Οι αγκυλώσεις κρατούν δέσμια τα πανεπιστήμια της χώρας. Οι αντιδράσεις μικρών ομάδων που θίγονται τα συμφέροντά τους, αλλά και ο φόβος του πολιτικού κόστους είναι οι βασικοί λόγοι που η Ελλάδα -παρά τα τελευταία γρήγορα βήματα- αργοπορεί μπροστά στο νέο τοπίο της ανώτατης εκπαίδευσης το οποίο διαμορφώνεται στην Ευρώπη. Αυτό αποτυπώνεται από την έκθεση προόδου για τα 12 κριτήρια της Διακήρυξης της Μπολόνια, που έχει βασικό στόχο τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης έως το 2010. Το μεγάλο «αγκάθι» για την Ελλάδα είναι το ζήτημα με τα πτυχία των κολεγίων που συνεργάζονται με ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Βαθμολογηθήκαμε με μονάδα με άριστα το 5, καθώς επί χρόνια οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν δίνουν λύση σε ένα θέμα που ταλανίζει την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Υπό τον φόβο του πολιτικού κόστους και των αντιδράσεων των γενιών με πτυχία δημόσιων πανεπιστημίων απλώς επέλεγαν παρελκυστική πολιτική. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, οι ηγεσίες των υπουργείων Παιδείας αγνοούσαν τις ευρωπαϊκές Οδηγίες -υπό την πίεση και των επαγγελματικών συλλόγων, που δεν αποδέχονται ως ισάξια μέλη τους αποφοίτους των κολεγίων- ενώ δεν επιχείρησαν να θεσπίσουν κριτήρια αξιολόγησης των κολεγίων, προλαμβάνοντας τις εξελίξεις. Τώρα πλέον, όπως ανέφερε στην «Κ» ο αρμόδιος υφυπουργός Παιδείας κ. Σπύρος Ταλιαδούρος, η χώρα θα αναζητήσει τη νομική φόρμουλα για τη θέσπιση κριτηρίων λαμβάνοντας υπ’ όψιν το σκεπτικό της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το οποίο αναμένεται να καταδικάσει την Ελλάδα επειδή δεν έχει ενσωματώσει την Οδηγία 89/48 για αναγνώριση των πτυχίων αυτών. Ταυτόχρονα, μια νέα, από το 2005, ανάλογη Οδηγία θα πρέπει να ενσωματωθεί στο ελληνικό δίκαιο από τον Οκτώβριο.
Αλλο δείγμα των στρεβλώσεων που έχουν οι μειοψηφίες στην ελληνική πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι η στάση των αριστερών φοιτητικών παρατάξεων μαζί με την ομοσπονδία των πανεπιστημιακών, που εκφράζει μία μειοψηφία εντός των ιδρυμάτων, για το ζήτημα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου. Ο νόμος για την αξιολόγηση, έπειτα από μεγάλη καθυστέρηση, ψηφίστηκε το 2005. Ομως έκτοτε λίγα έχουν γίνει, και κυρίως σε επίπεδο ΤΕΙ τα οποία μόνο γνωρίζουν ότι ύστερα από αξιολόγηση θα μπορέσουν να οργανώσουν αυτόνομα μεταπτυχιακά προγράμματα.
Βέβαια, όπως ανέφερε στην «Κ» ο ειδικός γραμματέας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης του υπ. Παιδείας κ. Αθανάσιος Κυριαζής «η εικόνα της χώρας έχει βελτιωθεί κατά πολύ σε σχέση με τις μηδαμινές επιδόσεις – απόρροια της ανυπαρξίας μέτρων από τις προηγούμενες κυβερνήσεις, παρόλο που αναλάμβαναν δεσμεύσεις για τη χώρα μας στο πλαίσιο της διαδικασίας». Η θεσμοθέτηση του συστήματος Διασφάλισης της Ποιότητας, του Παραρτήματος Διπλώματος που θα επισυνάπτεται σε κάθε πτυχίο, (παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για τη φοίτηση του πτυχιούχου), το Σύστημα Πιστωτικών Μονάδων (βοηθά την κινητικότητα των φοιτητών από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο), το νομοθετικό πλαίσιο για την οργάνωση και λειτουργία κοινών προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών μεταξύ ελληνικών αλλά και ξένων ιδρυμάτων, τη δυνατότητα πρόσβασης όλων των πτυχιούχων σε μεταπτυχιακά και διδακτορικό, η προσαρμογή των σπουδών στα ελληνικά ΑΕΙ στους τρεις κύκλους σπουδών (προπτυχιακά, μεταπτυχιακά, διδακτορικό) είναι μερικά από τα κριτήρια.
Η έκθεση της ομάδας απογραφής για την πορεία προς τους στόχους της Μπολόνια, την οποία παρουσιάζει σήμερα η «Κ», και η σύγκριση με τις ισχυρές χώρες της Δύσης δείχνουν ότι αυτά τα βήματα της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια, κυρίως σε νομοθετικό επίπεδο είναι θετικά. Σημασία όμως έχει οι νόμοι να βρίσκουν καθολική εφαρμογή στην πράξη. Και αυτό μοιάζει ακόμη ζητούμενο…
Τι αναφέρουν τα 12 κριτήρια της Διακήρυξης της Μπολόνια
1 Προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών ΑΕΙ στο σύστημα των τριών κύκλων σπουδών:
Το σύστημα των τριών κύκλων σπουδών προβλέπει 3 ή 4 χρόνια για τις προπτυχιακές σπουδές, 1 ή 2 χρόνια για την απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου και τουλάχιστον τα 3 χρόνια για την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος. Η Ελλάδα έχει βαθμολογηθεί με 4. Η απώλεια της μίας μονάδας οφείλεται στο ότι υπάρχουν σχολές όπως οι πολυτεχνικές και οι ιατρικές, οι οποίες έχουν πενταετή ή εξαετή αντίστοιχα διάρκεια σπουδών. Η πλειονότητα των υπολοίπων σχολών έχει εναρμονισθεί με τη χρονική διάρκεια των σπουδών που προτείνεται. Ετσι, όπως προκύπτει, δεν τίθεται θέμα συμπίεσης του χρόνου των προπτυχιακών σπουδών στα τρία χρόνια, όπως διαμαρτύρεται μερίδα αριστερών φοιτητικών παρατάξεων.
2 Δυνατότητα πρόσβασης των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε μεταπτυχιακές σπουδές:
Η χώρα μας βαθμολογήθηκε με άριστα, γιατί δίνει τη δυνατότητα σε όλους τους αποφοίτους σχολών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (δηλαδή των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ) να προχωρήσουν σε μεταπτυχιακό ή διδακτορικό επίπεδο, όπως ζητεί η Διακήρυξη της Μπολόνια. Βέβαια, σχεδόν όλες οι χώρες της Ευρώπης προβλέπουν την αντίστοιχη δυνατότητα για τους κατόχους πρώτου πτυχίου, με αποτέλεσμα να βαθμολογούνται με 5. Οι μόνες εξαιρέσεις παρατηρούνται σε κάποιες χώρες της πρώην ανατολικής Ευρώπης, όπου τα ιδρύματα τεχνολογικής – επαγγελματικής εκπαίδευσης έχουν διαφορετικό ακαδημαϊκό status και οι απόφοιτοί τους δεν μπορούν να συνεχίσουν σε μεταπτυχιακά προγράμματα.
3 Υιοθέτηση συστήματος ενιαίας παρουσίασης στο πτυχίο των γνώσεων – δεξιοτήτων του πτυχιούχου:
Για τους Ευρωπαίους είναι σημαντικό το σύστημα των τίτλων σπουδών να «απεικονίζει» τις γνώσεις και τις δεξιότητες που αποκτά ο κάθε φοιτητής. Στη Σύνοδο των υπουργών Παιδείας στο Μπέργκεν της Νορβηγίας, τον Μάιο του 2005, αποφασίστηκε ότι κάθε κράτος-μέλος της διαδικασίας θα καταρτίσει ένα Εθνικό Πλαίσιο Τίτλων Σπουδών, το οποίο θα απεικονίζει ακριβώς τις γνώσεις και τις δεξιότητες κάθε πτυχιούχου από κάθε επίπεδο (προπτυχιακό, μεταπτυχιακό διδακτορικό) της ανώτατης εκπαίδευσης, καθώς και τον συνολικό αριθμό των πιστωτικών μονάδων ή το σύνολο των ετών που αντιστοιχούν σε κάθε τίτλο σπουδών (π.χ πτυχίο 4 έτη – 240 πιστωτικές μονάδες, μάστερ 1-2 έτη – 60-120 πιστωτικές μονάδες, διδακτορικό τουλάχιστον 3 χρόνια διάρκεια). Καταληκτική προθεσμία για κάθε χώρα να εναρμονισθεί με αυτό το σύστημα είναι το 2010. Ως εκ τούτου έχουμε ακόμη τρία χρόνια για να ξεκολλήσουμε από το σημερινό, μέτριο 2, επίδοση που έχουν και άλλες 22 χώρες.
4 Θεσμοθέτηση συστήματος αξιολόγησης ΑΕΙ – ΤΕΙ:
Σύστημα αξιολόγησης έχουμε, εφαρμόζεται όμως; Στους Ευρωπαίους αρκεί προς το παρόν ότι η Ελλάδα έχει θεσμοθετήσει -έστω και πολύ αργά σε σχέση με άλλες χώρες- σύστημα αξιολόγησης των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ετσι, ο βαθμός είναι «λίαν καλώς», δηλαδή 4. Το άριστα το χάνουμε διότι η αξιολόγηση δεν έχει αρχίσει να εφαρμόζεται σε όλα τα ιδρύματα. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η πλειονότητα των ΤΕΙ έχουν αρχίσει την εσωτερική αξιολόγηση, η οποία άλλωστε αποτελεί προϋπόθεση για να μπορέσουν να οργανώσουν αυτόνομα (χωρίς την εποπτεία των ΑΕΙ) μεταπτυχιακά προγράμματα. Οσο για τα ΑΕΙ, η κατάσταση είναι συγκεχυμένη, αφού σε πολλές σχολές οι αριστερές φοιτητικές παρατάξεις βάζουν εμπόδια στην όποια αξιολόγηση.
5 Θεσμοθέτηση εξωτερικής αξιολόγησης:
Η Διακήρυξη της Μπολόνια ζητεί από κάθε χώρα η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση να γίνεται και από εξωτερικούς αξιολογητές. Ομως, στα ελληνικά ιδρύματα η διαδικασία της αξιολόγησης πάει αργά, με αποτέλεσμα σε όποια ιδρύματα έχει αρχίσει, να βρίσκεται στην πρώτη φάση της εσωτερικής αξιολόγησης. Βαθμός: 4.
6 Συμμετοχή των φοιτητών στην αξιολόγηση:
Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στη συμμετοχή των φοιτητών στις διαδικασίες της αξιολόγησης. Ο νόμος 3374/2005 προβλέπει τη συμμετοχή των φοιτητών στην ΑΔΙΠ και σε όλες τις φάσεις της αξιολόγησης των τμημάτων και ιδρυμάτων, εκτός από τη συμμετοχή στις ομάδες εξωτερικής αξιολόγησης. Λόγω της σχετικής παράλειψης, η Ελλάδα έχασε μόνο μία μονάδα -βαθμολογήθηκε με 4- αφού έχει προβλεφθεί η συμμετοχή φοιτητών σε όλα τα προηγούμενα στάδια αξιολόγησης.
7 Συμμετοχή στη Διεθνή Οργάνωση Αξιολόγησης:
Για να είναι πιο έγκυρο και αντικειμενικό ένα εθνικό σύστημα διασφάλισης της ποιότητας της ανώτατης εκπαίδευσης πρέπει, σύμφωνα με την Μπολόνια, να συμμετέχουν σε αυτό διεθνείς εκπρόσωποι. Αυτό προβλέπεται από το ελληνικό νομικό πλαίσιο και ήδη ένας καθηγητής αναγνωρισμένου κύρους, ο Αμεντέο Οντόνι, καθηγητής στο ΜΙΤ των ΗΠΑ, συμμετέχει στην Αρχή της αξιολόγησης ΑΔΙΠ. Η ΑΔΙΠ θα τηρεί επίσης ένα μητρώο, στο οποίο θα περιλαμβάνονται καθηγητές του εξωτερικού αναγνωρισμένου κύρους που θα συμμετέχουν στις ομάδες εξωτερικής αξιολόγησης. Επίσης, κάθε εθνική αρχή αξιολόγησης να συμμετέχει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο για τη Διασφάλιση της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ENQA), στο οποίο εκπροσωπούνται 45 χώρες. Πρόκειται ουσιαστικά για το πανευρωπαϊκό συντονιστικό όργανο για την αξιολόγηση. Παρότι η Ελλάδα -μέσω της ελληνικής Αρχής Αξιολόγησης (ΑΔΙΠ)- έχει υποβάλει αίτηση συμμετοχής, η ένταξη στην ENQA απαιτεί κάθε χώρα να παραμένει ως δόκιμο μέλος για μία διετία, κατά την οποία κρίνεται εάν προχωρούν οι ενέργειες για την αξιολόγηση. Ως εκ τούτου, δικαίως το 4 που πήραμε.
8 Θεσμοθέτηση του παραρτήματος διπλώματος:
Από φέτος οι απόφοιτοι των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ θα πρέπει υποχρεωτικά μαζί με το πτυχίο τους να λαμβάνουν και το λεγόμενο παράρτημα διπλώματος, στο οποίο περιγράφονται ακριβώς τα χρόνια σπουδών τους, τα μαθήματα, οι βαθμοί τους, οι εργασίες κ.λπ. Το παράρτημα διπλώματος πρέπει να χορηγείται δωρεάν σε όλους τους πτυχιούχους μαζί με ένα αντίγραφο μεταφρασμένο σε ξένη γλώσσα, ώστε να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν εάν θέλουν να αναζητήσουν εργασία σε χώρα της Ευρώπης. Το ελληνικό υπουργείο Παιδείας προέβλεψε για το παράρτημα διπλώματος στον νόμο περί αξιολόγησης των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που ψηφίσθηκε το 2005. Ετσι η χώρα στο κριτήριο αυτό αρίστευσε, με 5 βαθμούς.
9 Αναγνώριση όλων των τίτλων σπουδών:
Σε «καυτή» πατάτα για κάθε κυβέρνηση έχει εξελιχθεί το θέμα της αναγνώρισης των πτυχίων που χορηγούν τα ελληνικά κολέγια, τα οποία λειτουργούν ως παραρτήματα ευρωπαϊκών πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Στις 20 Οκτωβρίου εκπνέει η προθεσμία που έχει η χώρα μας για να εναρμονιστεί με την ευρωπαϊκή οδηγία 36/05 (αντικατέστησε την προηγούμενη οδηγία 89/48) για αναγνώριση των πτυχίων των ελληνικών κολεγίων. Ταυτόχρονα, πριν από τον Σεπτέμβριο αναμένεται η έκδοση της τελικής απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου επί της προσφυγής αποφοίτων κολεγίων κατά της Ελλάδας για μη αναγνώριση των πτυχίων τους και μη ορθή εναρμόνιση με την οδηγία 89/48.
Αποτέλεσμα είναι όλοι να περιμένουν τις επόμενες κινήσεις της ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας, υπό το πρίσμα των επερχόμενων βουλευτικών εκλογών. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», επιτροπή νομικών στο υπουργείο Παιδείας εξετάζει το θέμα, ώστε τουλάχιστον να τεθούν όροι στη λειτουργία των κολεγίων. Πάντως, οι αντιδράσεις από την πανεπιστημιακή κοινότητα και τις γενιές των αποφοίτων των ελληνικών πανεπιστημίων (που βλέπουν τα πτυχία τους να εξομοιώνονται σε επαγγελματικά δικαιώματα με αυτά των ιδιωτικών κολεγίων) είναι δεδομένες.
Στο υπουργείο Παιδείας θεωρούν ότι η οδηγία 36/05 (επιτάσσει τη χωρίς προσκόμματα αναγνώριση των πτυχίων των κολεγίων) δεν μπορεί παρά να ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία, αλλά περιμένουν στο σκεπτικό της καταδικαστικής απόφασης να βρουν εκείνα τα νομικά ερείσματα που θα επιτρέψουν τη θέσπιση ακαδημαϊκών όρων λειτουργίας στα κολέγια.
Βέβαια, το 9ο κριτήριο αφορά τη συμμόρφωση της κάθε χώρας με τη Σύμβαση της Λισσαβώνας, βάσει της οποίας πρέπει να αναγνωρισθούν όλα τα πτυχία που αναγνωρίζουν οι άλλες χώρες-εταίροι, τα οποία χορηγούνται από ιδρύματά τους. Το ότι η Ελλάδα δεν έχει υπογράψει ακόμη τη Σύμβαση της Λισσαβώνας οφείλεται στο ότι κάτι τέτοιο θα μας αναγκάσει να αναγνωρίσουμε πολλά ξένα πτυχία αμφιβόλου ποιότητας (π.χ. από ιδιωτικά ΑΕΙ από χώρες της ανατολικής Ευρώπης). Επειτα από όλα αυτά, η Ελλάδα πήρε τη χειρότερη δυνατή βαθμολογία, δηλαδή μονάδα!
10 Εφαρμογή του Συστήματος Πιστωτικών Μονάδων:
Η υιοθέτηση του Συστήματος των Πιστωτικών Μονάδων (ECTS), που θα πρέπει να συμπληρώσουν κατ’ ελάχιστον οι φοιτητές για να ολοκληρώσουν έναν κύκλο σπουδών, βοηθάει ώστε να οργανώνονται κοινά πτυχία μεταξύ πανεπιστημίων διαφορετικών χωρών, οι φοιτητές να μετακινούνται από ένα ίδρυμα σε άλλο (π.χ. πρόγραμμα Εrasmus). Το σύστημα ECTS έχει θεσμοθετηθεί στην Ελλάδα. Ως εκ τούτου βαθμολογηθήκαμε με άριστα 5.
11 Αναγνώριση των άτυπων μορφών εκπαίδευσης:
Σε πολλές χώρες της Ευρώπης ήδη οι κάτοχοι τίτλων σπουδών σε άτυπες μορφές μεταλυκειακής εκπαίδευσης και κατάρτισης έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, σε κάποιες χώρες ακόμη και η απόκτηση εργασιακής εμπειρίας βοηθά, συνδυαστικά με άλλα κριτήρια, στη φοίτηση σε μεταπτυχιακά προγράμματα. Στην Ελλάδα το σύστημα αυτό είναι σε φάση σχεδιασμού (π.χ. εξετάζεται η πρόσβαση των αποφοίτων από Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης στα ΤΕΙ). Γι’ αυτό και η βαθμολογία μας είναι χαμηλή, μόλις 2.
12 Ιδρυση κοινών πτυχίων με ευρωπαϊκά ΑΕΙ:
Στη χώρα μας τα πανεπιστήμια μπορούν να συνεργάζονται μεταξύ τους ή με άλλα του εξωτερικού σε κοινά προγράμματα σπουδών, τα οποία οδηγούν στην έκδοση κοινών πτυχίων. Αυτό ζητεί και η Διαδικασία της Μπολόνια, και μάλιστα υπάρχουν περιπτώσεις συνεργασίας ελληνικών πανεπιστημίων και ΤΕΙ με ευρωπαϊκά ΑΕΙ. Αποτέλεσμα είναι η Ελλάδα να έχει βαθμολογηθεί με 5.
