Τα δύο πρόσωπα του Ιωάννη Μεταξά

Εβδομήντα ένα χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου και εξήντα επτά χρόνια μετά την ιστορική απόφαση της Ελλάδας να εισέλθει στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η προσωπικότητα του Ιωάννη Μεταξά εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση για διαφωνίες μεταξύ ιστορικών, πολιτικών αναλυτών και ακαδημαϊκών στην προσπάθεια της αποτίμησης προσώπων της σύγχρονης ιστορίας μας. Και ενώ στην αποτίμηση του καθεστώτος που εγκαθίδρυσε φαίνεται να υπάρχει αρνητική ομοφωνία, εντούτοις οι απόψεις δείχνουν να συγκλίνουν τόσο στο επίπεδο της στρατιωτικής αξιολόγησης του Μεταξά όσο και στο επίπεδο του πολιτικού χειρισμού του μείζονος γεγονότος που ήταν η ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδος. Η αναγνωρισμένη αξία του ως λαμπρού στρατηγικού νου, φαίνεται να οφείλεται τόσο στον επιτελικό σχεδιασμό από τον ίδιο, των νικηφόρων για την Ελλάδα, Βαλκανικών Πολέμων του 1912-13, όσο και στην ξεκάθαρη στάση του το 1921-22 να αντιτεθεί σε οποιαδήποτε προσπάθεια επιχείρησης εναντίον της Τουρκίας. Η επιβολή όμως της δικτατορίας, στις 4 Αυγούστου του 1936, δεν αντιμετωπίζεται απ’ όλο το πολιτικό φάσμα με αντίστοιχο τρόπο. Για κάποιους, το διάστημα 1936-1940 αποτέλεσε την τετραετία της ορθολογικής στρατιωτικής προπαρασκευής της χώρας, που επέφερε τελικά και το νικηφόρο αποτέλεσμα του ελληνοϊταλικού πολέμου, ενώ για κάποιους άλλους, η περίοδος αυτή αποτέλεσε ένα ανελεύθερο δικτατορικό καθεστώς που σε επίπεδο ιδεολογικής συγκρότησης ακολουθούσε σαφώς τα φασιστικά πρότυπα της περιόδου εκείνης. Τον Οκτώβριο του 1940 ωστόσο, ο Μεταξάς ήρθε αντιμέτωπος με αυτό που από τη μία φοβόταν και απ’ την άλλη με αυτό που επί τέσσερα χρόνια προετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει. Η ιστορική συγκυρία θέλει τους Ελληνες συνασπισμένους γύρω από την απόφαση του Μεταξά να αρνηθεί την άνευ όρων είσοδο των ιταλικών στρατευμάτων στη χώρα. Η απάντησή του στο ιταλικό τελεσίγραφο θεωρείται από πολλούς ιστορικούς αποτέλεσμα πιέσεων από την κοινή γνώμη, ενώ από άλλους προσωπική ενέργεια και απόφαση. Οπως και να ‘χει το πράγμα, στη δεδομένη χρονική στιγμή, αυτό που ισχύει για τη συγκεκριμένη επιλογή του Μεταξά, είναι ότι μέσω αυτής, κατάφερε να εκφράσει το συναίσθημα του ελληνικού λαού.