Γιατί καιγόμαστε; Το ερώτημα αυτό βασανίζει όλους όσοι βλέπουν την πύρινη λαίλαπα να μετατρέπει σε στάχτη χιλιάδες στρέμματα δάσους εδώ και δέκα ημέρες, να καίει χωριά και κυρίως να παίρνει ανθρώπινες ζωές χωρίς κανείς να μπορεί να επέμβει αποτελεσματικά. Περισσότερο βέβαια βασανίζει τους ανθρώπους, που απειλούνται από τις φλόγες, ξανά και ξανά, σε όλη την Πελοπόννησο και την Εύβοια, που αναζητούν μάταια τις περισσότερες φορές κάποιον να τους βοηθήσει.
Τα σενάρια που κυκλοφορούν πολλά, με κυρίαρχο αυτό της κυβέρνησης περί «ασύμμετρης απειλής», το οποίο διατύπωσαν οι κ. Βύρων Πολύδωρας και Ντόρα Μπακογιάννη και το οποίο χαρακτήρισε επικίνδυνο νεολογισμό ο κ. Δημήτρης Αβραμόπουλος. Το συγκεκριμένο σενάριο, βέβαια, δεν απαντά στο ερώτημα γιατί οι γειτονικές χώρες, ενώ αντιμετωπίζουν αναλόγως πολλές πυρκαγιές μετρούν λιγότερες απώλειες. Η πραγματικότητα είναι περισσότερο πεζή. Καιγόμαστε γιατί κανένας δεν έκανε απολύτως τίποτα για να εξασφαλίσει το αντίθετο. Αντίθετα όσα συμβαίνουν σήμερα έχουν τις ρίζες τους σε πολιτικές που εφαρμόζονται χρόνια τώρα, σε πείσμα όσων προφήτευαν τις καταστροφές και κυρίως σε πλήρη αντίθεση με όσα συμβούλευαν οι ειδικοί. Τα δάση, το φυσικό περιβάλλον, ο πλούτος αυτής της χώρας αντιμετωπίζονται χρόνια τώρα ως αναλώσιμο υλικό, πεδίο δόξης λαμπρό για κάθε είδους «αξιοποίηση». Μια πολιτική εχθρική προς το δάσος και φιλική προς κάθε είδους κερδοσκοπία, καταπάτηση, παρανομία. Αυτό που ζούμε σήμερα είναι τα αποτελέσματά της.
Λίγους μήνες πριν η κυβέρνηση επιχείρησε -και διόλου δεν έχει εγκαταλείψει το συγκεκριμένο σχέδιο- να αναθεωρήσει το άρθρο 24 του Συντάγματος που αφορά την προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων της χώρας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι μόνοι που συμφώνησαν πανηγυρικά με την πρόταση ήταν εκείνοι που μπορούσαν να ωφεληθούν από τον αποχαρακτηρισμό των δασών, εκείνοι που όπως ανέφεραν χαρακτηριστικά επιτέλους θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τις περιουσίες τους.
Στις αρχές του καλοκαιριού, σε ένα άσχετο νομοσχέδιο υπάρχει μια φιλολαϊκή τροπολογία η ψήφιση της οποίας αποτρέπεται την τελευταία στιγμή. Η αναστολή των κατεδαφίσεων των αυθαιρέτων έως ότου συνταχθεί δασολόγιο, δηλαδή για πολλά πολλά χρόνια. Αρκεί να σκεφτούμε ότι η σύνταξη δασολογίου αποτελεί υποχρέωση της πολιτείας από το 1975 σύμφωνα με το Σύνταγμα. Οι δύο αυτές ενέργειες ανάβουν το πράσινο φως για περισσότερα αυθαίρετα στα δάση, αφού για μιαν ακόμα φορά ο «καταπατών δικαιώνεται».
Και τι άλλο αν όχι απαξίωση προς το περιβάλλον δεν φανερώνει η επίμονη άρνηση του υπουργού ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργου Σουφλιά να δημιουργηθεί ξεχωριστό υπουργείο Περιβάλλοντος, αντίθετα από ό,τι συμβαίνει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, με τη δικαιολογία ότι μια τέτοια ενέργεια θα καθυστερούσε τα έργα. Μόλις προχθές ο κ. Σουφλιάς, παρά την κρισιμότητα της κατάστασης, επέμεινε ότι δεν είναι αναγκαίος ο διαχωρισμός του ΥΠΕΧΩΔΕ σε δύο υπουργεία, Περιβάλλοντος/Χωροταξίας και Δημοσίων Εργων, αν και πρότεινε ότι αυτό μπορεί να γίνει σε 3-4 χρόνια, όταν θα έχουν ολοκληρωθεί οι δρόμοι αφενός και η δική του θητεία στο ΥΠΕΧΩΔΕ αφετέρου.
Αναγνώρισε όμως ότι η δασική πολιτική είναι αναποτελεσματική. «Η δασική υπηρεσία είναι εντελώς αποκομμένη από το υπουργείο Γεωργίας, καθώς υπάγεται στις περιφέρειες», σημείωσε. «Δεν υπάρχει κεντρικός συντονισμός ή κεντρική οργάνωση για τη δασική πολιτική».
Απουσία δασικής πολιτικής
Δεν υπάρχει λοιπόν δασική πολιτική, παραδέχεται ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ. Καθόλου παράξενο, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι η δασική υπηρεσία απαξιώνεται συστηματικά εδώ και περισσότερο από μια εικοσαετία. Οτι δεν έχουν πραγματοποιηθεί προσλήψεις δασικών υπαλλήλων από τη δεκαετία του 1980. Το 1993 το πόρισμα της διακομματικής επιτροπής που έχει συσταθεί γι’ αυτόν τον λόγο προτείνει την ίδρυση ενιαίου φορέα δασοπροστασίας, όμως δεν εφαρμόζεται ποτέ. Αντίθετα το 1998 η δασοπυρόσβεση μεταφέρεται από τη δασική υπηρεσία στην πυροσβεστική και εκείνο το καλοκαίρι καίγονται 1.120.000 στρέμματα. Οπως λέει ο κ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος, ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών και ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους στην Ελλάδα που διαθέτει εξιδίκευση στις δασικές πυρκαγιές, «τότε οι πυροσβέστες δεν είχαν τις ειδικές μπότες για τα δάση και γλιστρούσαν».
Εκτοτε η δασική υπηρεσία σταμάτησε να έχει κάθε λόγο στις δασικές πυρκαγιές. Οι άνθρωποι που γνώριζαν τα δάση καλύτερα από τον καθένα αναγκάζονται απλώς να κοιτούν τις φλόγες. Την ίδια στιγμή όλοι ζητούν αεροπλάνα, όλο και περισσότερα αεροπλάνα. Παλιά οι άνθρωποι έσβηναν τις φωτιές «χειρωνακτικά», το 1971 η δασική υπηρεσία απέκτησε το πρώτο της πυροσβεστικό όχημα και το 1989 έφτασε να έχει 14 αεροσκάφη. Σήμερα διαθέτουμε περισσότερα από είκοσι αεροσκάφη, 1.500 πυροσβεστικά οχήματα ελικόπτερα και όμως οι εκτάσεις που καίγονται αυξάνονται συνεχώς. Τα μέσα που διαθέτουμε είναι πολλά, αλλά δεν χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά. «Δεν ξέρουμε να συντονίσουμε μεγάλες πυρκαγιές, δεν ξέρουμε πότε πρέπει να στείλουμε ένα ή δύο αεροπλάνα» λέει ο κ. Ξανθόπουλος, γιατί -όπως επισημαίνει- κανείς δεν ενδιαφέρθηκε για να υπάρξει ανάλογη εκπαίδευση.
Ψίχουλα για την πρόληψη
Παράλληλα, αντίθετα και πάλι με τις συμβουλές των επιστημόνων, ελάχιστα είναι τα κονδύλια που δίνονται για την πρόληψη των πυρκαγιών σε σχέση με τα εκατομμύρια που δίνονται για την καταστολή. «Διαλύοντας τη δασική υπηρεσία δεν υπάρχει κανείς να κάνει πρόληψη» λέει ο κ. Ξανθόπουλος. Οι ρετσινάδες έχουν φύγει από τα δάση, χρήματα για καθαρισμούς δεν υπάρχουν, ολοένα και περισσότερα 4Χ4 μπορούν να φτάσουν στα υψηλά δάση στις κορυφές των βουνών αφήνοντας σκουπίδια και δημιουργώντας εστίες πυρκαγιών σε χώρους που κανείς δεν προσέχει, ενώ όλο και περισσότεροι θέλουν ένα εξοχικό στο δάσος. «Οι πυρκαγιές είναι κοινωνικό, οικονομικό, βιολογικό φαινόμενο», λέει ο κ. Ξανθόπουλος, και μόνο έτσι μπορείς να τις αντιμετωπίσεις.
Σε αυτό το τοπίο ξεκίνησαν οι πυρκαγιές στην Πελοπόννησο. Από άγνωστους εμπρηστές, κάποια μεγάλη και άγνωστη απειλή… «Στην Αττική η πυροσβεστική υπηρεσία θεωρεί άγνωστες τις αιτίες για το 80% των πυρκαγιών» λέει ο κ. Ξανθόπουλος. Δεν μπορείς να κάνεις σωστή πρόληψη αν δεν ξέρεις τις αιτίες.
Το πρώτο λεπτό μια φωτιά σβήνει με μια δαχτυλήθρα, το δεύτερο χρειάζεται ένα ποτήρι νερό, στα πέντε λεπτά ένας κουβάς, στα δέκα ένα πυροσβεστικό όχημα και στη μια ώρα δεν σβήνει με τίποτα. Οταν ξεκίνησαν οι πυρκαγιές στην Πελοπόννησο, έμπειρος δασικός μου είπε «θα καίνε πάνω από δέκα ημέρες, αυτές οι φωτιές τώρα δεν πιάνονται». Τότε είπα, υπερβολές…