλαπλά, με σημαντικότερο ίσως την εσωστρέφεια που τη χαρακτηρίζει. Η βασική αιτία θα πρέπει ίσως να αναζητηθεί στην ίδια την Αγιοταφιτική Αδελφότητα, τον προστάτη των πανάγιων προσκυνημάτων, που εδώ και δεκαετίες φθίνει αριθμητικά, αλλά και ποιοτικά. Πολλά από τα μέλη της, τα οποία εγκαταστάθηκαν σχεδόν σε παιδική ηλικία στους Αγίους Τόπους, ζουν σε μια ιδιότυπη «αυτοαπομόνωση». Με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, έναντι των θρησκευτικών λειτουργών των άλλων δογμάτων, αρκετοί Αγιοταφίτες δείχνουν αδύναμοι να διατυπώσουν θεολογικό λόγο, αλλά και να κατανοήσουν τις λεπτές πολιτικές ισορροπίες της περιοχής. Ταυτόχρονα, η αδελφότητα μοιάζει να μην έχει καμία συνοχή. Ο υπόγειος πόλεμος μεταξύ ορισμένων ιεραρχών, οι οποίοι αλληλοκατηγορούνται, η εξόφθαλμη αδιαφορία πολλών εξ αυτών για τον θεσμό που υπηρετούν, τα στρατόπεδα εξουσίας και η διάχυτη φιλοχρηματία κάποιων κληρικών τραυματίζουν το κύρος του Πατριαρχείου. Η κατάσταση αυτή, που έχει τις ρίζες της πολύ πίσω στον χρόνο, συνέβαλε καθοριστικά στην αποστασιοποίηση μικρής μερίδας του αραβόφωνου πληρώματός του. Ισως γι’ αυτό ο κ. Θεόφιλος εμφανίζεται επιφυλακτικός με πολλά μέλη της αδελφότητας ακόμα και με κληρικούς που ξεχωρίζουν για το ήθος, τη μόρφωση και την ανιδιοτέλειά τους. «Ο Πατριάρχης οφείλει να συνεργαστεί με το υγιές κομμάτι της αδελφότητας και να απομακρύνει από κοντά του εκείνους που μέχρι την τελευταία στιγμή υπηρέτησαν τον Ειρηναίο και εν μια νυκτί μεταλλάχθηκαν σε υποστηρικτές του. Δεν μπορεί να έχει δίπλα του Μητροπολίτη που ήταν ο βασικός συνεργάτης του Βαβύλη ή έναν αμφιλεγόμενο λαϊκό», τονίζει γηραιός ιεράρχης, ο οποίος δηλώνει ανήσυχος από την «τεχνητή διαρχία» που εξακολουθεί να υφίσταται στο Πατριαρχείο εξαιτίας της επιμονής του κ. Ειρηναίου να εμφανίζεται σαν «νόμιμος Πατριάρχης».
Ο κ. Ειρηναίος
Ο πρώην Πατριάρχης εξακολουθεί να διαμένει στο διαμέρισμά του στο Πατριαρχείο και διακηρύσσει προς κάθε κατεύθυνση πως έπεσε θύμα σκευωρίας. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρει στην οκτασέλιδη επιστολή του που απέστειλε στις αρχές του μήνα προς τα μέλη της Αγιοταφιτικής Αδελφότητας. «Διαπιστώνομεν ότι ετέθημεν ως έτοιμον σφάγιον προς θυσίαν εν τη αρένα των πολιτικών σκοπιμοτήτων και των αδυναμιών, όσων ελογίσθησαν, ότι «κλέπτης» ειμί και «ληστής», «μη κηδόμενος» του Ποιμνίου και των Δικαίων του Πατριαρχείου», σημειώνει ο κ. Ειρηναίος. Ταυτόχρονα, ασκεί δριμεία κριτική στον κ. Θεόφιλο, τον οποίο χαρακτηρίζει σαν «μοιχεπιβάτη» του Θρόνου. Κατηγορεί δε και τον αραβικής καταγωγής δικηγόρο και στενό συνεργάτη του νέου Πατριάρχη, κ. Ράμι Μούγραμπι, για εκμίσθωση ακινήτων σε τρίτους και για κακοδιαχείριση της περιουσίας του Πατριαρχείου. Συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι πρόσφατα παραχωρήθηκαν τρία καταστήματα στην Παλαιά Πόλη στους Φραγκισκανούς, ενώ όπως ισχυρίζεται ο νεαρός δικηγόρος διαχειρίζεται «εν λευκώ» τα οικονομικά του Πατριαρχείου. Σε ό,τι αφορά τις «δήθεν συμφωνίες μακροχρονίου μισθώσεως ακινήτων του Πατριαρχείου εις την Παλαιάν Πόλιν» τις οποίες έκανε ο συνεργάτης του κ. Ν. Παπαδήμας και του στοίχισαν τον Θρόνο, ο κ. Ειρηναίος τις χαρακτηρίζει «ανυπόστατες». Πάντως, τους τελευταίους μήνες έχει εντείνει τις επαφές με μικρές ομάδες αραβόφωνων πιστών που εμφανίζονται ως υποστηρικτές του. Σύμφωνα ωστόσο με τα περισσότερα μέλη της Αγιοταφιτικής Αδελφότητας, οι νεοφανείς υποστηρικτές του «εκμεταλλεύονται» τον κ. Ειρηναίο για την εξυπηρέτηση των δικών τους πολιτικών κατά κύριο λόγο επιδιώξεων.