Εάν παρέμβει το κράτος, η Πολιτεία, με ένα οργανωμένο σχέδιο ανασυγκρότησης, στηριγμένο στην πολύπλευρη επιστημονική γνώση είναι δυνατό όχι μόνο να επουλωθούν οι πληγές της πύρινης λαίλαπας στη Νοτιοδυτική Πελοπόννησο, αλλά και να ανοίξει ο δρόμος για μια ολοκληρωμένη ανάπτυξη, προς όφελος των κατοίκων και του περιβάλλοντος. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα του «στρογγυλού τραπεζιού», που διοργάνωσε η «Καθημερινή», με την παρουσία τεσσάρων διακεκριμένων επιστημόνων και του εκδότη της «Κ» κ. Αντώνη Καρκαγιάννη.
«Προσοχή! Δεν χρειάζονται βιαστικές ενέργειες! Εκτός της κάλυψης των άμεσων αναγκών των κατοίκων και της οχύρωσης απέναντι στον κίνδυνο πλημμυρών, για όλα τα άλλα μέτρα χρειάζεται προσοχή. Μην αρχίσουμε να πετάμε τα λεφτά», τόνισε ο ομότιμος καθηγητής πολεοδομίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, κ. Αθανάσιος Αραβαντινός. Τον άμεσο κίνδυνο της «ανοργανωσιάς και της κατασπατάλησης πόρων» επισημαίνει και ο αντιπρύτανης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου κ. Λεωνίδας Λουλούδης. «Η καταστροφή μπορεί να μετατραπεί σε ευκαιρία», τονίζει. «Απαιτείται ένα σχέδιο με έμπνευση και προοπτική, που θα στηρίζεται όμως σε ρεαλιστικά βήματα», σημείωσε ο αρχιτέκτων – πολεοδόμος, κ. Αριστείδης Ρωμανός. «Θα πρέπει να δοθεί μάχη για να μην ερημώσουν τα χωριά, ειδικά τα ορεινά», υπογράμμισε ο πολεοδόμος κ. Δημήτρης Εμμανουήλ. Τι πρέπει όμως να περιλαμβάνει ένα συνολικό σχέδιο ανασυγκρότησης της περιοχής, σύμφωνα με τους επιστήμονες;
1. Σχεδιασμός της οικιστικής ανάπτυξης, σε συνδυασμό με την προστασία και αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος.
«Ενας σχεδιασμός που θα προλαβαίνει καταστάσεις, θα προβλέπει και θα ικανοποιεί τις οικιστικές ανάγκες, χωρίς να τρέχει πίσω από καταστροφικές εφαρμογές», επέμεινε ο κ. Ρωμανός. «Αξίζει να δούμε τον τρόπο που οι Βρετανοί σχεδιάζουν το country side, δηλαδή την ύπαιθρο».
Το συνολικό πρόβλημα της οικιστικής ανάπλασης της αραιοκατοικημένης περιοχής (160.000 κάτοικοι στην Ηλεία, λιγότερο από 1.000.000 κάτοικοι στα 24.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα της Πελοποννήσου) απασχόλησε ιδιαίτερα τη συζήτηση. «Δεν μπορούμε να συντηρήσουμε και τους 250 οικισμούς που έχει η Ηλεία. Αρκετοί απ’ αυτούς είναι θνησιγενείς. Ας μην ξεχνούμε ότι αντιμετωπίζουμε και άλλους κινδύνους στην περιοχή: απειλή σεισμού, πλημμυρών και κατολισθήσεων. Η ανάπλαση των εντός σχεδίου περιοχών πρέπει να γίνει με εργαλείο το νόμο 2508 του 2003. Η εκτός σχεδίου δόμηση πρέπει να σταματήσει. Το σκορποχώρι πρέπει να κοπεί με το μαχαίρι. Απειλούνται η γεωργική και η δασική γη, οι οποίες πρέπει να προστατευθούν», τόνισε ο κ. Αραβαντινός.
Την ανάγκη μιας προσεκτικής και ρεαλιστικής προσέγγισης, που δεν στερείται στόχων και προοπτικής, σημείωσε ο κ. Ρωμανός. «Να αποφύγουμε το μαξιμαλισμό, την τάση για τελειοποίηση, πολλών μελετητών στο παρελθόν, που τελικά δεν οδήγησε σε λύσεις. Δεν είναι εύκολο ο πληθυσμός να εγκαταλείψει το σπιτάκι του, το χωραφάκι του και να δεχθεί να το ανταλλάξει με κάποιο άλλο, ακόμα και σε καλύτερη θέση. Πρέπει να δώσουμε κίνητρα, να προχωρήσουμε κυρίως με την ενθάρρυνση των πολιτών».
«Χρειάζεται και το όραμα», υπογράμμισε ο κ. Αραβαντινός. «Ετσι θα γίνουν όσο περισσότερα πράγματα μπορούμε. Να σπάσουμε τη λογική που υποστηρίζει ότι «αυτά δεν γίνονται στην Ελλάδα»». «Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το κράτος πρέπει να έχει ένα όραμα και πρέπει να προφυλάξει το σχέδιό του, χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία», συμπλήρωσε ο κ. Ρωμανός.
2. Ανασυγκρότηση του παραγωγικού ιστού και ειδικά της αγροτικής παραγωγής.
«Πρέπει να αναστηθεί ο πρωτογενής τομέας στην Πελοπόννησο», τόνισε ο κ. Αραβαντινός, θυμίζοντας τις εποχές που η περιοχή έστελνε σταφίδα στην Αγγλία από το Κατάκωλο και τον Πύργο. «Υπάρχουν τα εργαλεία και οι δυνατότητες», σημείωσε ο κ. Λουλούδης, φέρνοντας ως παράδειγμα την άνθηση των επώνυμων οίνων συνολικά στην Ελλάδα και της βιολογικής ελαιοπαραγωγής στη μεσσηνιακή Μάνη και στη Λακωνία. Σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε την πυρίτιδα προκειμένου να «αναστήσουμε» τον πληγωμένο πρωτογενή τομέα της Πελοποννήσου. Με «μπούσουλα» τα σχετικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η Πελοπόννησος μπορεί και πρέπει να εξελιχθεί σε πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης.
«Χρειάζεται βέβαια ένα συστηματικό σχέδιο ανασυγκρότησης, που θα εκπονηθεί και θα υλοποιηθεί με αυταπάρνηση του κρατικού μηχανισμού και των λειτουργών του», σημείωσε ο κ. Λουλούδης. «Επειδή όμως έχουμε να κάνουμε με γεωργικές περιοχές υψηλού αισθητικού κάλλους και οικολογικής αξίας, εάν κανείς διατρέξει τα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και την πολιτική πριμοδοτήσεων, ενισχύσεων, μέσω της νέας ΚΑΠ, μπορεί να βρει όλες τις υποδείξεις για το πώς πρέπει να αναπτυχθεί η συγκεκριμένη περιοχή».
Σύμφωνα με τον ίδιο, το πρότυπο που θα πρέπει να ακολουθηθεί στην περίπτωση της Πελοποννήσου είναι αυτό της ολοκληρωμένης ανάπτυξης. «Θα πρέπει να υπάρξει ένας συνδυασμός γεωργίας, κτηνοτροφίας, μεταποίησης και περιβαλλοντικής προστασίας. Υπάρχει η δυνατότητα μιας πολυλειτουργικής γεωργίας με άπειρους συνδυασμούς».
Ειδικότερα, οι σημερινές εντατικές καλλιέργειες από τις πεδιάδες μέχρι τα ημιορεινά θα πρέπει να δώσουν τη θέση τους σε μια αγροτική παραγωγή που δίνει βάση στην ποιότητα των προϊόντων και την προστασία του περιβάλλοντος. «Αυτού του τύπου τη γεωργία πριμοδοτεί η νέα ΚΑΠ, όχι την εντατική». Οι αγρότες με κτήματα σε ορεινές περιοχές μπορούν να εκμεταλλευθούν τις ειδικές ρυθμίσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής, οι οποίες «διορθώνουν» το μειονέκτημα του ύψους με υψηλό κόστος των προϊόντων, κρατώντας τον πληθυσμό εκεί, με την προϋπόθεση παραγωγής είτε προϊόντων γεωγραφικής ένδειξης είτε ονομασίας προέλευσης. Οπως εξήγησε ο κ. Λουλούδης, με ακριβώς αυτές τις νέες τεχνικές κτίστηκε η μικρή επανάσταση του κρασιού στην Ελλάδα.
Η κτηνοτροφία μπορεί να αναβιώσει μέσα από μια νέα οπτική που δίνει έμφαση στη διατροφή των ζώων και σε μονάδες που διαχειρίζονται τα απόβλητά τους «και δεν τα ρίχνουν στο παρακείμενο ρέμα». Ταυτόχρονα, να αναπτυχθούν μονάδες μεταποίησης όπως σφαγεία και τυροκομεία. «Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο κτηνοτρόφος θέλει να αυξήσει την αξία του προϊόντος του. Κάνοντάς το τυρί ονομασίας προελεύσεως, μπορεί εύκολα να το εμπορευθεί».
Εάν όλα αυτά συνδυαστούν και με τον τουρισμό, ο μικρός κλήρος της Πελοποννήσου παύει να αποτελεί μειονέκτημα για την ανάπτυξη της περιοχής. «Υπάρχει το πρότυπο της πολυλειτουργικότητας. Μπορείς να κάνεις τις ελιές σου, αλλά ταυτόχρονα έχεις μια δυνατότητα να συμμετέχεις σε ένα αγροτουριστικό σχέδιο».
Παράδειγμα προς μίμηση μπορεί να αποτελέσει η μεσσηνιακή Μάνη. «Εχουμε πολύ πετυχημένα δείγματα σ’ αυτή την περιοχή. Είναι και το μέρος όπου κυρίως εφαρμόστηκε η επιδότηση της βιολογικής γεωργίας. Η βιολογική ελαιοκαλλιέργεια αναπτύχθηκε στη Μάνη και επεκτάθηκε στη Λακωνία. Αυτές οι περιοχές υπήρξαν παράδειγμα ανάπτυξης βιολογικής γεωργίας με παράλληλη ενασχόληση στον τουρισμό και το εμπόριο, που είχε ως αποτέλεσμα να αναπτυχθεί η περιοχή και να δημιουργηθεί μια εντελώς νέα κατάσταση, με εξαγωγικές επιδόσεις κ.λπ.», τόνισε ο κ. Λουλούδης.
Στον πυρήνα όλων των προσπαθειών, βρίσκεται βέβαια ο ίδιος ο κάτοικος της Πελοποννήσου, ο αγρότης, ο κτηνοτρόφος. «Χρειάζεται να γίνει συνείδηση ότι δεν μπορείς να πουλάς το τυρί όπως το βγάζεις απ’ τη στάνη. Είναι σαφές ότι χρειάζεται εκπαίδευση των αγροτών, ενώ οι συνεταιρισμοί ή ομάδες παραγωγών είναι σχήματα που μπορούν επίσης να βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση».
Σύμφωνα με τον κ. Λουλούδη, τα πολιτικά εργαλεία υπάρχουν. «Το ποιος θα τα εφαρμόσει όμως είναι ένα άλλο θέμα. Ο κίνδυνος της ανοργανωσιάς, της κατασπατάλησης πόρων, της έλλειψης σχεδίου, της γνωστής ελληνικής τσαπατσουλιάς είναι υπαρκτός. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, αυτό που συνέβη στην Πελοπόννησο είναι η μεγάλη ευκαιρία της περιοχής».
3. Προστασία των δασών και ειδικά των περιοχών Natura 2000.
Η προσπάθεια ανασυγκρότησης της Πελοποννήσου δεν μπορεί να επιτύχει εάν δεν «επενδύσει» κανείς πάνω τους. Οι δέκα περιοχές Natura 2000 της Πελοποννήσου, που ευτυχώς δεν επλήγησαν ιδιαίτερα από τις πυρκαγιές, προστεύονται μόνο στα χαρτιά. «Ενώ έχουμε τα μέσα να τις προστατεύσουμε, δεν το κάνουμε», επισημαίνει ο αντιπρύτανης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου κ. Λ. Λουλούδης. «Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα δεν έχουν συσταθεί Φορείς Διαχείρισης για κάθε μία από αυτές. Το υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ υπήρξε εξαιρετικά απρόθυμο να προωθήσει αυτή την προστασία, ορίζοντας Φ.Δ.».
Ο ίδιος καταρρίπτει τον μύθο πως οι περιοχές Natura είναι μη εκμεταλλεύσιμες. «Αυτό ισχύει μόνο για τον πυρήνα τους. Στο υπόλοιπο τμήμα τους μπορούν ακόμα και να φιλοξενήσουν παραγωγικές δραστηριότητες, όπως κτηνοτροφία σε πιο ήπια μορφή βέβαια. Η πυκνότητα βόσκησης ορίζεται από τη φέρουσα ικανότητα του συστήματος».
Το κυριότερο όμως είναι ότι προσφέρουν απεριόριστες δυνατότητες οικοτουρισμού και αγροτοτουρισμού. «Η εκμετάλλευσή τους με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επιτύχει και την επέκταση της τουριστικής περιόδου, διευρύνοντας ταυτόχρονα και τις τουριστικές περιοχές πέρα από τα παράλια. Οι περιοχές που ανήκουν στο δίκτυο Natura είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για την ανασυγκρότηση της περιοχής, ένα εργαλείο που το έχουμε ήδη στο χέρι», καταλήγει ο κ. Λουλούδης.
4. Ανάπτυξη και οργάνωση του δευτερογενούς τομέα, ειδικά όσον αφορά τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων.
«Απαιτείται όμως η δημιουργία βιομηχανικών και βιοτεχνικών πάρκων και στους τέσσερις νομούς (Ηλεία, Μεσσηνία, Αρκαδία, Λακωνία). Στα πάρκα αυτά μπορούν να υπάρχουν και υπηρεσίες. Να αποτραπεί η διασπορά δραστηριοτήτων, ειδικά γύρω από τους μεγάλους οδικούς άξονες, άναρχα και χωρίς υποδομή», πρότεινε ο κ. Αραβαντινός.
5. Παραμονή του πληθυσμού στην περιοχή, παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν.
«Πρέπει να παραμείνει ο κόσμος. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να σώσουμε και το οικοσύστημα. Κάποιος πρέπει να φροντίζει τα δάση, τη φύση», υπογράμμισε ο κ. Εμμανουήλ. Πώς θα επιβιώσουν όμως οι ορεινοί ιδίως οικισμοί, οι οποίοι είναι πολύ ισχνοί παραγωγικά και γερασμένοι; «Από τις μελέτες που έχουμε κάνει είδαμε ότι δεν μπορεί να είναι η ενίσχυση αυτών των οικισμών έμμεσο αποτέλεσμα της παραγωγικής ανάπτυξης. Χρειάζεται άμεση κρατική ενίσχυση». Ο κ. Εμμανουήλ πρότεινε να προσλάβει το κράτος δασικούς υπαλλήλους, ανθρώπους δηλαδή που εξ επαγγέλματος θα φροντίζουν το δάσος. «Με αυτό τον τρόπο και δίνονται απευθείας χρήματα στους οικισμούς και προστατεύεται το περιβάλλον», εξήγησε.
«Ο αγροτοτουρισμός, που προβάλλεται από πόλους ως διέξοδος, φοβάμαι ότι έχει γίνει πανάκεια. Κατ’ αρχήν, δεν παρουσιάζουν όλοι οι οικισμοί ανάλογο ενδιαφέρον. Από μια πρόχειρη μελέτη που κάναμε για τα ορεινά χωριά της πληγείσας περιοχής μόνο το 40-45% μπορεί να βασιστεί σε τουριστικές προοπτικές. Επίσης, η οικοδομική δραστηριότητα για παραθεριστική κατοικία, που θα μπορούσε να δημιουργήσει κάποια οικονομική αναζωογόνηση, παρουσιάζει κινδύνους για το δάσος και το περιβάλλον. Ακόμα όμως και αν η οικοδομική δραστηριότητα κατευθυνθεί μέσα στους οικισμούς και δεν σκορπίσει στο δάσος, το μακροοικονομικό αποτέλεσμα είναι μικρό. Χρειάζεται ανέγερση 25 σπιτιών για τη δημιουργία μιας θέσης εργασίας», σημειώνει ο κ. Εμμανουήλ.
Με τον προβληματισμό αυτό συντάχθηκε και ο κ. Ρωμανός. «Αν θέλουμε να κρατήσουμε οικισμούς που δεν είναι οικονομικά βιώσιμοι χρειάζεται δημόσιο και ευρωπαϊκό χρήμα για την πρόσληψη ατόμων που θα απασχοληθούν στη συντήρηση των δασών και σε άλλες παρεμφερείς εργασίες».
Αν αυτοί είναι οι άξονες ενός σχεδίου ανασυγκρότησης, ποιος θα αναλάβει την υλοποίησή του; Η πρόταση του κ. Λουλούδη για τη δημιουργία ενός Οργανισμού Ανασυγκρότησης, στελεχωμένου με επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων, συνάντησε τη θετική γνώμη των παρευρισκομένων.
Πάντως, μέχρι τώρα κανένας κρατικός ή κομματικός οργανισμός (εκτός της Νομαρχίας Ηλείας που κάλεσε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο) δεν ζήτησε τη γνώμη των συγκεκριμένων ειδικών επιστημόνων. Είναι κι αυτό μια ένδειξη του (μη) σχεδιασμού που μας απειλεί…
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο και ΣΚΑΪ στις πληγείσες περιοχές
Αύριο και μεθαύριο, ομάδα καθηγητών του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών υπό τον πρύτανη κ. Γεώργιο Ζέρβα και ομάδα δημοσιογράφων του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης του ΣΚΑΪ θα επισκεφθούν τις πληγείσες περιοχές, θα έρθουν σε επαφή με τοπικούς φορείς και πυροπαθείς, με στόχο την άμεση και κυρίως επιστημονική καταγραφή των αναγκών.
Η διήμερη αυτή επιτόπια διερεύνηση σηματοδοτεί την έναρξη της συνεργασίας του ραδιοφωνικού και τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΪ με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο πλαίσιο της συνεισφοράς τους για την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος και την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας.