Συνομιλίες υπό τους ήχους των τουρκικών πολεμικών

Συνομιλίες υπό τους ήχους των τουρκικών πολεμικών

5' 7" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Κατά τη συγγραφή του βιβλίου «Κύπρος: η αποχώρηση της Ελληνικής Μεραρχίας την 29η Νοεμβρίου 1967 – Εθνική Μειοδοσία», περιήλθαν στα χέρια μου τα αρχεία του State Department της περιόδου 1967-1968, τα οποία περιλαμβάνουν τηλεγραφήματα και εκθέσεις που ανταλλάσσονταν από και προς το State Department από τις πρεσβείες των ΗΠΑ σε Αθήνα, Αγκυρα και Λευκωσία, καθώς και άλλες πολύτιμες πηγές. Οπως είναι γνωστό, τον Νοέμβριο του 1967, η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε, έπειτα από πίεση των Αμερικανών να αποσύρει την ελληνική μεραρχία από την Κύπρο, αποδεχόμενη τελεσίγραφο της τουρκικής κυβέρνησης, μετά τα γεγονότα της Κοφινού. Ο Αμερικανός, ειδικός απεσταλμένος του προέδρου Johnson, Cyrus Vance, από τις 23 Νοεμβρίου αρχίζει να ασκεί πίεση στην ελληνική κυβέρνηση να αποδεχθεί το τουρκικό τελεσίγραφο.

Ασφυκτικές πιέσεις

Ο Αμερικανός πρέσβης στην Κύπρο Belcher πίεσε ασφυκτικά τον Μακάριο να αναλάβει δράση ώστε να διευκολύνει την ελληνική ηγεσία να απομακρύνει τις στρατιωτικές δυνάμεις από το νησί. Στις 22 Νοεμβρίου, ο Μακάριος δήλωσε στον Belcher ότι ευνοεί την αποστρατιωτικοποίηση και ότι δεν θα δίσταζε να συμφωνήσει με την πρόταση αυτή. Είναι όμως έξω από κάθε συζήτηση να αναλάβει μια τέτοια πρωτοβουλία, χωρίς προηγουμένως να συνεννοηθεί με την Αθήνα. Φοβάται, εν όψει της παρούσας κρίσης, ότι θα κατηγορούνταν πως ήταν προδότης και πως ξεπουλούσε την Ελλάδα.

Δύο μέρες αργότερα (στις 24 Νοεμβρίου), ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος απευθύνει διάγγελμα στον κυπριακό λαό, καταλήγοντας: «…Εάν όμως παρ’ ελπίδα ο πόλεμος επιβληθή, τότε θα αμυνθώμεν διά την τιμήν και την αξιοπρέπειάν μας. Θα αγωνισθώμεν με υψηλά το μέτωπο και την ψυχήν ορθίαν. Ο αγών μας θα είναι αγών υπέρ πάντων…».

Στις 25 Νοεμβρίου, ο Μακάριος σε συνάντηση με τον Belcher αναφέρει ότι σύμφωνα με πληροφορίες που του δόθηκαν, οι Τούρκοι προτίθενται να δημιουργήσουν προγεφύρωμα στην Κύπρο, ώστε να συζητήσουν με καλύτερους όρους. Ο Μακάριος δήλωσε πως μια τέτοια ενέργεια θα εκληφθεί ως κήρυξη πολέμου και θα αντιδράσει με όλες τις δυνάμεις που θα έχει στη διάθεσή του.

Στις 28 Νοεμβρίου, η ελληνική ηγεσία αποδέχεται το τουρκικό τελεσίγραφο. Κατά την υπογραφή αποδοχής, ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Πιπινέλης επεσήμανε ότι η παράγραφος 4 που αναφέρεται στην Εθνοφρουρά δεν είναι δεσμευτική για την κυπριακή ηγεσία.

Την επομένη, 29 Νοεμβρίου, ο Vance μεταβαίνει στη Λευκωσία για να επιτύχει την αποδοχή του τουρκικού τελεσιγράφου από την κυπριακή ηγεσία. Πολύ σημαντικές είναι οι οδηγίες που έδωσε ο υπουργός Εξωτερικών Rusk των ΗΠΑ στον Vance για τον χειρισμό του θέματος με τον Μακάριο: «Υπό τις παρούσες συνθήκες, η καλύτερη τακτική θα είναι να προσπαθήσετε να εκμεταλλευτείτε (attempt to play on) τη ματαιοδοξία του Μακαρίου, τονίζοντας τον θετικό του ρόλο ως πρωταγωνιστή της ειρήνης. Αν αυτό αποτύχει, θα πρέπει να επιχειρήσετε να πείσετε τον Μακάριο ότι αν προσπαθήσει να τορπιλίσει τη συμφωνία Ελλάδας – Τουρκίας με αποτέλεσμα την τουρκική εισβολή η κυβέρνηση της Κύπρου θα θεωρηθεί ότι φέρει την κύρια ευθύνη αποτυχίας να αποφευχθεί η καταστροφή». Ενδιαφέρουσα είναι επίσης και η αναφορά στη Σοβιετική Ενωση. Μεταξύ άλλων ο Rusk γράφει: «Οι Ρώσοι έκαναν πιο περίπλοκη την κατάσταση πληροφορώντας την κυβέρνηση της Κύπρου ότι οι Τούρκοι μπλοφάρουν. Θα πρέπει να του βγάλετε την ιδέα αυτή, μάλιστα εάν μπορούσατε να τον εκφοβίσετε μπορεί να βοηθήσει».

«Δεν το ανέχομαι!»

Ο Vance συνοδευόμενος από τον Belcher συναντήθηκε με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Κύπριο υπουργό Εξωτερικών Σπύρο Κυπριανού την 29η Νοεμβρίου. Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων μεταξύ του Αμερικανού μεσολαβητή και του Αρχιεπισκόπου. Ο στρατηγός Περίδης στα Απομνημονεύματά του αναφέρει σχετικά: «Ο αντιπρόσωπος του προέδρου Johnson Cyrus Vance επήγε στο γραφείο του για συνομιλίες, προσπαθώντας να πείση τον Μακάριο να ευθυγραμμισθή με τίς απόψεις του. Εξω στη Λευκωσία και πάνω, τουρκικά αεροσκάφη διήρχοντο, διασχίζοντα, βυθιζόμενα στην πόλιν και πάνω από το Προεδρικό Μέγαρο, με εκκωφαντικό θόρυβο. Σε μια στιγμή του λέγει με αυστηρό αλλά και μειλίχιο ύφος: «Απορώ εξοχότατε, πώς σεις, αντιπρόσωπος μιας Μεγάλης Δυνάμεως, ανέχεσθε την ταπείνωσιν νά συζητάτε υπό τον εκβιασμόν αυτών των θορυβοποιών… Βεβαίως είναι δικαίωμά σας. Εγώ όμως ως Ελλην εκπρόσωπος του λαού μου δεν τό ανέχομαι! Πηγαίνετε. Κι όταν σταματήσουν αυτές οι «γελοιότητες» ξαναέλθετε!». Ο Vance έφυγε ταραγμένος. Ως διά μαγείας σε ολίγη ώρα τα τουρκικά αεροπλάνα εξηφανίσθησαν καί δεν ξαναφάνηκαν. Και μετά μίαν ώραν επανήλθε για την επανάληψιν των συνομιλιών και με αρκετά «κατεβασμένα φτερά»».

«Δώστε μας δύο ώρες»

Και ο Caglayangil, τότε υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, στο βιβλίο του «Οι αναμνήσεις μου» (μετάφραση: Φ. Καράογλαν, Αθήνα: εκδ. Ποταμός, 2001), επιβεβαιώνει το επεισόδιο αυτό γράφοντας: «Λίγο αργότερα μου τηλεφώνησε (ο Vance) από την Κύπρο. «Βρίσκομαι στη Λευκωσία», είπε, «στο Προεδρικό Μέγαρο. Είναι αδύνατον να συζητήσουμε με τον Μακάριο, τα πολεμικά σας αεροπλάνα πετούν συνεχώς πάνω από το κεφάλι μας. Είναι απερίγραπτος ο θόρυβος και ο πανικός. Δώστε μας τουλάχιστον δύο ώρες για να μπορέσουμε να μιλήσουμε». Αναζήτησα στο τηλέφωνο τον Αρχηγό της Αεροπορίας Ιρφάν Τανσέλ πασά. Τον βρήκα και τον παρακάλεσα να σταματήσει προσωρινά τις πτήσεις πάνω από το νησί. Σε λίγο έλαβα ευχαριστήριο τηλεφώνημα από τον Vance».

Ο Μακάριος δεν έφερε καμία αντίρρηση για την απομάκρυνση της ελληνικής μεραρχίας, διότι αυτό το ζήτημα αφορούσε την Ελλάδα. Αντιτάχθηκε όμως πλήρως στη διάλυση της κυπριακής Εθνοφρουράς. Δήλωσε ότι θα ήταν δυνατό να δεχθεί και τη διάλυση της Εθνοφρουράς, εφ’ όσον απομακρύνονταν συγχρόνως η ΕΛΔΥΚ και η ΤΟΥΡΔΥΚ, δηλαδή υιοθετούσε τη λύση της πλήρους αποστρατιωτικοποίησης της νήσου. Προς αντικατάσταση των διαλυμένων όμως δυνάμεων θα έπρεπε να σχηματισθεί άλλη ειδική δύναμη. Παράλληλα, θα έπρεπε να υπάρξει εγγύηση της ανεξαρτησίας της Κύπρου εκ μέρους των ΗΠΑ, της Βρετανίας και των Ηνωμένων Εθνών. Επιπλέον, ο Μακάριος αντιτάχθηκε στη μεταβολή των όρων της Ειρηνευτικής Δύναμης, χωρίς προηγούμενη διασαφήνιση αυτών των απαιτήσεων.

Τελικά, ούτε οι όροι μεταβλήθηκαν ούτε η Εθνοφρουρά διαλύθηκε, παρά τις συνεχείς απειλές περί επικείμενης απόβασης των Τούρκων στη νήσο.

Δεν δύναμαι να κρίνω τον Μακάριο για τη συνολική πορεία του στην ηγεσία της Κύπρου. Από τα δύο όμως περιστατικά που ανέφερα, ο Μακάριος με εντυπωσίασε, ως πραγματικός ηγέτης. Διατύπωνε τις θέσεις και τις απόψεις του με σαφήνεια και πληρότητα. Ηθελε να διατηρεί καλές σχέσεις με την ελληνική ηγεσία, αλλά φοβόταν ανατρεπτικές ενέργειες του στρατηγού Γρίβα. Κατά την κρίση του 1967, τήρησε ηρωική στάση έναντι των αμερικανικών πιέσεων. Εξ αρχής εμφανίστηκε αποφασιστικός, έτοιμος να υπερασπιστεί την Κύπρο, ακόμη και εν απουσία της Ελλάδας.

* Ο κ. Π. Πανουργιάς είναι αντιστράτηγος ε.α. και τέως βουλευτής.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή