Εκτός από αυθαίρετα κτίσματα έχουμε και αυθαίρετες τροπολογίες. Ενίοτε φιλοδοξούν να καλύψουν τις οικοδομικές αυθαιρεσίες και να ικανοποιήσουν το «λαό των αυθαιρετούντων», ειδικά όταν πλησιάζουμε σε εκλογική περίοδο. Μερικές φορές, οι αυθαίρετες τροπολογίες «κατεδαφίζονται». Στην περίπτωση των κτισμάτων οι κατεδαφίσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες. Κατέρρευσε υπό το βάρος των διαμαρτυριών η κυβερνητική τροπολογία, η οποία είχε κατατεθεί την Παρασκευή 8 Ιουνίου (με τις υπογραφές των υπουργών Οικονομίας και Αγροτικής Ανάπτυξης) και η οποία ανέστελλε κάθε κατεδάφιση αυθαιρέτου μέσα σε δάσος ή δασική έκταση μέχρι να κυρωθεί τελεσίδικα ο δασικός χάρτης της περιοχής. Μόνο που επικυρωμένοι δασικοί χάρτες δεν υπάρχουν σχεδόν πουθενά, ενώ η κατάρτισή τους -υπό τις παρούσες συνθήκες- είναι αβέβαιη. Αρα, με την τροπολογία αυτή, δινόταν συγχωροχάρτι σε όσους έκτισαν μέχρι τώρα αυθαίρετα, ενώ άναβε και το «πράσινο φως» για μαζική οικοδόμηση παράνομων κτισμάτων. Είναι φανερό ότι η συγκεκριμένη τροπολογία ακύρωνε το φιλοπεριβαλλοντικό προφίλ που φιλοτεχνεί ο πρωθυπουργός. Τελικά, ο κ. Ευ. Μπασιάκος απέσυρε την τροπολογία την περασμένη Πέμπτη γιατί δεν «υπάρχει συναινετική πρόταση», δηλώνοντας ότι θα επανέλθει «μετά από διάλογο με τους αρμόδιους φορείς» (ο οποίος προφανώς θα έπρεπε να προηγηθεί της κατάθεσης).
Εάν η κυβερνητική «τακτοποίηση» των αυθαιρέτων αποκρούστηκε, αυτό δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα της αυθαίρετης οικοδόμησης στην Ελλάδα δεν είναι εξαιρετικά επείγον, πόσω μάλλον που εξαπλώνεται συνεχώς. Δεν πρόκειται για ένα πρόβλημα του παρελθόντος, αλλά για μια απειλή -και μια πρόκληση- του μέλλοντος. Σήμερα υπολογίζεται ότι το ένα στα τέσσερα σπίτια που κτίζονται είναι αυθαίρετα, ενώ μεγάλο μέρος βρίσκεται μέσα σε δάση ή πάνω στον αιγιαλό. Μια βόλτα να κάνει κανείς στην ταχύτατα οικοδομήσιμη Ανατολική Αττική συνειδητοποιεί το μέγεθος του προβλήματος.
Τρία κύματα
Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται το τρίτο κύμα των αυθαιρέτων, το οποίο είναι και το πιο καταστροφικό για το περιβάλλον.
– Το πρώτο κύμα, τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 αφορούσε φθηνές κατασκευές, στις παρυφές των πόλεων, σε υποβαθμισμένες γενικά περιοχές, που στέγασαν νέους και μεγαλύτερους εργαζόμενους, οι οποίοι κατέβαιναν από το χωριό στην πόλη. Κάλυψε την ανυπαρξία στεγαστικής πολιτικής και ειδικά εργατικής κατοικίας από την πολιτεία.
– Το δεύτερο κύμα άρχισε να αναπτύσσεται τη δεκαετία του ’70 και σκόπευε στην ανέγερση εξοχικής κατοικίας.
– Το τρίτο κύμα, που αναπτύσσεται από τη δεκαετία του ’90 και μετά, αφορά την οικοδόμηση μεγάλων οικοδομημάτων, συνήθως πρώτης κατοικίας, σε περιοχές εκτός σχεδίου. Η Αθήνα – Αττική, αλλά και η Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις, «ξεχειλώνουν» από το φαινόμενο της έκρηξης των προαστίων, χωρίς σχέδιο, χωρίς προγραμματισμό. Η ζημιά είναι μεγάλη, καθώς πολλές φορές τα σπίτια αυτά κτίζονται σε δασικές εκτάσεις ή σε παράλια, ενώ δεν λείπουν και μεγάλα κτίρια για οικονομικές δραστηριότητες, την ίδια ώρα που συνεχίζεται η εξάπλωση των εξοχικών.
Εάν δεν ληφθούν σοβαρά και συστηματικά μέτρα, η πίεση των αυθαιρέτων θα αυξηθεί στο άμεσο μέλλον και απειλεί να ανατινάξει κάθε προσπάθεια πολεοδομικού σχεδιασμού. Κι όμως υπάρχουν μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος:
1 Οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση απαιτεί διαρκή έλεγχο από το κράτος και τις αρμόδιες υπηρεσίες, άμεση παρέμβαση για επιβολή του νόμου. Οταν τα αυθαίρετα που κατεδαφίζονται κάθε χρόνο σε όλη την Ελλάδα είναι ελάχιστα -και πάντα ήσσονος αξίας-, όταν οι πολεοδομικές υπηρεσίες είναι υποστελεχωμένες και συνώνυμες με τη διαφθορά, τότε οι νόμοι είναι μόνο για το θεαθήναι. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ιταλία που εφαρμόζεται η άμεση κατεδάφιση του αυθαιρέτου από «κομάντος» της πολεοδομίας -ειδικά εάν βλάπτει δάσος, παραλία ή πολιτιστικό – αρχαιολογικό χώρο- τα παράνομα κτίσματα μειώθηκαν αποφασιστικά.
2 Το νομικό πλαίσιο πρέπει να παραμείνει σταθερό. Κάθε φορά που η κυβέρνηση «κλείνει το μάτι» στους ιδιοκτήτες αυθαιρέτων ή πολύ περισσότερο προχωρά σε νομιμοποιήσεις παρανομιών ή σε ευνοϊκές ρυθμίσεις για χρέη και πρόστιμα, στέλνει μήνυμα πολλαπλασιασμού των αυθαιρέτων. Οπως σημειώνει ο κ. Ελευθέριος Φραγκιουδάκης, τέως γενικός διευθυντής Προστασίας Δασών, πριν από τις προηγούμενες εκλογές, το 2003, κατατέθηκε ρύθμιση με την οποία απαλλάσσονταν οι αυθαίρετοι οικιστές εντός δασών από την καταβολή της προβλεπόμενης ειδικής αποζημίωσης. Τι μπορούμε να περιμένουμε άραγε μέχρι την επόμενη εκλογική αναμέτρηση;
Χωροταξικός σχεδιασμός
3 Η Πολιτεία πρέπει με συγκεκριμένο και οργανωμένο τρόπο, στο πλαίσιο ενός συνολικού χωροταξικού σχεδιασμού συμβατού με τα οικοσυστήματα, να δημιουργήσει χώρους υποδοχής της ζήτησης για κατοικία. Ετσι ώστε να σταματήσει η «ιλαρά» της εκτός σχεδίου δόμησης και των αυθαιρέτων. Εγιναν ορισμένες προσπάθειες: Από το 1983 και τον νόμο 1337 έως τον τελευταίο νόμο 3212 του 2003 εντάχθηκαν στο σχέδιο πόλης ως περιοχές πρώτης και δεύτερης κατοικίας περίπου 600.000 στρέμματα, με 700 προεδρικά διατάγματα και αποφάσεις. Η έλλειψη όμως ισχυρών μηχανισμών ελέγχου δεν έλυσε τα προβλήματα. Η ανεξέλεγκτη οικιστική ανάπτυξη στα Μεσόγεια, χωρίς στοιχειώδεις υποδομές, είναι ενδεικτική. Σήμερα, έχουν ξεκινήσει να δημιουργούνται τριακόσια και πλέον Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια σε επίπεδο Δήμου. Δεν έχει θεσμοθετηθεί ακόμα κανένα!
4 Η απόλυτη προστασία των δασών, των ορεινών όγκων, των παραλιών, της δημόσιας περιουσίας αποτελεί πρώτη προτεραιότητα, συνταγματικά κατοχυρωμένη. Δυστυχώς, δασικοί χάρτες δεν υπάρχουν για το 94% των ελληνικών δασών. «Από το 1997 το Ε΄ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας έχει διατάξει την άμεση κατάρτιση δασολογίου, εντός του εύλογου χρόνου, ο οποίος είναι λιγότερος του έτους. Το δασολόγιο δεν έχει καταρτιστεί κατά τρόπο προκλητικό. Πρέπει να τονιστεί ότι οι χαρακτηρισμοί που δίνουν σήμερα τα δασαρχεία για το εάν μια έκταση είναι δασική ή όχι έχουν προσωρινό χαρακτήρα», λέει στην «Κ» ο κ. Μιχαήλ Δεκλερής, επίτιμος αντιπρόεδρος του ΣτΕ και Πρόεδρος του Επιμελητηρίου Βιωσιμότητας και Περιβάλλοντος. «Οι δασικοί χάρτες έπρεπε να προηγηθούν του κτηματολογίου. Ετσι θα είχαμε μείωση του κόστους και διασφάλιση της δημόσιας περιουσίας», τονίζει ο κ. Θανάσης Μπουζινέκης, πρόεδρος της Πανελλήνιας Κίνησης Δασολόγων. «Η μέθοδος που χρησιμοποιεί για την αποτύπωση των δασών η Κτηματολόγιο Α.Ε. είναι προβληματική και σίγουρα δεν θα οδηγήσει σε δασολόγιο, αλλά σε σπατάλη δημόσιου χρήματος», συμπληρώνει, τονίζοντας την ανάγκη να υπάρξει συνεργασία όλων των φορέων.
Η άναρχη δόμηση σε αριθμούς
– Το 25% – 30% των κτισμάτων στην Ελλάδα παρουσιάζουν σοβαρές πολεοδομικές παραβάσεις ή είναι παράνομα.
– Τη δεκαετία 1991 – 2001, στις 124.000 κατοικίες που ανεγείρονταν κάθε χρόνο οι 31.000 (25%) ήταν αυθαίρετες (έρευνα ΙΟΒΕ).
– Από τα 7 εκατομμύρια οικοδομές που έχει η Ελλάδα, υπολογίζεται ότι το 1,5 – 1,7 εκατομμύρια είναι αυθαίρετες.
– Τα αυθαίρετα που βρίσκονται στην Αττική ξεπερνούν τις 300.000.
Κεντρική υπηρεσία κατεδαφίσεων
«Επιβεβαιώθηκε η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι στην Ελλάδα δεν γίνονται κατεδαφίσεις αυθαιρέτων παρά την ύπαρξη τελεσίδικων αποφάσεων». Οχι, δεν πρόκειται για δημοσιογραφική υπερβολή, αλλά για τοποθέτηση του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, κ. Λέανδρου Ρακιντζή, στην Εκθεσή του για το 2005. Το πρόβλημα δεν είναι στις πολεοδομίες, αλλά στην «έλλειψη πολιτικής βούλησης για τη διενέργεια των κατεδαφίσεων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, πρώτου και δεύτερου βαθμού». Οι ετήσιες εκθέσεις του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης φωτίζουν ορισμένες πλευρές του διάτρητου καθεστώτος που επιτρέπει την παντοκρατορία των αυθαιρέτων. Ενα πρώτο πρόβλημα είναι ότι αρκετές φορές καθυστερεί η συγκρότηση των Επιτροπών Κρίσεων και Ενστάσεων Αυθαιρέτων. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα αφορούσε πολεοδομία Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, η οποία τρία χρόνια μετά τις εκλογές δεν είχε συστήσει την εν λόγω επιτροπή.
Ιδιότυπη «τρομοκρατία»
Ετσι, όταν εντοπιζόταν ένα αυθαίρετο από την Πολεοδομία και γινόταν η έκθεση αυτοψίας, οι θιγόμενοι κατέθεταν ένσταση. Καθώς όμως δεν μπορούσε να εξεταστεί, λόγω έλλειψης επιτροπής, σταματούσαν τα πάντα! Ούτε κατεδάφιση προχωρούσε ούτε καν πρόστιμα… Δεν λείπει και μια ιδιότυπη «τρομοκρατία» εναντίον των πολιτών που προβαίνουν σε καταγγελίες για αυθαίρετα. Σύμφωνα με διαμαρτυρίες πολιτών στον Γενικό Επιθεωρητή, μετά την καταγγελία τους ακολούθησε έλεγχος των πολεοδομικών υπηρεσιών και στο δικό τους ακίνητο! Προφανώς πρόκειται για διαδικασία που αποσκοπεί στην αποθάρρυνση των καταγγελιών. Ας σημειωθεί ότι οι πολεοδομίες επιχειρούν ελέγχους μόνο ύστερα από καταγγελίες…
Σύμφωνα με τον Γενικό Επιθεωρητή «δεν γίνεται συστηματική συσχέτιση ανάμεσα στις αναθεωρήσεις αδειών και τις αρχικές άδειες», ενώ ακόμα συχνότερο είναι το φαινόμενο να πραγματοποιείται «πλημμελώς η βεβαίωση των προστίμων ανέγερσης και διατήρησης με αποτέλεσμα την απώλεια αρκετών εκατομμυρίων το χρόνο». Ο Γενικός Επιθεωρητής προχωρεί και σε μία ενδιαφέρουσα πρόταση στη φετινή του έκθεση, τη δημιουργία μιας κεντρικής υπηρεσίας κατεδαφίσεων, κάτι σαν την παλιά ΜΟΜΑ, με το απαραίτητο προσωπικό και μηχανήματα, «η οποία θα επεμβαίνει και θα κατεδαφίζει, αφού τελεσιδικήσει το σχετικό πρωτόκολλο, τις κραυγαλέες περιπτώσεις αυθαιρέτων».
Το «μήνυμα» της Πολιτείας
«Η κατάρτιση και κύρωση δασικών χαρτών αποτελεί μέγιστη προτεραιότητα για τη διασφάλιση της δημόσιας περιουσίας και την προστασία του περιβάλλοντος, για την αντιμετώπιση της μάστιγας των αυθαιρέτων», τονίζει ο τέως Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος Ελευθέριος Φραγκιουδάκης.
«Αλλά είναι γνωστό ότι για τη σύνταξη των δασικών χαρτών απαιτούνται προδιαγραφές που καθορίζονται με κοινή υπουργική απόφαση των υπουργών Αγροτικής Ανάπτυξης και ΠΕΧΩΔΕ, βάσει νόμου του 2003, και οι οποίες ακόμα δεν έχουν εκδοθεί. Επιπλέον, απαιτείται χρηματοδότηση, την οποία επίσης ελέγχουν οι υπουργοί. Θα ανταποκριθούν; Αλλιώς, το μήνυμα που στέλνει διαρκώς η Πολιτεία είναι: «Μη βλέπετε τι λένε οι νόμοι για την προστασία των δασών και το ισχύον Σύνταγμα. Κτίστε αυθαίρετα και εμείς θα αποφασίσουμε αν και πότε θα νομιμοποιηθούν»».